Choroba oparzeniowa – fazy, objawy, leczenie i rokowania

Choroba oparzeniowa obejmuje zmiany ogólne oraz miejscowe wywołane przez poważną ranę oparzeniową. To konsekwencja wchłaniania produktów z rozpadu białka tkankowego. Ponieważ w przebiegu choroby może dojść do uszkodzenia różnych układów i narządów, prowadzone leczenie musi być wielokierunkowe. Jak objawia się choroba oparzeniowa? Jak postępować w przypadku oparzenia?

1. Co to jest choroba oparzeniowa?

Choroba oparzeniowa to zespół zmian miejscowych oraz ogólnoustrojowych, które są wywołane przez zakażoną ranę oparzeniową. W konsekwencji pojawia się zespół ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS, ang. Systemic Inflammatory Response Syndrome) oraz zaburzenia metabolizmu.

Choroba obejmuje nie tylko skórę, ale też inne narządy, na przykład serce, nerki, wątrobę czy płuca. Patologie są następstwem oparzenia, gwałtownej utraty płynów oraz uwolnienia dużej ilości mediatorów zapalnych wywołujących uogólnioną reakcję zapalną.

2. Przyczyny choroby oparzeniowej

Zobacz film: "Podstawowe badania, jakie powinna wykonać każda kobieta"

Oparzenie to uszkodzenie tkanek (zmiany zapalne lub martwicze) powstałe wskutek działania różnego rodzaju energii w momencie przekroczenia przez organizm barier ochronnych. Może dotyczyć różnych części ciała (np. oparzenia ręki, oparzenia dłoni, oparzenia twarzy, oparzenia nóg), obejmować skórę, ale i błony śluzowe, czy głębiej położone tkanki (np. mięśnie).

Oparzenie skóry to skutek działania czynników termicznych, chemicznych, popromiennych, prądu elektrycznego lub wyładowań elektrycznych ciepła, energii elektrycznej, promieni jonizujących lub środków chemicznych.

Oparzenia dzieli się w oparciu o różne kryteria. Najważniejsze z nich to:

• czynnik, który wywołał oparzenie (oparzenia termiczne, oparzenia chemiczne, oparzenia elektryczne, oparzenia radiacyjne),
• głębokość uszkodzenia skóry (oparzenie 1 stopnia, oparzenie 2 stopnia, oparzenie 3 stopnia, oparzenie 4 stopnia),
• rozległość rany (oparzenie lekkie, oparzenie średnie, oparzenie ciężkie).

Choroba oparzeniowa związana jest z rozległymi ranami, utratą osocza krwi oraz zatruciem organizmu, będącego konsekwencją wchłaniania produktów z rozpadu białka tkankowego.

Chorobę oparzeniową typowo rozpoznaje się w przypadku oparzeń ciężkich (zazwyczaj poparzenie 3 stopnia), gdy uszkodzona została duża część skóry, obejmująca ponad 15 proc. powierzchni ciała.

Oparzenia 3 stopnia to urazy, które obejmują pełną grubość skóry właściwej wraz z naczyniami oraz nerwami, a także podskórną tkankę tłuszczową. Występuje wówczas uszkodzenie receptorów skóry, co prowadzi do utraty czucia w miejscach oparzenia.

3. Jakie są stopnie oparzeń i jak się różnią?

Podobnie jak odmrożenia, oparzenia klasyfikuje się ze względu na stopień uszkodzeń skóry. Ile jest stopni oparzeń?

Wyróżnia się następujące stopnie oparzenia:

• Oparzenia 1 stopnia – są to oparzenia ograniczone do naskórka. Uszkodzona jest tylko wierzchnia warstwa skóry. Pojawia się zaczerwienienie, ból, skóra po oparzeniu jest sucha.
• Oparzenia 2 stopnia – jak wygląda oparzenie 2 stopnia? Są to tzw. oparzenie pośrednie, obejmujące wszystkie warstwy naskórka, ale też część skóry właściwej pod naskórkiem. Charakterystyczne objawy oparzenia tego stopnia to pęcherze i silny ból.
• Oparzenia 3 stopnia – jak wygląda tego rodzaju oparzenie? To oparzenie głębokie, obejmujące całą warstwę skóry i tkanki leżące głębiej, jest niebolesne (uszkodzenie nerwów skórnych). Powierzchnia ma barwę białą, szarą lub ciemnobrązową, jest twarda.
• Oparzenia 4 stopnia – w tym przypadku uszkodzeniu ulega skóra, ale i głębsze struktury. Poparzenia 4 stopnia powodują zwęglenie tkanek, pojawia się też martwica po oparzeniu.

4. Przebieg choroby oparzeniowej

Przebieg choroby oparzeniowej zależy od rozległości i głębokości oparzenia, wieku chorego i uprzedniego stanu jego zdrowia.

