Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Dr n. med. Piotr Sawicki

Kaszel - przyczyny, diagnostyka, leczenie

Avatar placeholder
23.01.2023 15:58
Kaszel
Kaszel

Kaszel jest odruchem obronnym wywołanym przez podrażnienie błony śluzowej. Jest najczęściej spotykanym objawem chorób układu oddechowego. Odruch kaszlowy może być wywołany przez dostanie się do dróg oddechowych ciała obcego, zwiększonej zawartości gazów drażniących we wdychanym powietrzu, pyłów, nadprodukcji wydzieliny w drogach oddechowych, a także przez działanie czynników chorobotwórczych (bakterie, wirusy, grzyby).

Mechanizm kaszlu polega na nasilonym wdechu, następnie zamknięciu głośni (część krtani zamykająca drogi oddechowe) – w ten sposób zostaje wytworzone wysokie ciśnienie w klatce piersiowej i w płucach. W momencie otwarcia głośni dochodzi do gwałtownego wyrzucenia powietrza, które ma za zadanie usunąć z dróg oddechowych niepożądane substancje lub cząsteczki.

spis treści

1. Przyczyny kaszlu

Przyczyny kaszlu mogą być różne. Najczęściej należą do nich choroby górnych i dolnych dróg oddechowych, zarówno o charakterze ostrym, jak i przewlekłym. Czasami jednak kaszel może mieć związek z chorobami układu krążenia (niewydolność serca, niedomykalność zastawki mitralnej), chorobami przewodu pokarmowego (refluks żołądkowo-przełykowy lub refluks stresowy), przyjmowaniem niektórych leków, chorobami alergicznymi. Jeżeli nie udaje się ustalić przyczyny kaszlu, wtedy uznajemy, że kaszel ma charakter idiopatyczny. Zdarza się także, że kaszel może mieć podłoże psychogenne (np. w sytuacji stresowej).

Zobacz film: "Co mogą oznaczać poszczególne rodzaje kaszlu?"

Ze względu na charakter, kaszel można podzielić na:

  • Kaszel suchy (bez odkrztuszania wydzieliny). Ten rodzaj kaszlu pojawia się zazwyczaj w początkowym stadium infekcji dróg oddechowych (głównie na tle wirusowym). Odruchowi kaszlowemu może towarzyszyć drapanie lub swędzenie w gardle oraz uczucie suchości w jamie ustnej. Inne przyczyny kaszlu suchego to przede wszystkim: astma oskrzelowa, choroby śródmiąższowe płuc, niewydolność serca, a także niektóre leki, jak na przykład inhibitory ACE stosowane między innymi w leczeniu nadciśnienia tętniczego.
  • Kaszel produktywny (mokry, wilgotny). Związany jest z produkcją dużej ilości wydzieliny w drogach oddechowych, która musi zostać usunięta. Nadprodukcja wydzieliny występuje najczęściej w ostrych, jak i przewlekłych stanach zapalnych dróg oddechowych (np. zapalenie zatok przynosowych, oskrzeli lub płuc), mukowiscydozie, ropniach płuc.

Wydzielina (plwocina) może mieć różny wygląd oraz zapach. W przypadku stanów zapalnych powikłanych zakażeniem bakteryjnym, plwocina ma zazwyczaj charakter ropny (jest gęsta, biała lub żółta o nieprzyjemnym zapachu). Duża ilość ropnej wydzieliny jest charakterystyczna dla tzw. rozstrzeni oskrzeli (odcinkowe poszerzenia oskrzeli, w których zbiera się wydzielina i stanowi pożywkę dla bakterii). Wydzielina o barwie śluzowo-białej, gęsta oraz lepka najczęściej jest wynikiem przewlekłego stanu zapalnego oskrzeli lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Wydzielina przezroczysta zazwyczaj towarzyszy astmie oskrzelowej, choć czasami stwierdzana jest u pacjentów z nowotworem płuc (tzw. gruczolakorak).

