Doustne leki przeciwcukrzycowe

Niezależnie od mechanizmu działania wszystkich grup leków przeciwcukrzycowych mają one jeden konieczny do spełnienia warunek – aby mogły działać, pacjent potrzebuje mieć własną, nawet obniżoną produkcję insuliny. Jeżeli trzustka chorego będzie wydzielać jej za mało, lekom nie uda się osiągnąć zamierzonego celu i konieczna będzie substytucja insuliny. Dlatego też doustne leki przeciwcukrzycowe nie nadają się do leczenia cukrzycy typu 1, w przypadku której insulina od początku nie jest produkowana przez trzustkę, oraz w zaawansowanej cukrzycy typu 2, w przypadku której trzustka osłabła na tyle, że niezbędne jest podawanie insuliny.

Grupą docelową doustnych leków przeciwcukrzycowych są pacjenci z cukrzycą typu 2 w początkowym stadium choroby, kiedy to insulina jest produkowana na poziomie nieco poniżej wystarczającej do normalnego działania organizmu. Terapię tych właśnie pacjentów zaczyna się od leków doustnych. Niestety, jak pokazuje praktyka lekarska, nie udaje się utrzymać pacjentów tylko na tych lekach i prędzej czy później muszą oni przejść na terapię insuliną. Zazwyczaj trwa ona około 10 lat. Po tym czasie wydzielanie własnej insuliny jest zbyt niskie albo całkiem zanika.

• pochodne sulfonylomocznika,
• glinidy,
• pochodne biguanidu,
• glitazony,
• inhibitory α-glukozydazy.

Pochodne sulfonylomocznika to grupa leków, których głównym działaniem jest „motywacja” trzustki do większego wydzielania. Zazwyczaj terapia tymi lekami wystarcza na początku choroby, z czasem uzupełnia się ją małymi dawkami insuliny. Głównym powikłaniem terapii tymi lekami jest hipoglikemia – pochodne sulfonylomocznika mogą zbytnio zmobilizować trzustkę i poziom insuliny we krwi będzie zbyt wysoki. Ryzyko wystąpienia hipoglikemii jest większe przy używaniu dużych dawek leków o przedłużonym działaniu.

Glinidy to leki przeciwcukrzycowe, których działanie opiera się na zwiększaniu wydzielania trzustkowego insuliny. Leki te pobudzają szybkie i krótkotrwałe wydzielanie insuliny, przez co znakomicie nadają się do kontroli glikemii poposiłkowej. Krótkie działanie ma także wpływ na efekty uboczne – mogący pojawić się stan hipoglikemii szybciej ustępuje.

Pochodne biguanidu w leczeniu cukrzycy

Pochodne biguanidu to grupa leków, których mechanizm działania opiera się na innej zasadzie niż poprzednich dwóch grup. U podstaw leczniczego działania pochodnych biguanidu leży zmiana czynności różnych narządów, doprowadzająca do zmniejszenia glikemii. Odbywa się to poprzez ograniczenie jelitowego wchłaniania glukozy oraz hamowanie w wątrobie powstawania glukozy – podaż nowej glukozy jest mniejsza.

Dochodzi także do wzrostu zużycia glukozy wskutek zwiększenia wrażliwości tkanek na działanie insuliny – leki te nie zwiększają ilości insuliny, ale powodują, że mniejsza jej ilość jest potrzebna do normalnego funkcjonowania organizmu. Dzięki temu nie pojawia sie hipoglikemia.

Tego typu leki przeciwcukrzycowe zaburzają motorykę przewodu pokarmowego – u około 5% pacjentów mogą pojawić się nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka. Możliwe jest także wystąpienie kwasicy mleczanowej – jest to stan zagrażający życiu i musi być leczony w szpitalu. Jednakże do tego stanu dochodzi niezwykle rzadko i dotyczy to raczej pacjentów z niewydolnością nerek i wątroby. Dlatego pacjenci z tymi schorzeniami powinni stosować inne leki.

Leczenie glitazonami cukrzycy

Glitazonyto stosunkowo nowe leki, których główną metodą działania jest „zwiększenie insulinowrażliwości” tkanek. Poprawiają one także profil lipidowy pacjentów. Dlatego głównym wskazaniem do stosowania tych leków jest cukrzyca typu 2 z wyraźną insulinoopornością i zwiększonym stężeniem insuliny we krwi. Najlepszymi kandydatami do stosowania zarówno tej grupy leków, jak i pochodnych biguanidu są ludzie z nadwagą, zaburzeniami metabolizmu lipidów, często z pełnym obrazem zespołu metabolicznego.

Leki te zmniejszą u tych pacjentów poziom glikemii, stężenie insuliny we krwi oraz pozytywnie wpłyną na gospodarkę tłuszczową organizmu. Można ich używać także w późniejszym etapie choroby, gdy niezbędna będzie insulina, wykorzystując pozytywny wpływ na profil lipidowy oraz zmniejszenie zapotrzebowania na insulinę.

Inhibitory α-glukozydazymniejszają wchłanianie cukrów z przewodu pokarmowego. W następstwie zmniejszają się glikemia poposiłkowa i towarzyszący jej wyrzut insuliny. Nie wpływają przy tym na przyswajanie innych substancji. Głównymi efektami ubocznymi stosowania tych leków są dolegliwości z przewodu pokarmowego:

• wzdęcia,
• nadmierne oddawanie gazów,
• nudności,
• bóle brzucha.

Mogłoby się wydawać, że doustne leki na cukrzycę stanowią idealną alternatywę dla zastrzyków z insuliną - forma podania leku jest bowiem dużo bardziej "przyjazna" dla pacjenta. Należy jednak pamiętać, że leki tego typu mają wiele ograniczeń.

Źródła

1. Orzechowska-Juzwenko K. Farmakologia kliniczna - znaczenie w praktyce medycznej, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2006, ISBN 83-89009-43-9
2. Herman Z., Kostowski W. Farmakologia - podstawy farmakoterapii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, ISBN 978-83-200-4164-4
3. Colwell J.A. CUKRZYCA - nowe ujęcie diagnostyki i leczenia, Urban & Partner, Wrocław 2004, ISBN 83-87944-77-7
4. Grzeszczak W. Farmakoterapia w cukrzycy, Via Medica, Gdańsk 2007, ISBN 978-83-60073-99-8