Opioidowe leki przeciwbólowe - działanie, wskazania, środki ostrożności
Leki przeciwbólowe to bardzo duża grupa środków. Wszystkie mają jednak na celu to samo - zmniejszanie lub zahamowanie odczuwania bólu. Podzielić je możemy na działające ośrodkowo (opioidy) oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne. Ze względu na fakt, że można je kupić bez recepty, są bardzo powszechne. Czy wiemy coś o środkach przeciwbólowych?
1. Czym są opioidowe leki przeciwbólowe?
Choć nazwa może wydawać się obca, te leki są często stosowane w szpitalach, a także przepisywane przez lekarzy w celu uśmierzenia bólu pooperacyjnego, pourazowego, przewlekłego i nowotworowego. To bardzo silne substancje, które hamują przekazywanie informacji bólowych w układzie nerwowym, ponieważ blokują receptory opioidowe, odpowiedzialne za przekazywanie impulsów bólowych do mózgu.
Wśród tej grupy leków wyróżniamy te silne narkotycznie jak np. morfinę, petydynę, fentanyl oraz słabsze narkotycznie - kodeinę i tramadol. Rzeczywiście, te leki skutecznie uśmierzają ból, ale wywołują też szereg skutków ubocznych, przede wszystkim silnie uzależniają, jeśli stosuje się je zbyt długo.
Przez dłuższy czas leki te stosowano głównie w bólach pooperacyjnych, opazeniach, nowotworach czy AIDS. Jednak z czasem przemysł farmaceutyczny postanowił rozszerzyć zastosowanie tych leków i wykorzystać ich składniki do produkcji leków niwelujących bóle kręgosłupa i zapalenia stawów. Leki rzeczywiście przynoszą ulgę w cierpieniu, ale także mogą powodować silne uzależnienie.
2. Narkotyczne leki przeciwbólowe
Opioidy działają bardzo silnie przeciwbólowo. Zaś wśród dodatkowych możliwości tych leków przeciwbólowych obserwujemy działanie depresyjne na ośrodek oddechowy ośrodkowego układu nerwowego, a także działanie sedatywne i przeciwkaszlowe. Niestety wywołują lekozależność.
W zależności od powinowactwa i sposobu działania na receptory opioidowe leki przeciwbólowe te możemy podzielić na:
- agonistów – morfina, petydyna, fentanyl, kodeina - łącząc się z receptorem opiatowym hamują wrażenie bólu,
- antagonistów – nalokson, naltrekson, lewalorfan - hamują działanie agonistów, stosowane są jako odtrutki w przypadku zatrucia opioidami,
- częściowych agonistów – np. buprenorfina,
- mieszanych agonistów – antagonistów – pentazocyna, butorfanol, meptazynol - działają równocześnie na różne grupy receptorów opioidowych. Zdolne są zarówno do aktywacji jak i jednoczesnego hamowania receptora opiatowego.
3. Skutki uboczne stosowania opioidów
Stosowanie opioidowych leków przeciwbólowych przynosi ulgę tylko do czasu. Po dłuższym zażywaniu nawracający ból może okazać się dla nas nie do pokonania. Zjawisko to nosi w medycynie nazwę przeczulicy indukowanej przez opioidy. Ten paradoksalny efekt oznacza, że układ nerwowy staje się z czasem bardziej wrażliwy na ból i doświadcza go ze zdwojoną siłą. Ten mechanizm nie jest jeszcze dobrze znany, ale pewne jest, że uodparniamy się na pewne leki i nie działają one tak, jakby wskazywała to ulotka.
Leki przeciwbólowe mogą wpływać także na spadek testosteronu. Opioidy zakłócają bowiem naturalną regulację układu hormonalnego w organizmie, w tym ingerują w pracę podwzgórza i przysadki mózgowej odpowiedzialnych za produkcję hormonów. Im silniejszy lek, tym zwiększa się prawdopodobieństwo spadku poziomu testosteronu. Poza tym doświadczane są także inne objawy związane z hormonami: spadek libido, zmęczenie, depresja, a nawet bezpłodność.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Długotrwale stosowanie opioidowych leków przeciwbólowych może także wiązać się z przyrostem masy ciała. Przeprowadzone badania wykazały, że osoby przyjmujące stale te grupy leków mają zwiększony apetyt i przyjmują więcej kalorii ze słodkich produktów, a mniej z owoców, warzyw czy ziaren, na które zwyczajnie nie mają ochoty. Ponadto wiele z leków zatrzymuje wodę w organizmie. Człowiek może czuć się nie tylko napuchnięty, ale także odczuć dodatkowe kilogramy na wadze.