Jeżeli w odkrztuszonej plwocinie znajdują się grudki lub czopy, wtedy można podejrzewać grzybicę lub mukowiscydozę (przewlekła, wrodzona choroba płuc). Zdarza się także, że w wydzielinie mogą znaleźć się cząstki pokarmu. Oznacza to, że u pacjenta mogło dojść do wytworzenia się przetoki tchawiczo-przełykowej (połączenie pomiędzy tchawicą a przełykiem, które sąsiadują ze sobą). Jeżeli kaszel niesie ze sobą wydzielinę, która jest podbarwiona krwią lub znajdują się w niej skrzepy krwi, konieczna jest niezwłoczna konsultacja lekarska. Czasami krew w plwocinie może być wynikiem stanów zapalnych lub podrażnienia górnych dróg oddechowych, ale istnieje zagrożenie poważnymi schorzeniami płuc, jak zator tętnicy płucnej lub nowotwór oskrzela lub płuca.


Kaszel dzielimy także ze względu na czas jego trwania:

  • ostry − trwający krócej niż 3 tygodnie. Do najczęstszych przyczyn kaszlu ostrego należą zakażenia górnych lub dolnych dróg oddechowych (zazwyczaj na tle wirusowym) a także alergie. Kaszel ostry bywa konsekwencją ciała obcego w drogach oddechowych, a także działania drażniących gazów lub pyłów. Do poważnych schorzeń wywołujących kaszel ostry należą: zatorowość płucna, obrzęk płuc czy zapalenie płuc;
  • podostry − trwający 3-8 tygodni. Najczęściej wynika on z przeciągającego się wirusowego zapalenia dróg oddechowych. Zakażenie wirusowe powoduje także utrzymującą się przez jakiś czas nadwrażliwość dróg oddechowych na bodźce typu: zimne lub gorące, suche lub wilgotne powietrze;
  • przewlekły – trwający dłużej niż 8 tygodni.

Istnieje wiele przyczyn kaszlu przewlekłego:

  • spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła – jest to najczęstsza przyczyna kaszlu przewlekłego. Wynika ona z przewlekłego stanu zapalnego błony śluzowej nosa na tle alergicznym bądź zapalenia zatok obocznych nosa. Leczenie polega na terapii choroby podstawowej.

  • astma oskrzelowa – kaszel często jest napadowy, wywołany przez ekspozycję na różne czynniki, takie jak alergeny, zimne powietrze czy wysiłek fizyczny. Odruchowi kaszlowemu zazwyczaj towarzyszy duszność oraz świsty. Kaszel najczęściej pojawia się w nocy. Kaszel w przebiegu astmy oskrzelowej zazwyczaj dobrze reaguje na leczenie lekami wziewnymi.