Choroba oparzeniowa przebiega w trzech okresach:

• wstrząsu (2-3 doby),
• katabolizmu (kilka dni do kilku tygodni),
• anabolizmu (ponad 4 tygodnie).

Wstrząs to stan ciężkiego niedotlenienia tkanek wskutek dysproporcji między pojemnością łożyska naczyniowego a objętością krwi krążącej w organizmie. Do zaburzenia krwi krążącej w organizmie może dojść w wielu mechanizmach – wstrząs hipowolemiczny, neurogenny, kardiogenny, anafilaktyczny, czy wstrząs septyczny. Ile trwa faza wstrząsowa? Zwykle są to pierwsze 2-3 doby.

Faza kataboliczna choroby oparzeniowej jest następstwem zwiększonej produkcji adrenaliny i sterydów w wyniku uruchomienia osi przysadkowo-nadnerczowej. W jej przebiegu dochodzi do zaburzeń metabolicznych oraz oddechowych, a także rozpadu komórkowego oraz białka.

Faza anaboliczna choroby oparzeniowej to etap, gdy organizm stopniowo odzyskuje stan fizjologiczny, jednocześnie następuje zahamowanie procesów katabolicznych.

5. Objawy choroby oparzeniowej

U chorych na skutek ran oparzeniowych pojawiają się zmiany miejscowe, ogólne i szereg związanych z tym dysfunkcji. Objawy choroby oparzeniowej są zależne głównie od rozległości oparzenia i fazy choroby.

W pierwszym okresie zauważa się spadek ciśnienia tętniczego krwi, ogólne osłabienie, skąpomocz i nasilone pragnienie. Mogą pojawić się dreszcze, czy zimne poty. W wyniku oparzeń dochodzi do powstawania ran, pęcherzy i obrzęków.

Okres katabolizmu objawia się występowaniem poważnych zaburzeń metabolicznych i oddechowych. Charakteryzuje się narastającą niedokrwistością, utratą masy ciała, postępującym wyniszczeniem. Inne możliwe objawy to ropienie rany oparzeniowej, gorączka, czy zakażenie.

Okres anabolizmu związany jest z gojeniem się ran oraz wytwarzaniem blizn. Jeśli jednak choroba oparzeniowa jest ciężka, to wyniszczenie organizmu, nasilenie niedokrwistości i narastanie nieprawidłowości w obrębie narządów wewnętrznych mogą postępować.

6. Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia choroby oparzeniowej?

W chorobie oparzeniowej duże znaczenie ma wiek pacjenta. Dzieci mają kilkukrotnie cieńszą skórę od osoby dorosłej. Możliwy rozwój choroby oparzeniowej zależny jest też od uprzedniego stanu zdrowia oraz ogólnej kondycji chorego.

Jednak głównymi czynnikami prowadzącymi do choroby oparzeniowej jest przede wszystkim duża rozległość i głębokość rany oparzeniowej, która ulega zakażeniu. Im większa powierzchnia uległa oparzeniu, tym gorzej.

Na rozległość i głębokość oparzenia ma wpływ:

• rodzaj czynnika parzącego,
• siła oparzenia, wysokość temperatury czynnika parzącego,
• czas działania na tkankę.

7. Jak postępować w przypadku oparzenia?

Postępowanie różni się w zależności od czynnika wywołującego oparzenie. W każdym przypadku, jeśli stopień oparzenia jest znaczny, ważne jest jak najszybsze wezwanie pomocy medycznej.

Oparzenia termiczne

Oparzenia termiczne to te powstałe na skutek ekspozycji na zbyt wysoką temperaturę (np. oparzenia wrzątkiem, oparzenia parą). Kiedy ma miejsce oparzenie wrzątkiem, należy przede wszystkim zdjąć ubranie z uszkodzonej części ciała. Jeśli jednak bardzo mocno przylega do skóry, nie należy tego robić na siłę. Nie należy też zrywać odzieży stopionej, przylepionej do ciała. Wskazane jest także zdjęcie biżuterii (najlepiej pod bieżącą wodą).

Co na oparzenie wrzątkiem? W przypadku mniejszych oparzeń termicznych 1 stopnia zaleca się chłodzić skórę pod strumieniem chłodnej, bieżącej wody przez ok. 10-15 minut. Następnie wskazane jest osuszenie miejsca oparzenia skóry jałową gazą i nałożenie opatrunku. Przy oparzeniach 2 stopnia czas chłodzenia to ok. 30 minut. A przy oparzeniach ciężkich, z uwagi na ryzyko wyziębienia, chłodzenie powinno trwać kilka minut.

Oparzenia chemiczne skóry

W przypadku oparzeń chemicznych wskazane jest natychmiastowe usunięcie żrącej substancji chemicznej, zdjęcie skażonej odzieży, czy opuszczenie skażonego pomieszczenia.

Zaleca się chłodzenie poparzenia skóry pod strumieniem wody przez kilkanaście minut. W przypadku oparzeń tlenkiem wapnia wskazane jest usunięcie substancji na sucho (wchodzi w reakcję z wodą). Po schłodzeniu ranę należy zabezpieczyć sterylnym opatrunkiem.

