Prostaglandyny - charakterystyka, funkcje w organizmie, zastosowanie, nadmiar, indukcja porodu

Prostaglandyny, znane również jako PGs, są eikozanoidami pochodnymi 20-węglowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, głównie kwasu arachidonowego. Ta grupa hormonów pełni w organizmie szereg różnych funkcji.

Synteza prostaglandyn może zachodzić w każdej tkance ludzkiego ciała (działają one w miejscu, w którym doszło do ich powstania). W szybkim tempie ulegają metabolizowaniu w płucach, zaś wolniej w takich narządach jak nerki, wątroba czy łożysko.

Specjalistom udało się rozpoznać ponad 16 rodzajów prostaglandyn występujących w ciele człowieka, oznaczonych literami: PGA, PGB, PGD, PGE, PGF, PGG, PGH, PGI. Poszczególne związki opisuje się za pomocą cyfr odnoszących się do liczby wiązań nienasyconych w łańcuchu, np.

• PGA2,
• PGE1 - prostaglandyna E1, alprostadyl,
• PGE2 - prostaglandyna E2, dinoproston,
• PGH2,
• PGI2 - prostacyklina, jako lek także epoprostenol.

Kaskada kwasu arachidonowego

Kwas arachidonowy ulega transpozycji przez zespół enzymów zwanych syntetazą prostaglandynową. W składzie syntetazy występują między innymi:

• cyklooksygenaza – hydroperoksydacja na węglu jedenastym i cyklizacja łańcucha,
• lipooksygenaza – karboksylacja,
• izomeraza – klasa enzymów katalizujących izomeryzację, dzięki nim możliwe jest wytwarzanie poszczególnych PGyn.

Prostaglandyny są odpowiedzialne za wytwarzanie oraz utrzymywanie stanu zapalnego w organizmie. W momencie uszkodzenia tkanek bądź komórek układ immunologiczny zaczyna produkować hormony nazywane tkankowymi hormonami stanu zapalnego.

Za ich sprawą dochodzi do poszerzenia naczyń krwionośnych, a także zwiększenia ich przepuszczalności. W przebiegu stanu zapalnego pacjent może zaobserwować u siebie następujące objawy:

• zaczerwienienie,
• obrzęk,
• ból i upośledzenie funkcji danej tkanki,
• wzrost temperatury ciała.

Wraz ze zwiększeniem temperatury ciała mechanizmy odpornościowe zostają pobudzone do większej aktywności. Stężenie takich substancji jak żelazo i cynk w osoczu spada, co wpływa na zahamowanie rozwoju chorobotwórczych drobnoustrojów.

Prostaglandyny pełnią jeszcze jedną istotną funkcję. Hormony te hamują oraz pobudzają skurcze mięśni gładkich w obrębie oskrzeli, przewodu pokarmowego oraz macicy. Biegunka stanowiąca powszechny objaw infekcji przewodu pokarmowego, zwykle wiąże się z atakiem drobnoustrojów, np. wirusów, bakterii czy pasożytów. W przewodzie pokarmowym prostaglandyny pobudzają perystaltykę jelit, doprowadzając do wywołania biegunki, stanowiącej odpowiedź na stan zapalny.

Kolejne ważne funkcja, jaką pełnią prostaglandyny to przeciwdziałanie zlepianiu się płytek krwi oraz obniżanie zbyt wysokiego poziomu ciśnienia tętniczego krwi. Jest to kluczowe szczególnie u seniorów.

Pacjenci w podeszłym wieku są bardziej narażeni na problemy związane z układem sercowo-naczyniowym. Na skutek komplikacji może dojść u nich do zawału serca czy udaru. Prostaglandyny wykazują zdolność do poszerzania naczyń krwionośnych, dzięki czemu poprawia się przepływ krwi w naczyniach.

Ze względu na swoje właściwości prostaglandyny znalazły wiele zastosowań w medycynie. Podawanie zastrzyków z pochodnymi kwasu arachidonowego do ciał jamistych stanowi skuteczny sposób wywoływania wzwodu u pacjentów z zaburzeniami erekcji. Prostaglandyny powodują rozszerzenie i dotlenienie ciał jamistych w penisie.

Hormony te hamują wydzielanie soku żołądkowego oraz zwiększa wydzielanie śluzu, z tego powoduje wykorzystywane są w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

U pacjentów cierpiących na chorobę Raynauda prostaglandyny stosuje się jako preparat rozszerzający naczynia. Hormony te podaje się także osobom ze zmianami zakrzepowymi i miażdżycą kończyn dolnych lub schorzeniami przebiegającymi ze zwężeniem naczyń krwionośnych.

Ponieważ prostaglandyny wpływają na czynność skurczową macicy, a także powodują zmiękczenie i skrócenie szyjki macicy, stanowią skuteczną metodą indukcji porodu.