  • przewlekła obturacyjna choroba płuc/przewlekłe zapalenie oskrzeli − są to poważne schorzenia wynikające z wieloletniego palenia tytoniu lub narażenia na dym tytoniowy, drażniące gazy lub pyły. Kaszel podobnie jak w przypadku astmy jest tu połączony z dusznością, jednakże często ustępuje po odkrztuszeniu gęstej, śluzowej wydzieliny.
  • przebyte zakażenie górnych dróg oddechowych − przedłużający się kaszel jest w tym wypadku wynikiem nadreaktywności dróg oddechowych na bodźce, będącej konsekwencją przebytego stanu zapalnego. Zwykle ustępuje do 8 tygodni, jednak może trwać w wyjątkowych sytuacjach do kilku miesięcy.
  • nowotwory płuc – kaszel może mieć różny charakter, w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Zazwyczaj mogą pojawiać się inne objawy, jak: duszność, chudnięcie itp. Większe ryzyko rozwoju nowotworu płuc dotyczy osób palących papierosy. Należy mieć świadomość, że kaszel przewlekły może być jedynym, wczesnym objawem raka płuc.
  • choroby śródmiąższowe płuc – kaszel może być jednym z objawów tych chorób.
  • refluks żołądkowo-przełykowy – kaszel zazwyczaj towarzyszy innym objawom refleksu, jak zgaga, pieczenie za mostkiem, chrypka. Czasami jednak kaszel może być jedynym objawem tego schorzenia. Poprawa następuje zazwyczaj po włączeniu leków zmniejszających produkcję kwasów żołądkowych.
  • niewydolność serca (mięśnia lewej komory serca) lub wady serca takie jak niedomykalność zastawki mitralnej mogą być związane z obecnością kaszlu. Kaszel może się utrzymywać przewlekle (wtedy ma zazwyczaj charakter suchy, męczący) lub pojawiać się w momencie zaostrzenia niewydolności serca z towarzyszącą dusznością oraz innymi objawami (np. obrzęki podudzi). Stanem bezpośrednio zagrażającym życiu jest obrzęk płuc, w którym dochodzi do przedostania się płynu do światła pęcherzyków płucnych. W takiej sytuacji kaszel może mieć charakter mokry z dużą ilością wydzieliny.
  • rozstrzenie oskrzeli – kaszel z dużą ilością odkrztuszanej plwociny, zwłaszcza rano, często ropnej, barwy żółtozielonej.
  • przyjmowanie leków – najczęściej kaszel może być wynikiem przyjmowania leków z grupy tzw. inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACEI) − leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym, niewydolności serca, chorobie niedokrwiennej serca. Kaszel będący działaniem niepożądanym leków zazwyczaj ma charakter suchy. Często dobrym rozwiązaniem jest zmiana leku z grupy ACEI na lek z grupy inhibitorów receptora angiotensyny (ich działanie ma podobny charakter).
  • podłoże psychogenne – kaszel występuje w tym wypadku jako „odruch nerwowy”. W tej sytuacji nie udaje się stwierdzić przyczyny organicznej. Kaszel psychogenny („nawykowy” lub „tikowy”) nie ma związku z jakąkolwiek chorobą. Jego podłoże jest emocjonalne lub psychologiczne.
  • Kaszel „poranny” − jest związany z koniecznością usunięcia zalegającej wydzieliny, która zdążyła nagromadzić się w czasie nocnego wypoczynku. Ten rodzaj kaszlu znacznie częściej występuje u palaczy tytoniu.

Należy podkreślić, że w prawie 80% przypadków przewlekłego kaszlu przyczyn może być więcej niż jedna.

U dzieci, przyczyny kaszlu przewlekłego mogą zmieniać się w zależności od wieku. U noworodków, najczęstszą przyczyną kaszlu mogą być wrodzone schorzenia (mukowiscydoza, tzw. zespół nieruchomych rzęsek lub refluks żołądkowo-przełykowy). Przyczyny wrodzone stopniowo ustępują miejsca przyczynom nabytym, jak: zakażenia wirusowe oraz nabyte, astma oskrzelowa, obecność ciała obcego w drogach oddechowych, a także zanieczyszczenie wdychanego powietrza (dym tytoniowy, kurz, pyły). Szacuje się, że ta ostatnia przyczyna odpowiada aż za 10% przypadków przewlekłego kaszlu u dzieci w wieku przedszkolnym. Okazuje się także, że problem ten wzrasta aż do 50% u dzieci, których rodzice są palaczami. U dzieci częściej rozpoznaje się także wspomniany już wcześniej kaszel psychogenny.

PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT

Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:

Wszystkie odpowiedzi lekarzy

Produkty na kaszel bez recepty znajdziesz dzięki stronie KtoMaLek.pl. To darmowa wyszukiwarka dostępności leków w aptekach w Twojej okolicy, która oszczędzi Twój czas.

