Tanatofobia - objawy, diagnoza i leczenie lęku przed śmiercią

Lęk przed śmiercią rozwija się wraz z wiekiem, przy czym dane empiryczne wskazują, że osoby starsze (po 60. roku życia) wykazują mniejszy poziom niepokoju o własne życie niż osoby młodsze. Ludzie w średnim wieku przeżywają śmierć jako coś tajemniczego i niesprecyzowanego. Niektórzy traktują myśli o przemijaniu jako myśli egzystencjalne, świadczące o rozwoju ego.

Tanatofobia to skrajne nasilenie lęku tanatycznego, czyli lęku przed śmiercią (z greckiego "thanatos" to śmierć, a "phobis" - strach) . To zaburzenie nerwicowe może objawiać się bardzo różnie, dlatego trudno sprecyzować jego charakter.

Osoba obawia się, co się stanie po zakończeniu żywota. Na rozwój tanatofobii duży wpływ ma sposób wychowania, kwestie wiary i doświadczenia z dzieciństwa, które kształtują stosunek do świata, ustalają priorytety, system wartości, aspiracje, oddziałują na poczucie własnej wartości i przyczyniają się do rozwoju różnych lęków i fobii.

Dlaczego ludzie boją się śmierci? Z różnych powodów. Na rozwój tanatofobii może mieć wpływ religia. Okazuje się bowiem, że ludzie wierzący odczuwają silniejszy poziom lęku przed śmiercią niż ateiści czy agnostycy. Tanatofobia może być zatem konsekwencją wiary w życie wieczne, którego dostąpienie zależy od życia doczesnego na ziemi.

Patologiczny strach przed ostatnim odejściem może wiązać się z lękiem przed nieznanym. Śmierć budzi niepokój, bo nie można jej przewidzieć, traci się poczucie kontroli nad życiem. Poza tym zaskakuje znienacka, nie można jej uniknąć, odroczyć, oszukać, przygotować się do niej. Niemożność sprawowania kontroli wprowadza niejednego człowieka w popłoch.

Tanatofobia oznacza częściej lęk przed procesem umierania niż samą śmiercią. Człowiek boi się cierpienia, które towarzyszy odchodzeniu. Obawia się bólu, wyniszczenia przez ciężką chorobę oraz utraty godności i konieczności proszenia o pomoc innych. Boi się, że stanie się zależny od rodziny i bliskich, że stanie się dla nich ciężarem.

Nierzadko tanatofobia współwystępuje z nozofobią – chorobliwym lękiem przed zachorowaniem, hipochondrią i zaburzeniami somatycznymi.

Lęk przed śmiercią wynika też z troski o zamiary, których nie zdąży się wypełnić przed śmiercią. Tanatofob martwi się, jak po jego odejściu poradzi sobie rodzina i krewni. Jak przetrwają jego odejście potomkowie, małżonek? Są to zwykle zmartwienia osób, które mają do wychowania jeszcze małe dzieci.

Tanatofobia może manifestować się również w postaci lęku przed wszystkim, co wiąże się ze śmiercią. Osoba dotknięta tą fobią może:

• wpadać w panikę,
• dostawać ataków duszności,
• zawrotów głowy,
• kołatania serca na widok nagrobka, domu pogrzebowego, trumny, znicza, cmentarza, żałobników ubranych na czarno albo na widok transmisji mszy pogrzebowej w telewizji.

Tanatofob to człowiek bardzo często smutny, ponury, ostrożny i zamknięty w sobie.

Większość cierpiących ukrywa swoje lęki przed śmiercią i nie mówi o swoich emocjach. Tanatofob unika wszelkich miejsc, które mogłyby mu się kojarzyć ze śmiercią. Zazwyczaj to najbliższe otoczenie poznaje, że dana osoba wykazuje patologiczny strach przed śmiercią. Rzetelną diagnozę może postawić psychiatra.

Ważne jest, by znaleźć odpowiedź na następujące pytania (tanatofobia test):

• Jak intensywnie i jak często pojawiają się myśli o śmierci?
• Czy te myśli przeszkadzają w codziennym życiu? W jakich okolicznościach się pojawiają?
• Czy myśli te są bezpośrednią reakcją na dolegliwości zdrowotne, np. ból serca?
• Czy myślom o śmierci towarzyszy silny niepokój?
• Czy napięcie psychiczne objawia się szeregiem dolegliwości somatycznych, jak duszność, wzmożona potliwość, paraliż ruchowy, zawroty głowy, tachykardia, szybki i płytki oddech, ból w klatce piersiowej, itp.?

Leczenie tanatofobii opiera się głównie na psychoterapii w nurcie behawioralno-poznawczym lub psychodynamicznym. Czasem pomocniczo stosuje się farmakoterapię, podając leki przeciwlękowe, oraz konsultacje religijne, np. z zaufanym księdzem.

By poradzić sobie z chorobliwym lękiem przed śmiercią, należy udać się do specjalisty – psychologa lub psychiatry. Tylko lekarz może określić, czy objawy mają charakter nerwicy, tanatofobii, czy jest to typowy dla każdego z nas rodzaj refleksji nad przemijaniem.