Czy warto stosować suplementy diety na sprawność umysłu u osób w starszym wieku?

Wraz ze wzrostem zachorowalności na demencję producenci suplementów diety rozwijają rynek produktów, reklamowanych na usprawnienie pamięci i zdrowie mózgu. Należy przypuszczać, że wychodzą z założenia, że skoro dieta bogata w witaminy, składniki mineralne, kwasy omega 3, czy związki polifenolowe uznawana jest za prozdrowotną to zasadne jest przyjmowanie takich składników w postaci tabletek lub kapsułek. Z analizy składu suplementów diety na zdrowie mózgu wynika, że najczęściej zawarte są w nich witaminy z grupy B, antyoksydanty, cholina, kwas dokozaheksaenowy (DHA), kurkumina, kofeina i wyciągi z ziół.

Witaminy z grupy B są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i ich niedobór w organizmie należy brać pod uwagę w patofizjologii wielu schorzeń neurologicznych. Pytaniem jest jednak, czy osoby, do których adresowane są omawiane preparaty mają oznaczone stężenie witamin w organizmie. Jest to niezwykle ważne, gdyż po suplementy z witaminami wiele osób sięga „na zaś”, upatrując w tym metody na wsparcie zdrowia i zmniejszenie ryzyka chorób. Na przykładzie meta-analizy 16 badań kliniczno-kontrolnych, dotyczących witaminy B6, B12 i kwasu foliowego wiadomo, że w przypadku osób nie mających niedoborów przyjmowanie tych witamin nie przyniosło poprawy funkcji poznawczych. Inna sytuacja jest u pacjentów z udokumentowanym niedoborem witamin lub ze stężeniem w dolnej granicy normy, którzy mogą odnieść korzyści z prawidłowo prowadzonej suplementacji.

W odniesieniu do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega 3 badania epidemiologiczne (tzn. badania, w których ocenia się związek pomiędzy sposobem żywienia i stylem życia, a stanem zdrowia) sugerują, że zbyt małe spożycie tych składników z dietą może prowadzić do spadku funkcji poznawczych. Sądzi się, że spożywanie około 2 porcji ryb w tygodniu (jako głównego źródła kwasów omega 3) wiąże się z mniejszym ryzykiem otępienia, w tym choroby Alzheimera. Jednakże, pomimo dużej roli jaką pełnią kwasy omega 3 w strukturach mózgu przyjmowanie ich w postaci preparatów nie przynosi korzystnego efektu. Chociaż w świetle niektórych badań wyższe stężenie kwasu dokozaheksaenowego (DHA)  i eikozapentaenowego ( EPA) we krwi wiązało się z lepszą sprawnością umysłową osób starszych bez demencji, to jednak liczne meta-analizy badań kontrolnych nie wykazują różnic w parametrach poznawczych u osób suplementujących te składniki i osób z grupy placebo. Brak efektu dotyczy również przyjmowania kwasów omega 3 w celach leczniczych u osób z chorobą Alzheimera.

Szeroko badany, pod kątem wpływu na sprawność umysłu, zarówno u osób zdrowych, jak i osób z różnym stopniem upośledzenia funkcji poznawczych jest miłorząb japoński (Ginkgo biloba). Przypuszcza się, że zioło to poprzez dobre właściwości przeciwutleniające może redukować uszkodzenia oksydacyjne, stymulować apoptozę komórek i poprzez ten mechanizm działać jako środek neuroprotekcyjny. Pomimo sprzecznych na tym etapie danych, zdaniem niektórych ekspertów prognozy są obiecujące i badania nad stosowaniem miłorzębu japońskiego w zaburzeniach poznawczych warto kontynuować. To samo dotyczy żeń-szenia (Panax ginseng) i kurkuminy, których stosowanie potencjalnie może usprawniać funkcje poznawcze, ale potrzebne są dalsze wysokiej jakości badania, prowadzone na większej liczbie osób i w dłuższym przedziale czasowym.

