Co to są kryteria odpowiedzi na leczenie?

Białaczka to szeroka grupa nowotworów złośliwych układu krwiotwórczego. Ich leczenie jest wieloetapowe i bardzo skomplikowane. Ponadto do każdego rodzaju białaczki dobiera się indywidualnie metody terapeutyczne. Wyróżnia się 3 podstawowe grupy białaczek: białaczki ostre (szpikowe i limfoblastyczne) przewlekłe białaczki szpikowe i przewlekłe białaczki limfatyczne. Wśród nich wydziela się jeszcze wiele podtypów białaczek.

1. Leczenie białaczki

Dla każdej z powyższych grup ustalono podstawowe schematy leczenia, które modyfikuje się odpowiednio dla każdego rodzaju komórek białaczkowych. Niestety leczenie białaczki nie zawsze okazuje się w pełni skuteczne. Wówczas do terapii należy wprowadzić inne metody terapeutyczne. Aby sprawdzić jak organizm reaguje walkę z nowotworem, ustalono kryteria odpowiedzi na leczenie. Na ich podstawie kwalifikuje się pacjentów do grup dobrej odpowiedzi na leczenie (ustąpienie objawów choroby), częściowej oraz braku efektu leczenia. Dzięki temu można ustalić dalsze postępowanie. Podtrzymuje się uzyskaną remisję białaczki (ustąpienie objawów białaczki) kontynuując dany schemat leczenia, powtarza cykl tej samej terapii lub stosuje nowe kombinacje leków. Dla każdego rodzaju białaczki istnieją inne kryteria odpowiedzi na leczenie.

2. Kryteria odpowiedzi na leczenie dla białaczek ostrych

W białaczkach ostrych dąży się do uzyskania remisji białaczki całkowitej, czyli ustąpienia dolegliwości związanych z chorobą i normalizacji parametrów krwi obwodowej w podstawowych badaniach hematologicznych.

Zobacz film: "Czy rak boi się noża?"

W pierwszym etapie leczenia dąży się do uzyskania remisji całkowitej. Kiedy ten etap terapii jest nieskuteczny, udaje się osiągnąć remisję częściową a czasami występuje zupełny brak remisji. W przypadku białaczek ostrych kryteria odpowiedzi na leczenie są kryteriami remisji.

Remisję całkowitą można stwierdzić, gdy spełnione są następujące kryteria odpowiedzi na leczenie białaczki:

• dobry stan ogólny i zachowana pełna sprawność,
• brak zmian w tkankach i narządach poza szpikiem kostnym,
• we krwi: brak blastów, normalizacja ilości granulocytów i płytek krwi, ilość erytrocytów zapewnia przeżycie bez przetoczeń krwinek czerwonych,
• w szpiku

Oznacza to, że prowadzone leczenie jest skuteczne i można przejść do kolejnego etapu.
Na częściową remisję wskazują poniższe kryteria odpowiedzi na leczenie:

• znaczna poprawa stanu ogólnego, przy pewnym ograniczeniu sprawności ogólnej,
• we krwi obwodowej takie same parametry jak w remisji całkowitej,
• w szpiku 5-20% blastów lub zmniejszenie początkowej ilości blastów o połowę.

Wówczas należy powtórzyć taki sam cykl leczenia, w celu uzyskania pełnej remisji.

O braku remisji świadczą następujące kryteria odpowiedzi na leczenie:

• brak poprawy stanu ogólnego,
• we krwi brak istotnej poprawy w zakresie granulocytów i płytek krwi, mogą być obecne blasty,
• w szpiku kostnym > 20% blastów.

W takim przypadku należy zmienić leki na inne i rozpocząć staranie o przeszczep szpiku.

3. Przewlekła białaczka szpikowa

Przyczyną choroby jest powstanie specyficznej mutacji w DNA komórki macierzystej szpiku. W wyniku wymiany części materiału genetycznego między chromosomami 9 i 22 (translokacja) powstaje tzw. chromosom Philadelphia. Znajduje się w nim zmutowany gen BCR/ABL. Koduje białko (kinazę tyrozynową) powodujące, że komórka białaczkowa nieustannie się dzieli i żyje dużo dłużej. O skuteczności leczenia świadczy normalizacja parametrów krwi obwodowej w podstawowych badaniach hematologicznych oraz zmniejszenie lub całkowita eliminacja komórek z chromosomem Ph (Ph+).