Oparzenie elektryczne

W tym przypadku najważniejsze jest odłączenie zasilania, a jeśli nie ma innej możliwości – odciągnięcie poszkodowanego przy użyciu izolatorów. Konieczne jest także natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej oraz ocena podstawowych funkcji życiowych.

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha, należy podjąć resuscytację krążeniowo-oddechową. Jeśli poszkodowany jest przytomny, wskazane jest zabezpieczenie ran po oparzeniu jałowym opatrunkiem.

8. Choroba oparzeniowa – powikłania i rokowania

Skrajną konsekwencją choroby oparzeniowej jest wstrząs hipowolemiczny lub zespół niewydolności wielonarządowej (MODS). Ponadto u osób oparzonych istnieje duże ryzyko zakażenia, ponieważ zniszczeniu ulega skóra, ochronna bariera mechaniczna.

Poza tym gdy w obrębie rany po oparzeniach tworzy się wysięk, powstaje środowisko sprzyjające namnażaniu się drobnoustrojów. W warunkach obniżenia sił obronnych i niewłaściwego leczenia szybko może dojść do sepsy. To najczęstsza przyczyna śmierci osób oparzonych.

9. Leczenie choroby oparzeniowej

Jak leczyć oparzenia? Leczenie oparzeń ciężkich i choroby oparzeniowej odbywa się w szpitalu, często jest długotrwałe i skomplikowane. Kluczowe jest wyprowadzenie osoby oparzonej ze wstrząsu bądź zapobieganie jego rozwinięciu.

W leczeniu stosuje się płynoterapię, czyli podawanie w kroplówkach odpowiednich płynów stabilizujących funkcje życiowe. To pozwala utrzymać właściwe ciśnienie tętnicze krwi i właściwe ukrwienie narządów. Konieczne może być usunięcie operacyjne martwiczych tkanek, zastosowanie antybiotyków, czy środków przeciwbakteryjnych.

Bardzo ważną rolę na późniejszych etapach leczenia odgrywa wczesna rehabilitacja oddechowa, ruchowa oraz psychiczna.

W określonych przypadkach w leczeniu oparzeń 3 stopnia stosuje się także przeszczep skóry. Metoda ta polega na umieszczeniu zdrowej tkanki skóry na uszkodzonych obszarach. Jakie efekty daje przeszczep skóry?

Na zdjęciach pacjentów po zabiegu można zauważyć odtworzenie ciągłości powłok w miejscu oparzenia, co pozwala na przywrócenie bardziej estetycznego wyglądu. Jednak zabieg ten nie jest tylko kwestią estetyki, ale wskazany jest także w przypadku ryzyka zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej, wstrząsu hipowolemicznego, czy rozległego zakażenia.

10. Leczenie oparzeń niższego stopnia

Inaczej wygląda leczenie w przypadku niższych stopni poparzenia. Zazwyczaj leczenie oparzenia 1 stopnia może przebiegać w domu. Najczęściej wystarcza schłodzenie poparzonego miejsca i założenie opatrunku. Można zastosować opatrunki hydrożelowe, preparaty z panthenolem, alantoiną, czy aloesem.

Jak długo boli oparzenie 1 stopnia? Czas gojenia tego typu rany oparzeniowej wynosi najczęściej do 6 dni. Jak widać na zdjęciach, blizny po oparzeniach tego stopnia powstają rzadko. Rany najczęściej goją się prawidłowo. Jeśli jednak rana po oparzeniu ropieje, czy pojawiają się inne niepokojące objawy, wskazany jest kontakt z lekarzem.

Pacjenci nierzadko zastanawiają się, czy oparzenia 1 stopnia można leczyć domowymi sposobami. W sieci często pojawiają się pytania np. o miód na oparzenia wrzątkiem, mocz na ranę, czy o to, jak długo moczyć ranę w szarym mydle? Otóż stosowanie tych metod nawet w przypadku niewielkich poparzeń nie jest wskazane. Wyjątkiem może być miód, który z uwagi na właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, może pomóc przy niewielkich oparzeniach słonecznych.

Natomiast leczenie oparzeń 2 stopnia z pęcherzami i silnym bólem powinno zawsze przebiegać pod okiem lekarza. Jak wygląda proces gojenia oparzenia 2 stopnia? Etapy gojenia rany po oparzeniu to oczyszczanie rany, wypełnienie kolagenem i powstanie blizny. Po oparzeniu 2 stopnia ważne jest stosowanie indywidualnie dobranych leków i maści, które pomagają w zwalczaniu zakażenia i przyspieszają gojenie.

W tym czasie nie wolno samodzielnie przekłuwać powstałych pęcherzy. Nie należy też stosować metod domowych na rany, jak np. smarowanie tłuszczem, mydłem, czy kurzym białkiem.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.