W okulistyce hormony te wykorzystywane są jako związki redukujące ciśnienie wewnątrzgałkowe.

Pierwotne bolesne miesiączkowanie to problem, z którym boryka się wiele pacjentek, w szczególności dorastających dziewcząt. Kobiety dotknięte pierwotnym zespołem bolesnego miesiączkowania często uskarżają się na dolegliwości bólowe w dolnej części brzucha (ból najczęściej promieniuje aż do krzyża lub ud).

Skurczowemu bólowi występującemu w dolnej części brzucha często towarzyszą również takie objawy, jak:

• dolegliwości kolkowe,
• dolegliwości bólowe głowy,
• zmęczenie,
• nudności,
• wymioty,
• biegunka,
• problemy z utrzymaniem równowagi,
• wahania nastroju.

Problem dotykający wiele kobiet na całym świecie jest ściśle powiązany z nadprodukcją obecnych w macicy prostaglandyn, które są stymulowane przez progesteron, żeński hormon płciowy, o budowie steroidowej. Prostaglandyny są hormonami odpowiadającymi za prowokowanie czynności skurczowej macicy, a także skurcze naczyń krwionośnych.

Poród naturalny uznawany jest za najlepszy dla matki i dziecka. W pewnych sytuacjach należy zastosować indukcję porodu, czyli wzniecenie czynności skurczowej macicy za pomocą sztucznych środków, które mają na celu urodzenie noworodka drogą pochwową. Poród indukowany odbywa się dla dobra matki i dziecka niezależnie od etapu ciąży.

Wywoływanie porodu związane z ciążą obejmuje:

• ciążę przeterminowaną – to najczęstsze wskazanie do indukcji porodu; ciąża uznawana za przeterminowaną, to ciąża trwająca ponad pełne 42 tygodnie. Przedłużająca się ciąża stanowi zagrożenie dla dziecka zdolnego do życia pozałonowego;
• nadciśnienie indukowane ciążą;
• zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrostu płodu;
• ciążę powikłaną konfliktem serologicznym;
• przedwczesne odpłynięcie płynu owodniowego.

Prostaglandyny to jedna z metod stosowanych w indukcji porodu. Hormon podaje się w przypadku niedojrzałej szyjki, ocenianej w skali Bishopa na 5 i mniej punktów. Dzięki tej metodzie, poród nie wydłuża się i nie zwiększa ryzyka powikłań u dziecka i matki. Podanie prostaglandyny sprawia, że w szyjce macicy wzrasta aktywność kolagenazy – substancji rozbijającej zorganizowaną strukturę kolagenu szyjkowego, powodując hydratację (uwodnienie).

Prostaglandyny podaje się ogólnie w postaci powolnej infuzji dożylnej lub miejscowo – do kanału szyjki macicy. Żel prostaglandynowy podawany do kanału szyjki macicy powoduje jej dojrzewanie.

Prostaglandyna podana ogólnie działa na macicę silnie naskurczowo, przy czym słabo wpływa na dojrzewanie szyjki macicy. Obecnie trwają badania nad stosowaniem miejscowym i doustnym prostaglandyny. Podanie tej substancji nie jest wskazane po odpłynięciu wód płodowych.

Indukcja porodu poprzez podaż prostaglandyn nie może być zastosowana u ciężarnych z:

• astmą oskrzelową,
• jaskrą,
• nadczynnością tarczycy,
• wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego,
• ostrymi infekcjami.

Żel z prostaglandynami podaje się do kanału szyjki macicy w przypadku, gdy kobieta nie reaguje na kroplówkę z oksytocyną (naturalny hormon powodujący skurcze macicy i przyspieszający akcję porodową). Żel z prostaglandynami ma przyczynić się do stymulowania szyjki macicy do rozwierania się.

By dodatkowo pobudzić rozwieranie szyjki macicy, można stosować masaż palcem – choć z reguły nie jest on zbyt przyjemny dla kobiety. Ostatecznym sposobem wywoływania porodu jest przebicie pęcherza płodowego lub wykonanie cesarskiego cięcia.

Dzieci zbyt długo przebywające w łonie matki są zazwyczaj szczuplejsze od noworodków urodzonych w terminie. Dlaczego? Dzieci zużywają w brzuchu mamy własne zapasy tkanki tłuszczowej. Noworodki urodzone po terminie mają też zazwyczaj dłuższe paznokcie. Ich skóra często się łuszczy – zwłaszcza na stopach i dłoniach – ponieważ mają małą ilość mazi płodowej, która chroni skórę przed wysychaniem. Takie noworodki wymagają uważnej kontroli poporodowej, ale z reguły rozwijają się prawidłowo.