2. Diagnostyka kaszlu

Podstawą diagnostyki kaszlu jest szczegółowo zebrany wywiad dotyczący charakteru kaszlu, czynników zaostrzających lub łagodzących napady kaszlu. Istotne są także informacje na temat ogólnego stanu zdrowia pacjenta, chorób przewlekłych, a także zażywanych leków. Lekarz powinien zapytać, czy oprócz kaszlu u pacjenta występują inne objawy czy dolegliwości.

W przypadku kaszlu ostrego i podostrego (czyli trwającego nie dłużej niż 8 tygodni), u pacjenta bez innych niepokojących objawów (jak duszność, krwioplucie, obrzęki kończyn itp.) najczęstszą przyczyną kaszlu jest infekcja wirusowa.

Jeżeli u pacjenta pojawiają się dodatkowe objawy, wspomniane powyżej, konieczna jest diagnostyka. Zazwyczaj pierwszym krokiem, oprócz wnikliwego badania lekarskiego jest wykonanie prześwietlenia klatki piersiowej (zdjęcie rentgenowskie). Czasami lekarz zleca także badania krwi (morfologię, CRP, OB oraz gazometrię). Kolejnym etapem, w zależności od wywiadu jest badanie spirometryczne (tzw. badanie czynnościowe), tomografia komputerowa, konsultacja laryngologiczna oraz gastrologiczna.

U pacjentów zażywających wspomniane wcześniej inhibitory ACE dąży się przede wszystkim do ich odstawienia i zastąpienia innym lekiem. W takiej sytuacji, jeżeli po odstawieniu kaszel ustępuje do 2 tygodni, konieczne jest wykonanie dodatkowych badań.

W przypadku kaszlu przewlekłego diagnostyka rozpoczyna się najczęściej od badania obrazowego klatki piersiowej (RTG klatki piersiowej lub tomografia klatki piersiowej) oraz od tak zwanych badań czynnościowych układu oddechowego, czyli od spirometrii (pozwala ona wykryć takie choroby jak astma czy POChP).W tym wypadku ważna także może być ocena laryngologiczna. Czasami do postawienia trafnej diagnozy okazują się konieczne także testy alergiczne oraz badania endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego czy tak zwana pH-metria przełykowa (diagnostyka refluksu żołądkowo-przełykowego mogącego być przyczyną przewlekłego kaszlu).

2.1. Powikłania nasilonego, uporczywego kaszlu

Powikłania można podzielić na ostre i przewlekłe.

Ostre powikłania to:

  • omdlenia na skutek zmniejszonego przepływu krwi do mózgu spowodowanego długotrwałym, silnym kaszlem,
  • bezsenność,
  • wymioty wywołane kaszlem,
  • zaczerwienione oczy ,
  • popuszczanie lub niekontrolowane oddawanie moczu podczas kaszlu.

3. Leczenie kaszlu

Kaszel jest objawem różnych mniej lub bardziej groźnych i złożonych schorzeń. Aby skutecznie leczyć kaszel, zazwyczaj trzeba przede wszystkim ustalić jego przyczynę.

W przypadku astmy oskrzelowej lub POChP stosuje się głównie leki rozszerzające oskrzela i/lub hamujące proces zapalny (glikokortykosteroidy). Stwierdzenie kaszlu o podłożu alergicznym wymaga zastosowania leków przeciwhistaminowych lub swoistej immunoterapii (czyli potocznie mówiąc, „odczulania”). Jeżeli kaszel jest wynikiem refluksu żołądkowo-przełykowego, stosuje się leki ograniczające wydzielanie kwasu w żołądku (tzw. inhibitory pompy protonowej).

W przypadku kaszlu towarzyszącego zakażeniu bakteryjnemu dróg oddechowych stosuje się antybiotykoterapię. Jeżeli przyczyną suchego kaszlu jest infekcja wirusowa, leczenie polega na łagodzeniu kaszlu poprzez podawanie leków blokujących odruch kaszlowy lub przeciwzapalnych (np. fenspiryd). Kaszel mokry wymaga zastosowania leków ułatwiających odkrztuszanie przez rozrzedzenie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych.

