Przybywa Polaków z nowotworami. Tak można je wcześnie wykryć

Zwiększa się liczba zachorowań na różne rodzaje nowotworów. Z Krajowego Rejestru Nowotworów wynika, że z chorobą nowotworową żyje w Polsce ponad 1,17 mln osób, a każdego roku przybywa około 170 tys. nowych zachorowań.

Liczba zgonów jest równie dramatyczna. Z powodu nowotworów umiera rocznie 100 tys. osób. Dlatego coraz więcej osób szuka odpowiedzi na pytanie, co może pomóc nam wykryć chorobę nowotworową we wczesnym stadium, by móc ją skutecznie leczyć.

- Podstawą jest diagnostyka. Istnieją badania profilaktyczne, które możemy wykonywać, by wykryć chorobę nowotworową we wczesnym stadium. Jednym z nich jest morfologia krwi. Pozwala ono na rozpoznanie na przykład stanu zapalnego, niedokrwistości oraz innych procesów chorobowych, które mogą sugerować rozwój choroby nowotworowej - zaznacza w rozmowie z WP abcZdrowie dr n. med. Magdalena Cubała-Kucharska, specjalistka medycyny rodzinnej, członkini Polskiego Towarzystwa Żywieniowego i założycielka Instytutu Medycyny Integracyjnej Arcana.

Morfologia krwi jest podstawowym badaniem diagnostycznym, które pozwala ocenić ogólny stan zdrowia i wyłapać pierwsze sygnały świadczące o wielu groźnych chorobach. Badanie może być przydatne również w diagnostyce niektórych chorób nowotworowych. Eksperci przypominają, że dobrą praktyką jest wykonywanie go przynajmniej raz w roku.

- Pamiętajmy, że odstępstwa od normy w wynikach morfologii nie są jednoznaczne z potwierdzeniem choroby nowotworowej. Jednak powinny być impulsem do dalszych badań. Choć to białaczki w wyraźniejszy sposób zmieniają morfologię, nowotwory lite są wielokrotnie częstsze. Więc większość pacjentów, u których zmiana w morfologii doprowadziła do rozpoznania nowotworu, miała nowotwór lity. Wskaźnikiem, który powinien skłonić nas do dalszej diagnostyki, jest na przykład podwyższony poziom leukocytów - tłumaczy dr Cubała-Kucharska.

Warto również zwrócić uwagę na wyniki OB i CRP, czyli markerów stanu zapalnego w organizmie. Podwyższony poziom CRP powyżej 10–50 mg/L może wskazywać na nowotwory, zwłaszcza jeśli nie ma infekcji. Bardzo wysokie CRP (>100 mg/L) bywa obserwowane w zaawansowanych nowotworach, takich jak rak płuca, jelita grubego czy chłoniaki. Podwyższone OB (odczyn Biernackiego), czyli powyżej 50 mm/h, również może sugerować nowotwory. Wartości powyżej100 mm/h często występują w nowotworach z przerzutami, szpiczaku mnogim czy chłoniakach, ale wymagają dalszej diagnostyki.

- Zarówno podwyższony wynik OB, jak i CRP świadczą o występowaniu stanu zapalnego w organizmie. Jednak CRP jest dużo bardziej czułe, jeżeli chodzi o ostre stany zapalne, natomiast OB lepiej wykrywa schorzenia przewlekłe. Jednak tutaj też obwiązuje zasada, że wysoki wynik OB i CRP nie musi oznaczać nowotworu, a niski nie gwarantuje, że go nie ma – wyjaśnia specjalistka medycyny rodzinnej.

Ekspertka dodaje, że kolejnym sygnałem alarmowym jest wykrycie anemii, w której dochodzi do spadku stężenia hemoglobiny (Hb), liczby krwinek czerwonych (erytrocytów) i wskaźnika hematokrytowego poniżej prawidłowych wartości.

- Gdy te wyniki są nieprawidłowe, zawsze warto poszerzyć diagnostykę. Obniżony poziom erytrocytów może być na przykład objawem raka żołądka czy raka jelita grubego. Jednak pamiętajmy, że morfologia nie jest typowym nowotworowym badaniem przesiewowym. Można mieć dobre wyniki krwi i nowotwór - podnosi dr Cubała-Kucharska.

Z krwi można oznaczać także poziom markerów nowotworowych na przykład antygenu PSA, który jest wykorzystywany w monitorowaniu schorzeń prostaty czy antygenu CA 125, który jest pomocny w diagnozowaniu raka jajnika. Jednak lekarze radzą, by nie wykonywać takich badań na własną rękę bez konkretnych wskazań.

