Zjawisko Somogyi – na czym polega i kiedy występuje

Zjawisko Somogyi to poranna hiperglikemia, która poprzedzona jest epizodem nocnej hipoglikemii. To jeden z wielu objawów towarzyszących zaburzeniom gospodarki węglowodanowej, dlatego zdarzają się cukrzykom. Na czym polega zjawisko Samogyi i jakie są jego przyczyny? Jak mu zapobiegać?

1. Co to jest zjawisko Somogyi?

Zjawisko Somogyi to wzrost glikemii, który pojawia się kilka godzin po niedocukrzeniu. To skutek reakcji organizmu na niski poziom cukru we krwi. To jeden z wielu objawów towarzyszących zaburzeniom gospodarki węglowodanowej. Zdarza się cukrzykom.

Cukrzyca to skomplikowana choroba, manifestująca się wieloma dolegliwościami i zaburzeniami. Jeśli nie jest właściwie kontrolowana i leczona, może prowadzić do nieprzyjemnych konsekwencji. Zwykle do efektu Somogyi dochodzi u osób stosujących insuliny długodziałające lub cukrzyków, którzy nie zjedli przed snem przekąski lub spożyli za mały posiłek na kolację. Czasem to wynik stosowania leków obniżających stężenie glukozy we krwi, jako efekt pośredni lub bezpośredni ich działania. Zjawisko Somogyi jest zwane też efektem Somogyi, hiperglikemią z odbicia lub hiperglikemią reaktywną. Somogya to nazwisko węgierskiego uczonego, który jako pierwszy opisał to zjawisko.

2. Na czym polega zjawisko Somogyi?

Zobacz film: "Rodzaje insuliny"

Kiedy we krwi jest za duża ilość insuliny, poziom cukru we krwi się obniża. Zjawisko Somogyi jest odpowiedzią organizmu na niski poziom cukru we krwi. Dochodzi wówczas do wydzielenia hormonów hiperglikemizujących, które podwyższają stężenie cukru we krwi. Mowa o takich hormonach jak wydzielany przez trzustkę glukagon, produkowane przez nadnercza adrenalina i kortyzol, a także hormon wzrostu. Hormony pobudzają wątrobę do uwalniania glukozy (w wątrobie glukoza zmagazynowana jest w postaci glikogenu). Dzięki temu, że wzrasta poziom glukozy, rośnie również insulinooporność. Organizm tworzy obronę i zapobiega rozwojowi ciężkiej hipoglikemii oraz jej konsekwencjom, takim jak na przykład śpiączka.

3. Przyczyny hiperglikemii z odbicia

Efekt Somogyi może pojawić się u cukrzyków wskutek:

• ominięcia lub zbyt skąpego ostatniego posiłku (błąd dietetyczny),
• nieodpowiednich dawek insuliny i leków w godzinach wieczornych,
• źle dobranej dawki insuliny bazowej,
• zbyt skąpego posiłku do podanej insuliny,
• zmiany miejsca podania insuliny.

4. Rozpoznanie i zapobieganie niedocukrzeniu

Ponieważ nocne epizody niedocukrzenia (hipoglikemia nocna) często mogą przebiegać bezobjawowo, należy badać glikemię w nocy kilka razy, na przykład o północy, o godzinie 2.00-3.00 oraz 4.00-6.00 rano. Pozwoli to zróżnicować przyczyny zmiany stężenia glukozy (i powstrzyma od podniesienia dawki insuliny wieczorem). Jeśli wyniki będą wskazywały na hipoglikemię, najprawdopodobniej występująca po obudzeniu hiperglikemia jest efektem Somogyi.

Warto pamiętać, że hiperglikemia poranna to wzrost stężenia glukozy we krwi rano (po obudzeniu) do wartości przekraczającej górną granicę zalecanego zakresu, który wynosi 70-110 mg/dl (3,9-6,1 mmol/l). Gdy stężenie glukozy wyniesie 250 mg/dl (13,9 mmol/l), mogą wystąpić dokuczliwe objawy, takie jak bóle głowy, nudności i wymioty.

Przy stwierdzeniu niedocukrzenia w nocy zaleca się korektę dawki insuliny bazalnej o 1-2, wprowadzenie zdrowych nawyków dietetycznych z korektą dawki insuliny poposiłkowej w porze wieczornej. Nie należy również zmieniać bez potrzeby miejsca podawania insuliny. Elementem profilaktyki wahań poziomu cukru w nocy jest spożywanie wysokobiałkowego posiłku o niskiej zawartości tłuszczu przed snem.

5. Zjawisko brzasku

Efekt Somogyi łatwo można pomylić ze zjawiskiem brzasku, zwanym też efektem brzasku lub hiperglikemią o świcie. Obydwa prowadzą do hiperglikemii, a w efekcie ich działania pacjent po obudzeniu się ma zbyt dużo glukozy we krwi (co jest sytuacją równie niebezpieczną jak niedocukrzenie). Jest jednak między nimi nieznaczna różnica. Obydwa zjawiska są w niektórych aspektach podobne, co ma związek z hormonami, które sprawiają, że z wątroby do krwioobiegu podczas snu uwalniana jest glukoza. Różnicą jest przyczyna, dla której uwalniane są hormony. Nieco inny jest mechanizm ich powstawania. Podczas gdy efekt Somogyi wynika z wysokiego stężenia insuliny w nocy, brzask jest konsekwencją niedostatku insuliny. Pojawia się, gdy nocą w organizmie dochodzi do uwalniania z wątroby glukozy, a nie ma wystarczającej ilości insuliny, by to zrównoważyć.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.