Na opakowaniach suplementów diety często widnieją nielegalne oświadczenia zdrowotne, niepoparte badaniami naukowymi, takie jak: „działa już od pierwszego zażycia”, „udowodniono, że wspiera funkcje mózgu”. Kontrole stron internetowych producentów takich suplementów wykazały, że żadna z nich nie odsyłała do badań na temat działania produktu, opublikowanych w recenzowanych czasopismach naukowych. Warto wspomnieć, że w literaturze cytowany jest przykład preparatu, szeroko reklamowanego w Nowym Jorku, który był przedmiotem procesu sądowego. Producent, wykorzystując lęk osób starszych przed pogorszeniem funkcji poznawczych przez wiele lat reklamował swój produkt jako poprawiający pamięć już w ciągu 90 dni stosowania, nie dysponując przy tym żadnymi badaniami potwierdzającymi takie działanie. Eksperci często cytują też powiedzenie, że jeśli oświadczenia w reklamie wydają się zbyt piękne, aby mogły być prawdziwe, to najprawdopodobniej takie są. Popularność suplementów diety, mających rzekomo zapobiegawcze lub terapeutyczne działanie w chorobie Alzheimera stała się w Stanach Zjednoczonych tak ogromna, że Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wydała oficjalne stanowisko, że nie prowadzi badań nad skutecznością takich preparatów oraz, że w rzeczywistości mogą one być niebezpieczne, nieskuteczne i mogą opóźniać udanie się pacjenta do lekarza. Należy także pamiętać, że suplementy diety mogą wchodzić w interakcje z lekami, wpływając na ich metabolizm, co jest szczególnie ważne u osób starszych, którzy przyjmują na ogół wiele różnorodnych leków.

W świetle raportu Global Counsel on Brain Health (Globalnej Rady ds. Zdrowia Mózgu) nie rekomenduje się stosowania suplementów reklamowanych na sprawność umysłu, z powodu braku wystarczających dowodów na ich skuteczność. Odpowiednie suplementy powinny być natomiast stosowane u pacjentów z potwierdzonym przez lekarza deficytem składników odżywczych. Celowana suplementacja, dostosowana do indywidualnego pacjenta może znormalizować stężenie witamin i składników mineralnych i poprzez to sprzyjać prawidłowemu funkcjonowaniu mózgu. W podsumowaniu należy podkreślić, że do generalnych zasad profilaktyki chorób otępiennych należy dbanie o zdrowy styl życia, w tym racjonalną dietę, odpowiednią ilość snu, ruch, aktywność umysłową i zaangażowanie społeczne.

Autor: Dr hab. Regina Wierzejska, prof. Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.

Źródła

1. Prajapati P., Holmes E., Yang Y.: Individual beliefs and experiences with brain health dietary supplements in the United States. J. Acad. Nutr. Diet., 2024, 124(9), 1206-1213.
2. Frolov A., Wadood A., Kelley B.: Review of supplements that patients commonly report using for dementia. J. Clin. Med., 2024, 13(24), 7541.
3. Hersant H., He S., Maliha P. i wsp.: Over the counter supplements for memory: a review of available evidence. CNS Drugs, 2023, 37(9), 797-817.
4. Lewis J.E., Poles J., Shaw D.P. i wsp.: The effects of twenty-one nutrients and phytonutrients on cognitive function: a narrative review. J. Clin. Transl. Res., 2021, 7(4), 575-620.
5. Kosti R.I., Kasdagli M.I., Kyrozis A. i wsp.: Fish intake, n-3 fatty acid body status, and risk of cognitive decline: a systematic review and a dose-response meta-analysis of observational and experimental studies. Nutr. Rev., 2022, 80(6), 1445-1458.
6. Brainard J.S., Jimoh O.F., Deane K.H. i wsp.: Omega-3, Omega-6, and polyunsaturated fat for cognition: systematic review and meta-analysis of randomized trials. J. Am. Med. Dir. Assoc., 2020, 21(10), 1439-1450.e21.
7. Crawford C., Boyd C., Avula B. i wsp.: A public health issue: dietary supplements promoted for brain health and cognitive performance. J. Altern. Complement. Med., 2020, 26(4), 265-272.
8. Calderon M.E., Zachariah S.S., Salazar O.J. i wsp.: The effects of omega-3, DHA, EPA, Souvenaid® in Alzheimer's disease: a systematic review and meta-analysis. Neuropsychopharmacol. Rep., 2024, 44(3), 545-556.
9. Smith A.D., Refsum H., Miller J.W.: Dietary supplements for brain health. JAMA, 2019, 321(24), 2467.
10. Markun S., Gravestock I., Jäger L. i wsp.: Effects of vitamin B12 supplementation on cognitive function, depressive symptoms, and fatigue: a systematic review, meta-analysis, and meta-regression. Nutrients, 2021, 13(3), 923.