- Czasami te markery nowotworowe są podniesione, ale nie z powodu raka. Mogą wskazywać na przykład na stan zapalny narządu. Oczywiście osoby z grupy ryzyka, te które mają niepokojące objawy, lub pacjenci po leczeniu onkologicznym, którzy muszą monitorować swój stan zdrowia, mają wskazania do wykonania takich badań. Z tej grupy marketów warto regularnie wykonywać stężenie poziomu PSA we krwi, ponieważ pozwala ono wykryć nowotwór prostaty. Rekomenduję, żeby wszyscy dorośli mężczyźni robili to badanie minimum raz w roku - mówi dr Cubała-Kucharska.

- Mam sporo pacjentów, którzy na własną rękę wykonują sobie test, który bada te markery nowotworowe i wynik tego testu jest nieprawidłowy. Tacy pacjenci oczekują ode mnie przeprowadzenia szerokiej diagnostyki. Jednak nie na tym to polega. Bo taka diagnostyka, jak na przykład wykonanie tomografii komputerowej czy gastroskopii, to duże obciążenie dla zdrowia samego pacjenta, ale także dla systemu ochrony zdrowia. Powinniśmy ją stosować, gdy są do tego konkretne wskazania - dodaje dr n. med. Paweł Potocki, onkolog kliniczny w Szpitalu Uniwersyteckim w Krakowie.

Onkolog zaznacza natomiast, że badaniem, które powinniśmy wykonywać regularnie, aby wychwycić niepokojące zmiany zachodzące w naszym organizmie, jest mammografia.

- W tym momencie w Europie za optymalny próg wejścia do mammografii uznaje się 45. rok życia, a za optymalny próg wyjścia 75. rok życia. I kobiety w tym wieku powinny wykonywać to badanie co dwa lata. Pacjentki, które się mammografii poddają, mają szansę, aby wykryć niepokojące zmiany w piersiach na wczesnym stadium. Nie zapominajmy także o samobadaniu piersi, które powinno być wykonywane raz w miesiącu - wyjaśnia dr Potocki.

Kolejnym badaniem, które pozwoli wychwycić zmiany nowotworowe w naszym organizmie, jest cytologia. Dzięki niej możemy wykryć stany przedrakowe, a także zapobiec rozwojowi raka szyjki macicy. Cytologia daje również możliwości wykrycia infekcji dróg rodnych oraz nieprawidłowych komórek, które mogłyby potencjalnie przekształcić się w komórki nowotworowe.

- Takie badanie kobiety od momentu osiągnięcia dojrzałości powinny wykonywać raz w roku. Jest bezbolesne i trwa kilka minut. W jego trakcie ginekolog pobiera komórki z szyjki macicy i przesyła rozmaz do analizy laboratoryjnej. Używa do tego jednorazowej szczoteczki. Warto wiedzieć, że obecnie ten pobrany materiał można poddać także badaniu molekularnemu, które pozwala na znalezienie pewnych genetycznych znamion tego, że dochodzi do nowotworzenia. Jeżeli zastosuje się cytologię uzupełnioną badaniem molekularnym, wykrywalność potencjalnie nowotworowych zmian rośnie - podnosi dr Potocki.

Nowotworowe zmiany możemy wykryć także dzięki kolonoskopii. Jest to badanie, podczas którego lekarz może dokładnie obejrzeć jelito od środka. Może być przeprowadzone w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym.

- Kolonoskopia jest badaniem, które pozwala wykryć wczesne stadia raka, ale także zmiany przedrakowe, jakimi są polipy gruczołowe. Każdy po 50. roku życia powinien wykonać kolonoskopię, żeby sprawdzić, czy takie zmiany w jego organizmie się pojawiły. Jest to badanie, które u wielu osób budzi strach, ale trzeba powiedzieć jasno, że ratuje życie. Kolejnym badaniem, które może sugerować, że w organizmie rozwija się nowotwór jelita grubego, jest test na krew utajoną w stolcu. Jest to badanie dużo mniej inwazyjne niż kolonoskopia, ale też wyraźnie mniej skutecznie wykrywa raka i stany przedrakowe. Jeżeli wynik wyjdzie dodatni, na pewno należy poszerzyć diagnostykę - podsumowuje dr Potocki.

Warto o tę diagnostykę dbać, bo lekarze powtarzają jak mantrę, że zdecydowaną większość chorób onkologicznych udaje się skutecznie leczyć, jeżeli zostaną wykryte odpowiednio wcześnie. Jednak w Polsce to wczesne wykrywanie nowotworowych zmian nadal kuleje. Z danych Polskiej Unii Onkologii wynika, że odsetek chorób nowotworowych wykrywanych w stanie zaawansowanym w latach 2022-2024 wzrósł o 5 proc.

Anna Klimczyk, dziennikarka Wirtualnej Polski