Dlatego do oceny efektywności terapii używa się aż 3 rodzajów kryteriów odpowiedzi na leczenie: hematologicznych, cytogenetycznych i molekularnych. Kryteria odpowiedzi hematologicznej opierają się na podstawowych badaniach krwi.

Całkowita odpowiedź hematologiczna ma miejsce, gdy:

• normalizują się parametry leukocytów i płytek krwi,
• większość granulocytów występuje w formie dojrzałej,
• w rozmazie krwi jest
• w badaniu lekarskim nie stwierdza się powiększenia śledzony.

Kryteria odpowiedzi cytogenetycznej opierają się na ilości komórek Ph+ w szpiku kostnym.

Wyróżnia się:

• odpowiedź większą
• całkowitą: brak komórek Ph+,
• częściową: 1-35% komórek Ph+ w szpiku,
• odpowiedź mniejszą: 36-65% Ph+,
• odpowiedź minimalną: 66-95% Ph+,
• brak odpowiedzi: >95% Ph+.

Kryteria odpowiedzi molekularnej bazują na ilości białka kodowanego przez gen BCR/ABL.

Odpowiedź może być:

• całkowita: gdy w dwukrotnie wykonywanych badaniach molekularnych nie wykryje się żadnej cząsteczki tego białka,
• większa: gdy ilość białka zmniejszyła się co najmniej 1000-krotnie w stosunku do wartości przy rozpoznaniu białaczki.

W zależności od stwierdzanych kryteriów planuje się dalsze leczenie i częstość badań kontrolnych.

4. Przewlekła białaczka limfatyczna

Najczęściej wywodzi się z limfocytów B. Dojrzałe limfocyty B dominują we krwi i naciekają inne narządy oraz szpik. U wielu chorych przebiega łagodnie nie dając praktycznie żadnych objawów przez 10-20 lat. Niestety na ten typ białaczki zapadają główne ludzie starsi, przez co nie mają dostępu do jedynej metody umożliwiającej pełne wyleczenie – przeszczep szpiku. Jest on zarezerwowany dla osób młodych we względnie dobrym stanie ogólnym, które przeżyją transplantację. Terapii nie zaczyna się od razu po rozpoznaniu choroby, a w momencie wystąpienia szeregu dolegliwości. W wypadku przewlekłej białaczki limfatycznej istnieją 3 możliwości odpowiedzi organizmu na leczenie: odpowiedź całkowita, odpowiedź częściowa oraz progresja choroby.

O odpowiedzi całkowitej świadczą poniższe kryteria odpowiedzi na leczenie:

• brak objawów ogólnych,
• niepowiększone węzły chłonne, śledziona i wątroba,
• hemoglobina >11g/dl,
• normalizacja parametrów krwi obwodowej (limfocytów, granulocytów obojętnochłonnych i płytek krwi),
• w szpiku

O częściowej odpowiedzi na leczenie białaczki można mówić, gdy zostaną spełnione następujące kryteria:

• brak objawów ogólnych,
• zmniejszenie rozmiarów węzłów chłonnych, śledziony i wątroby o ponad połowę,
• poprawa parametrów krwi obwodowej wyrażona przez wzrost ilości hemoglobiny, granulocytów obojętnochłonnych i płytek krwi o co najmniej połowę wartości wyjściowych oraz zmniejszenie stężenia limfocytów o >50%,
• w szpiku

Do kryteriów wskazujących na złą odpowiedź na leczenie i postęp choroby zalicza się:

• powiększenie węzłów chłonnych, śledziony i wątroby o ponad połowę lub pojawienie się nowych powiększonych węzłów chłonnych,
• wzrost wyjściowej ilości limfocytów o >50%.

Bibliografia

Hołowiecki J. (red.), Hematologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 978-83-200-3938-2
Urasiński I. Hematologia kliniczna, Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin 1996, ISBN 83-86342-21-8
Waterbury L. Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 1998, ISBN 83-85842-68-3
Sułek K., Wąsak-Szulkowska E. Hematologia w praktyce, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 978-83-200-3418-9

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.