Hydrofobia

Hydrofobia należy do specyficznych postaci fobii, sklasyfikowanych w ICD-10 pod kodem F40.2. Etymologiczne znaczenie słowa „hydrofobia” to lęk przed wodą. Wyraz pochodzi z języka greckiego (gr. hýdōr – woda + phóbos – strach). Hydrofobia należy do najdziwniejszych ludzkich obsesji. Jako samodzielne zaburzenie psychiczne może być wywołana przez dwa, często połączone ze sobą, czynniki:

• traumatyczne doświadczenia związane z wodą,
• predyspozycje genetyczne.

Zazwyczaj hydrofobia pojawia się w dzieciństwie lub wczesnym okresie wieku dorosłego i jeśli nie jest leczona, może utrzymywać się przez dziesięciolecia. Ciężkość ograniczeń spowodowanych hydrofobią zależy od tego, w jaki sposób osoba cierpiąca na lęk przed wodą unika sytuacji mogących wywołać u niej napady paniki. W odróżnieniu od agorafobii (irracjonalnego lęku przed otwartą przestrzenią), intensywność odczuwanego strachu w sytuacji fobicznej ulega zmianom w czasie.

Istnieje wiele teorii psychologicznych, próbujących rozwikłać zagadkę rozwoju hydrofobii. Behawioryści podkreślają znaczenie warunkowania klasycznego. Człowiek uczy się bać wody, ponieważ skojarzył ją z zagrożeniem. Dziecko może bać się panicznie wody, obserwując i modelując zachowania rodziców, którzy reagują irracjonalnym lękiem na widok wody (np. bezustannie powtarzają dziecku: „Nie wchodź do wody, bo się utopisz”). Do rozwoju hydrofobii może przyczynić się też przeżycie traumy w okresie dzieciństwa, np. dziecko, nieumiejące pływać, które wpadło do głębokiej wody, może odczuwać paniczny strach przed różnymi zbiornikami wodnymi.

Wśród przyczyn hydrofobii wymienia się też inne choroby, np. wściekliznę i zespół Cotarda. Wodowstręt, pojawiający się u ludzi i zwierząt w przebiegu wścieklizny, to przede wszystkim objaw porażenia układu nerwowego. Zaobserwować można mimowolne drgawki i skurcze mięśni na widok lub odgłos wody. Towarzyszą temu także inne objawy, takie jak: bóle głowy, silne pobudzenie, niepokój, bezsenność i problemy z połykaniem. Nieleczona wścieklizna kończy się śmiercią.

Kolejną chorobą, która może wywołać paniczny strach przed wodą, jest zespół Cotarda. Jest to rzadkie zaburzenie psychiczne, obejmujące stany lękowe, fobie (w tym hydrofobię), a także:

• objawy nihilistyczne – przekonanie o nieistnieniu własnego organu ciała, siebie lub świata zewnętrznego;
• objawy hipochondryczne – przekonanie, że jakiś organ lub cały organizm nie działa prawidłowo;
• omamy;
• głęboką depresję.

Wścieklizna i zespół Cotarda, w przebiegu których pojawia się wodowstręt, wymagają natychmiastowego, specjalistycznego leczenia. W związku z tym, że hydrofobia może się nasilać z czasem, także samodzielna forma choroby powinna być leczona przez specjalistę.

Osoba cierpiąca na strach przed wodą może przejawiać poniższe zachowania:

• unikanie pływania (także pływania łodzią czy kajakiem, a nawet statkiem);
• obawa przed oblaniem wodą i zamoczeniem się (a szczególnie przed zamoczeniem głowy, uszu i nosa);
• strach przed wrzuceniem do wody;
• lęk przed zbliżeniem się do wody;
• paniczny strach przed utopieniem się oraz znalezieniem się pod taflą wody (także, kiedy ilość wody jest bardzo niewielka);
• unikanie kontaktu z jakimikolwiek płynami;
• unikanie zbliżania się do źródeł wody, takich jak zlewy, wanny, prysznice.

Hydrofobia może dotyczyć zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego kontaktu z wodą. Osoba cierpiąca na hydrofobię może bać się zmoczenia, pływania w basenie czy jeziorze, ale równie dobrze może bać się wewnętrznego kontaktu z wodą, tzn. że może odczuwać wstręt na myśl o konieczności napicia się wody. W skrajnych przypadkach hydrofob może ze strachu odmawiać przyjmowania płynów albo reagować paniką na dźwięk odkręconego kranu. Wówczas hydrofobia wymaga natychmiastowego leczenia, gdyż może doprowadzić do odwodnienia organizmu, a nawet do śmierci.

Hydrofobia objawia się podobnie, jak inne izolowane postacie fobii. Do psychologicznych i somatycznych objawów hydrofobii zalicza się:

• paniczny lęk, obezwładniający strach,
• dreszcze, zimne poty, gęsią skórkę,
• przyspieszone tętno,
• uczucie gorąca, omdlenia,
• zawroty głowy,
• paraliż, niemoc poruszenia się, bezwład, zastyganie w bezruchu,
• nudności, wymioty,
• krzyk, płacz, pisk, histerię na widok wody,
• ucieczkę z miejsca obecności wody,
• koszmary nocne.

Hydrofobia należy do fobii izolowanych, tzn. ogranicza się do wysoce specyficznych sytuacji. Specyficzne rodzaje fobii dotyczą konkretnego przedmiotu, postaci lub zjawiska, np.: bliskości konkretnych zwierząt (myszy, pająków, ptaków, węży, psów, kotów), procedur medycznych (zastrzyków, zabiegów), piorunów, ciemności, starzenia się, małych przestrzeni (klaustrofobia), widoku krwi, jedzenia określonych pokarmów itp.

Fobie specyficzne, w tym hydrofobia, wywołują nieuzasadniony, bardzo silny lęk przed kontaktem z konkretną rzeczą, co skutkuje unikaniem jej, atakami paniki, a nawet strachem przed wypowiedzeniem jej nazwy, co zdarza się w skrajnych przypadkach. Hydrofobię należy różnicować z zespołem urojeniowym, w przebiegu którego występują objawy psychotyczne. W leczeniu hydrofobii z dużym powodzeniem stosuje się terapię kognitywno-behawioralną (CBT), rzadziej hipnozę lub farmakoterapię (np. leki przeciwlękowe, uspokajające, antydepresanty). Do klasycznych metod terapii fobii zalicza się: modelowanie, terapię implozywną i systematyczną desynsytyzację.

Źródła

1. Seligman M., Walker E., Rosenhan D., Psychopatologia, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2003, ISBN 83-7298-441-7.