Kwasica hiperosmotyczna
Kwasica hiperosmotyczna (zwana fachowo nieketonową hiperglikemią hiperosmolalną) to jedno z ostrych powikłań cukrzycy, które jest zespołem zaburzeń w metabolizmie glukozy, wody i elektrolitów, powstających w następstwie znacznego niedoboru insuliny. Zaburzenia te rozwijają się w ciągu kilku dni do kilku tygodni. Choć jest to stan ciężki, występuje stosunkowo rzadko (5-lub 6-krotnie rzadziej niż kwasica ketonowa). Narażone są na niego głównie osoby w starszym wieku chorujące na cukrzycę typu 2, może jednak wystąpić w każdej grupie wiekowej.
1. Przyczyny kwasicy hiperosmotycznej
Wśród przyczyn wywołujących kwasicę hiperosmotyczną wymienić należy m.in.:
- zakażenia o ciężkim przebiegu,
- ostre choroby układu sercowo-naczyniowego (jak udar mózgu czy zawał serca),
- niekontrolowane żywienie dojelitowe i pozajelitowe,
- upojenie alkoholowe,
- uboczny efekt stosowania niektórych leków (jak mannitol, fenytoina, sterydy, leki immunosupresyjne, tiazydy oraz inne leki moczopędne i psychotropowe).
2. Objawy kwasicy hiperosmotycznej
Głównymi objawami występującymi w przebiegu kwasicy hiperosmotycznej są:
- hiperglikemia (czyli przewyższający normę poziom cukru we krwi, od 600 do nawet 2000 mg/dl),
- zaburzenia elektrolitowe (wśród nich wzrost stężenia sodu, mocznika, kreatyniny i kwasu moczowego).
Wysoki poziom cukru i elektrolitów (tzw. hiperosmolalność osocza) we krwi powoduje przepływanie wody (na drodze osmozy) z komórek organizmu do naczyń krwionośnych – elektrolity i cukier „wyciągają wodę” z komórek. Elektrolity i glukoza przedostając się z krwi do moczu również pociągają za sobą wodę powodując głębokie odwodnienie oraz zaburzenia świadomości aż do śpiączki cukrzycowej włącznie. Ponadto występują takie objawy jak:
- częste oddawanie moczu,
- nasilone pragnienie,
- utrata apetytu,
- wymioty,
- przyspieszone bicie serca,
- przyspieszony, płytki oddech,
- utrata napięcia skóry,
- wysuszenie śluzówek,
- zaczerwienienie twarzy,
- spadek ciśnienia tętniczego.
3. Kwasica hiperosmotyczna a inne choroby
Przy podejrzeniu kwasicy hiperosmotycznej należy wykluczyć inne choroby, które mogą mieć podobne objawy, w tym:
- kwasicę ketonową (która występuje częściej u ludzi przed 40 r.ż. rozwija się w szybszym tempie - w ciągu godzin, stwierdza się znaczną ilość ciał ketonowych w moczu),
- śpiączki, których przyczyną są zmiany w obrębie mózgu,
- śpiączkę wątrobową i mocznicową (tu stężenie glukozy we krwi jest znacznie niższe) oraz zatrucia.
4. Leczenie kwasicy hiperosmotycznej
Na leczenie kwasicy hiperosmotycznej składają się: likwidowanie jej objawów, wyeliminowanie przyczyn, oraz ścisłą obserwację chorego. Konieczne jest leczenie w szpitalu. W leczeniu objawowym największe znaczenie mają:
- nawodnienie pacjenta poprzez powolne, dożylne przetaczanie 0,45% (ze względu na hiperosmolalność osocza) roztworu soli fizjologicznej NaCl (w przypadku zbyt niskiego ciśnienia stosuje sie roztwór 0,9%) najczęściej w ilości 4-5 litrów w ciągu pierwszych 4 godzin (w przypadku niewydolności serca powstałej np. po zawale mięśnia sercowego, płyny przetaczamy dwa razy wolniej);
- wyrównanie zaburzeń elektrolitowych polegające głównie na uzupełnieniu niedoborów potasu (spowodowanego samą kwasicą, nawadnianiem i insulinoterapią) oraz podaniu wodorowęglanów (nie zawsze zalecane);
- zmniejszanie hiperglikemii przez stosowanie dożylnej insulinoterapii (początkowo 0,1 j./kg masy ciała, następnie 0,1 j./kg masy ciała/godzinę przy regularnym cogodzinnym oznaczaniu glikemii we krwi).
Leczenie przyczynowe (nie zawsze udaje się poznać przyczynę kwasicy hiperosmotycznej) zależy od choroby podstawowej, która do zaburzeń doprowadziła.
- Przy zakażeniu bakteryjnym konieczna będzie antybiotykoterapia – najlepiej swoista, czyli skierowana przeciw konkretnemu patogenowi, choć najczęściej stosuje się leczenie empiryczne (polegające na podawaniu antybiotyków o szerokim spektrum działania) w trakcie oczekiwania na wynik posiewu z laboratorium.
- Przy ostrych stanach sercowo-naczyniowych (zawał, udar) konieczny może być pobyt chorego na oddziale intensywnej opieki medycznej (OIOM) z wdrożeniem odpowiedniego postępowania.
- W przypadku gdy przyczyną pierwotną było działanie uboczne leków, konieczny będzie przegląd przez lekarza prowadzącego wszystkich leków pobieranych przez pacjenta i odpowiednia korekta dawek lub sięgniecie do farmaceutyków o odmiennym mechanizmie działania.
Bardzo ważnym elementem leczenia kwasicy hiperosmotycznej jest także edukacja chorego i zwiększanie jego świadomości na temat stanu swojego zdrowia oraz przestrzegania zasad odpowiedniego trybu życia mogących znacznie zmniejszać ryzyko groźnych powikłań cukrzycy.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.