W przypadku infekcyjnej przyczyny kaszlu w zależności od jej etiologii stosuje się antybiotyki (przyczyna bakteryjna), bądź wyłącznie leczenie objawowe (infekcja wirusowa).

Wspomniane leczenie objawowe może być stosowane samodzielnie w przypadku niegroźnych infekcji wirusowych (przez lekarza jest często stosowane jako terapia uzupełniająca w wyżej wymienionych chorobach) i jest uzależnione przede wszystkim od rodzaju kaszlu.

W przypadku kaszlu produktywnego (mokrego) zwykle zaleca się postępowanie ułatwiające usuwanie wydzieliny z dróg oddechowych i efektywność kaszlu, to znaczy nawilżanie wdychanego powietrza (nawilżacz pokojowy, inhalacje 0,9% roztworami soli) oraz stosowanie leków rozrzedzających wydzielinę oskrzelową (mukolityki takie jak acetylocysteina, ambroksol, bromoheksyna). U chorych zbyt słabych, by odkrztuszać wydzielinę (w opiece paliatywnej) stosuje się natomiast leki zmniejszające produkcję wydzieliny w drogach oddechowych, np. hioscynę.

W przypadku kaszlu suchego stosuje się leki przeciwkaszlowe. Najbardziej popularną substancją przeciwkaszlową dostępną w aptekach bez recepty jest dekstrometorfan (jest on składnikiem zarówno tak zwanych syropów przeciwkaszlowych, jak i wielu złożonych preparatów łagodzących objawy grypy i przeziębienia). Oprócz tego w terapii prowadzonej przez lekarza w cięższych przypadkach stosowane są preparaty zawierające kodeinę, gdyż oprócz silnego działania przeciwbólowego hamuje ona odruch kaszlowy.

Łagodnie nasilony kaszel w domowych warunkach można łagodzić także poprzez nacieranie klatki piersiowej rozgrzewającym spirytusem kamforowym, salicylowym lub mrówkowym. Pomocne może się okazać również zastosowanie środków napotnych, na przykład naparu kwiatu lipowego, czarnego bzu lub podanie preparatów z kwasem acetylosalicylowym czy preparatów podobnie działających, a także zastosowanie baniek. Dość istotne jest dostosowanie sposobu leczenia do rodzaju kaszlu, gdyż stosując preparaty hamujące odruch kaszlowy w przypadku kaszlu produktywnego bądź preparaty mukolityczne w przypadku kaszlu suchego, możemy tylko zaszkodzić.

4. Rokowanie w kaszlu

Rokowanie uzależnione jest od schorzenia wywołującego kaszel. Kaszel towarzyszący ostrym zakażeniom wirusowym lub bakteryjnym dróg oddechowych zazwyczaj ustępuje samoistnie po skutecznym leczeniu. Podobnie, jeżeli kaszel wywołany jest zastosowaniem leków, które zastąpi się innymi. Jeżeli jednak schorzenie wywołujące kaszel ma charakter przewlekły, wtedy trudno jest całkowicie wyeliminować ten objaw.

5. Zapobieganie kaszlowi

Kaszel jest naturalnym odruchem obronnym organizmu człowieka. Pomaga oczyszczać drogi oddechowe z zanieczyszczeń oraz drobnoustrojów. Z pewnością należy dążyć do wyeliminowania czynników, które są obecne w naszym środowisku, a mogą wywoływać przewlekłe schorzenia dróg oddechowych i tym samym – kaszel. Konieczne jest zatem zaprzestanie palenia tytoniu, unikanie miejsc zadymionych lub o dużym stężeniu gazów drażniących i innych szkodliwych substancji. Alergicy powinni pamiętać o postępowaniu zmniejszającym stężenie alergenów w ich otoczeniu (np. usunięcie przedmiotów gromadzących kurz).

Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze