Kogo dotyka białaczka – grupy ryzyka

Grupa chorób nowotworowych

Białaczki to grupa chorób nowotworowych układu krwiotwórczego. Są bardzo zróżnicowane pod względem budowy komórek nowotworowych, przebiegu i rokowania. Ponadto, w zależności postaci, występują w różnym wieku i z inną częstością u obu płci. Generalnie można powiedzieć, że częściej dotykają mężczyzn i osób w starszym wieku. Jednak każdy rodzaj białaczki atakuje inną grupę społeczną. Poza tym odkryto czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na białaczkę. Przy ich zaistnieniu prawdopodobieństwo rozwoju choroby nowotworowej zwiększa się niezależnie od płci i wieku.

Białaczki ostre

Wśród białaczek ostrych wyróżniamy dwa główne typy: ostrą białaczkę limfoblastyczną (OBL) i ostrą białaczkę szpikową (OBSz). Uważa się, że około 40% wszystkich białaczek stanowią właśnie białaczki ostre. Według danych z 2005r. współczynnik zachorowalności na ostre postaci białaczki w krajach rozwiniętych wynosi w przybliżeniu 5/100 000/rok (5 osób spośród 100 000 mieszkańców zachoruje w ciągu 1 roku) i ciągle rośnie. Białaczki ostre są chorobą przede wszystkim dziecięcą. Stanowią 95% wszystkich białaczek spotykanych przed 15 rokiem życia.

Ostra białaczka limfoblastyczna

To jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u dzieci. Stanowi 80-85% wszystkich białaczek w tej grupie wiekowej. Chorują przede wszystkim dzieci w krajach uprzemysłowionych, wysoko rozwiniętych. Na OBL zapadają przede wszystkim dzieci rasy białej, rzadko choruje rasa czarna. Bardziej narażeni są chłopcy niż dziewczynki. Szczyt zachorowań przypada na 2-5 rok życia, z czego większość zdarza się przed ukończeniem 4 lat. W okresie niemowlęcym (czyli w pierwszych 12 miesiącach życia) OBL właściwie się nie spotyka. Na szczęście, białaczkę u dzieci udaje się wyleczyć około 80% chorych.

U dorosłych zapadalność na ostrą białaczkę limfoblastyczną wygląda nieco inaczej. W ich przypadku OBL stanowi tylko 20% wszystkich ostrych białaczek i występuje głównie przed 30 rokiem życia. Rokowanie również jest dość dobre. Remisję udaje się uzyskać u 70-90% chorych. Niestety im później rozwinie się choroba, tym szanse na wyleczenie maleją.

Ostra białaczka szpikowa

U dzieci OBSz występuje znacznie rzadziej. Stanowi od 10 do 15% wszystkich białaczek. W tym przypadku choroba dotyka z równą częstością chłopców i dziewczynek. Częściej zdarza się po 10 roku życia. Pod względem położenia geograficznego więcej zachorowań na ten typ białaczki występuje w Azji. Natomiast biorąc pod uwagę zróżnicowanie etniczne, najczęściej dotyka rasy białej.

Ryzyko wystąpienia białaczki znacznie rośnie u dzieci z zespołem Downa. Białaczki występują u nich 10-20 razy częściej niż w całej populacji. Wyjątkowo często pojawia się u nich podtyp M7 ostrej białaczki szpikowej (ostra białaczka megakariocytarna).

Za to dorośli na ostrą białaczkę szpikową chorują częściej. W ich przypadku stanowi ona około 80% przypadków wszystkich ostrych białaczek. Zapadalność na OBSz wzrasta wraz z wiekiem. Wśród 30-35-latków w ciągu roku zachoruje mniej więcej 1 na 100 000 mieszkańców. Natomiast wśród osób po 65 roku życia będzie to już 10 na 100 000 osób.

Białaczki przewlekłe

Przewlekłe białaczki dominują wśród nowotworów układu krwiotwórczego. Prawie nie występują u dzieci. To nowotwór osób dorosłych. Przeważnie dotykają ludzi starszych, po 65 roku życia. Wśród białaczek przewlekłych wyróżnia się dwie duże grupy chorób: nowotwory mieloproliferacyjne do których należy przewlekła białaczka szpikowa (CML) oraz przewlekłe białaczki limfatyczne (CLL) wśród których znajdują się między innymi CLL B-komórkowa i białaczka włochatokomórkowa.

Przewlekła białaczka szpikowa

To jedyny rodzaj przewlekłej białaczki występujący u dzieci. W grupie wiekowej do 15 lat pojawia się rzadko. Stanowi zaledwie 5% wszystkich białaczek.

U dorosłych natomiast PBSz występuje częściej. Stanowi około 15% wszystkich białaczek. Nieco bardziej na zachorowanie narażeni są mężczyźni. Szczyt zachorowań przypada na 4-5 dekadę życia, ale ten typ białaczki może wystąpić w każdym wieku. Zapadalność na przewlekłą białaczkę limfatyczna ocenia się na 1-1,5/100 000/rok.

Przewlekła białaczka limfatyczna

Ten typ białaczki w ogóle nie występuje u dzieci. To najczęstsza białaczka spotykana u dorosłych w Europie i Ameryce Północnej. W większości przypadków wykrywa się PBL B-komórkową (wywodzącą się z limfocytów B).

Chorują przede wszystkim osoby starsze. Zapadalność znacząco się zwiększa po 60 roku życia (z 3,5/100 000/rok w ogólnej populacji do 20/100 000/rok w populacji >60lat). Szczyt zachorowań przypada na 65-70 lat. PBL wyjątkowo rzadko wykrywa się przed 30 rokiem życia. Zaledwie 11% przypadków przewlekłej białaczki limfatycznej spotyka się u osób, które nie ukończyły jeszcze 55 lat. Na PBL znacznie bardziej narażeni są mężczyźni. Występuje u nich dwukrotnie częściej niż u kobiet.

Białaczka włochatokoórkowa jest bardzo rzadka. Stanowi 2-3% wszystkich białaczek i występuje wyłącznie u dorosłych. Szczyt zachorowań przypada na 52 rok życia. U mężczyzn pojawia się 4-krotnie częściej niż u kobiet.

Czynniki ryzyka rozwoju białaczki

Do tej pory znamy tylko kilka czynników potwierdzonych badaniami naukowymi, które wywołują białaczki. Są one odpowiedzialne za specyficzne zmiany w DNA komórek szpiku kostnego.

Należą do nich:

• promieniowanie jonizujące,
• zawodowe narażenie na benzen,
• stosowanie chemioterapii w innych chorobach.

Wyodrębniono również szereg czynników, które z dużym prawdopodobieństwem zwiększają ryzyko zachorowania na białaczkę:

• czynniki obecne w środowisku: palenie tytoniu, pestycydy, rozpuszczalniki organiczne, produkty przerobu ropy naftowej, radon,
• choroby genetyczne: zespół Downa, zespół Fanconiego, zespół Shwachmana Diamonda,
• pozostałe choroby układu krwiotwórczego: zespół mielodysplastyczny, czerwienica prawdziwa, anemia plastyczna i inne.

Osoby narażone na powyższe czynniki znajdują się grupie wysokiego ryzyka zachorowania na białaczkę.

Bibliografia

Hołowiecki J. (red.), Hematologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 978-83-200-3938-2
Urasiński I. Hematologia kliniczna, Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin 1996, ISBN 83-86342-21-8
Waterbury L. Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 1998, ISBN 83-85842-68-3
Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0