Kurkuma – wygląd, właściwości i zastosowanie

Kurkuma to gatunek byliny z rodziny imbirowatych. Znana jest także jako ostryż długi (Curcuma longa L.), ostryż Zohary, kurkuma długą, ostryż indyjski, szafran indyjski. Rośnie dziko w Indiach. Jest uprawiana w wielu krajach o klimacie tropikalnym, główne w Indiach, w Azji Południowo-Wschodniej (Tajlandia, Indonezja, Wietnam, Filipiny) i Chinach.

Jak wygląda kurkuma?

W naturalnych warunkach kurkuma osiąga wysokość nieprzekraczającą 100 cm. Ma prostą, wzniesioną, nierozgałęzioną łodygę. Jej liście rosną w dolnej części rośliny i osiągają rozmiar do 50 cm.

Na szczycie bezlistnego pędu kwiatowego wyrasta duży kłos kwiatowy. Kwiaty są żółte, o rurkowatym kielichu. Posiadają białe przysadki o różowych szczytach. Owocem rośliny jest torebka.

Kurkuma, ze względu na swoje właściwości, jest obecna w wielu gałęziach przemysłu. Niegdyś wykorzystywano ją do barwienia tkanin, a i używano jako wskaźnik odczynu (pH) do wyrobu papierków wskaźnikowych.

Do dziś kurkuma to roślina kosmetyczna stosowana do barwienia podkładów pod makijaż, płukanek do włosów i szminek, także produkcji perfum orientalnych. Ostryż indyjski jest również uprawiany jako ozdobna roślina pokojowa.

Nade wszystko jednak kurkuma to roślina przyprawowa i lecznicza. Jej suszona i zmielona bulwa to popularna przyprawa, która ma orientalny smak i złocisty, żółtopomarańczowy kolor (odpowiada za to kurkumina). Używa się jej także do barwienia potraw.

Ostryż Zohary wchodzi w skład popularnej mieszanki przypraw: curry czy garam masala. To również składnik musztardy, sosów czy panierek do ryb. Kurkuma jest chętnie wykorzystywana jako przyprawa w przemyśle spożywczym i gastronomii.

Surowiec lekarski stanowi całe, stabilizowane przez gotowanie lub działanie pary wodnej, wysuszone kłącze ostryżu długiego (Curcumae longae rhizoma). Ważne, by zawierał nie mniej niż 25 ml/kg olejku eterycznego i cechował się 2,0% obecnością pochodnych dicynamoilometanu, w przeliczeniu na kurkuminę.

Kurkuminoidy, czyli kurkumina, demetoksykurkumina i bis-demetoksykurkumina oraz olejek eteryczny pochodzący z kurkumy sprawiają, że ta ma działanie:

• przeciwbakteryjne,
• przeciwwirusowe,
• żółciopędne i żółciotwórcze,
• przeciwzapalne,
• przeciwutleniające,
• hepatochronne,
• neurochronne,
• antymutagenne,

Dzięki nim kurkuma wywiera pozytywny wpływ na organizm. Okazuje się, że:

• pomaga zwalczać bakterie, wirusy i grzyby, działa przeciwgorączkowo, łagodzi zapalenie zatok, kaszel, katar, wzmacnia odporność,
• pomaga zapobiegać stanom zapalnym,
• wspomaga funkcjonowanie układu trawiennego, łagodzi dolegliwości żołądkowe i jelitowe (stąd wyciągi z kłącza stosowane są głównie przy dolegliwościach żołądkowych),
• zmniejsza poziom cholesterolu we krwi, spowalnia utlenianie się lipidów,
• obniża poziom glukozy we krwi, chroni przed neuropatią i nefropatią cukrzycową,
• wspiera gojenie ran,
• zwalcza wolne rodniki, zwiększa poziom glutationu, który wspomaga procesy antyoksydacyjne,
• wspomaga pracę mózgu, może zapobiegać chorobie Alzheimera i demencji, chroni neurony dopaminergiczne,
• poprawia elastyczność i kondycję stawów, wspiera leczenie zapalenia kości i mięśni, sprawdza się w reumatoidalnym zapaleniu stawów,
• ma działanie przeciwdepresyjne,
• spowalnia rozwój nowotworów.

Tym samym kurkuma znajduje zastosowanie w chorobach sercowo-naczyniowych i metabolicznych, także dolegliwościach ze strony układu pokarmowego.

Najlepszą metodą dostarczenia kurkumy do organizmu jest stosowanie jej jako przyprawy w kuchni. Ponieważ najlepiej jest przyswajalna po podgrzaniu i połączeniu z tłuszczami, warto ją dodawać do różnych potraw gotowanych, duszonych czy pieczonych: zup, warzyw, zapiekanek, dań jednogarnkowych, mięsa. By zwiększyć jej biodostępność, dobrze stosować ją z czarnym pieprzem.

Kurkumę w celach zdrowotnych można również spożywać w formie napojów. Popularne jest na przykład złote mleko. W aptekach dostępne są również suplementy diety w postaci tabletek lub kapsułek, które zawierają standaryzowany na zawartość kurkuminy ekstrakt z kłącza ostryżu długiego, także z piperyną, kadzidłowcem, z berberyną).

Choć kurkuma przynosi wiele korzyści dla zdrowia, a i poprawia smak i wygląd potraw, należy zachować umiar. Należy pamiętać, że nadużywanie jej (np. picie kurkumy) to efekty nie tylko korzystne, ale i negatywne.

Związane z tym skutki uboczne to ból brzucha, nudności, biegunkę czy zgagę. Z kolei długotrwałe spożywanie dużych dawek kurkumy może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie wątroby.

W dużych ilościach nie powinny jej spożywać kobiety w ciąży (może wywołać skurcze macicy, poronienie bądź przedwczesny poród). Uważać na nią muszą także osoby z niedrożnością dróg żółciowych i z kamieniami żółciowymi oraz te, które stosują leki rozrzedzające krew leki przeciwcukrzycowe.