W naszych jelitach żyją setki różnych gatunków bakterii, które dbają o równowagę i prawidłową pracę tego narządu. Flora w jelitach uzależniona jest od naszego pożywienia, a także od przyjmowanych leków i suplementów. Podczas gdy wielu pacjentów przyjmujących leki jest świadomych ich ewentualnych skutków ubocznych, niewielu pamięta, że mogą one mieć wpływ na prawidłowe funkcjonowanie jelit.
Na przykład związki zawarte w morfinie doprowadzają do nadmiaru bakterii jelitowych, które wpływają na zakłócenia w wyściółce jelit, co skutkuje chociażby zaburzonym metabolizmem i chorobami wrzodowymi.
4. Morfina
Jest to alkaloid znajdujący się w opium – stężonym soku mlecznym otrzymywanym z niedojrzałych makówek maku lekarskiego. Wśród działań tego leku przeciwbólowego wyróżnić możemy:
- silne hamowanie ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza okolicy czuciowej kory mózgu oraz ośrodków autonomicznych,
- działanie jak środki przeciwbólowe,
- usuwanie uczucia głodu, zmęczenia oraz pamięci i świadomości przykrych przeżyć psychicznych - w następstwie tego działania dochodzi do powstania euforii,
- pobudzanie ośrodka wymiotnego,
- hamowanie wydzielania gruczołów – w szczególności gruczołów trawiennych przewodu pokarmowego,
- wywoływanie zaparć.
4.1. Skutki uboczne morfiny
- przedawkowanie wywołuje głęboki sen narkotyczny,
- źrenice są bardzo zwężone,
- skóra zimna, blada lub sina,
- tętno wolne,
- RR niskie,
- oddechy płytkie.
Odtrutkę stanowi:
- nalokson,
- kodeina – posiada działanie przeciwkaszlowe,
- pochodne piperydyny – petydyna,
- pochodne benzomorfanu – pentazocyna.
5. Tramadol
Jest to agonista i częściowy antagonista receptorów opioidowych. Wśród działań niepożądanych tego leku przeciwbólowego może wywołać zawroty głowy, suchość w jamie ustnej, wymioty, hipotonię ortostatyczną, tachykardię, zaburzenia świadomości oraz senność. Po dłuższym stosowaniu może także wywołać uzależnienie.
Najczęściej stosowane są w chorobach reumatycznych, jednak wszystkie mają też działanie przeciwbólowe, tak jak środki przeciwbólowe. Nie działają narkotycznie na OUN, nie wywołują nałogu, nie działają też hamująco na ośrodki wegetatywne.
Wyróżniamy następujące pochodne:
- pochodne kwasu salicylowego
- pochodne pirazolonu
- pochodne kwasu octowego – indometacyna i diklofenak
- pochodne kwasu proprionowego – ibuprofen, dexprofen, naproxen i profenid.
Pochodne kwasu enolowego - piroxicam
- pochodne kwasu feiloantranilowego - odznaczają się silnym, lecz krótkim działaniem przeciwbólowym oraz słabym działaniem antyagregacyjnym,
- inhibitory COX-1 – meloksykam i nabumeton,
- inhibitory COX-2 – rofekoksyb i celekoksyb.
6. Nienarkotyczne leki przeciwbólowe
Działają znacznie słabiej przeciwbólowo niż narkotyczne leki przeciwbólowe. Są jednak zdecydowanie mniej niebezpieczne, między innymi dlatego, że nie powodują uzależnienia. Oprócz działania przeciwbólowego takie leki przeciwbólowe działają również przeciwgorączkowo oraz przeciwzapalnie i przeciwgośćcowo.
Wyróżniamy następujące grupy (wyodrębnione ze względu na budowę chemiczną):
- o pochodne kwasu salicylowego,
- o pochodne pirazolonu,
- o pochodne aniliny,
- o pochodne chinoliny,
- o pochodne pirymidazonu.
6.1. Pochodne kwasu salicylowego
Działają przeciwgośćcowo, przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, powodują wzrost wydalania kwasu moczowego przez nerki, a w małych dawkach hamują wybiórczo biosyntezę tromboksanów i zmniejszają przez to skłonności agregacyjne płytek
Wśród działań niepożądanych tych leków przeciwbólowych należy wymienić:
- podrażnienie błony śluzowej żołądka z zaostrzeniem choroby wrzodowej,
- działanie neurotoksyczne – zawroty i bóle głowy, szum w uszach, czasem upośledzenie słuchu,
- skazę krwotoczną przy przedawkowaniu,
- uczulenie na leki przeciwbólowe,
- zespół Reye’a.
7. Pochodne pirazolonu
Do pochodnych pirazolonu zaliczamy:
- aminofenazon,
- metamizol,
- fenylobutazon.
Mają one działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne. Wśród działań niepożądanych mogą pojawić się uczulenia, mielotoksyczność, hepatotoksyczność i wrzodotwórczość. Nie powinne być stosowane u dzieci w postaci tabletek przeciwbólowych.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.