Nadmiar sodu i jego konsekwencje. Jak leczyć hipernatremię?

Sód to minerał niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Jony tego metalu stanowią główny elektrolitbędący najważniejszym kationem płynu pozakomórkowego. Sód ściśle współpracuje z chlorem i potasem - wraz z tymi pierwiastkami pełni bardzo ważną rolę w procesie regulowania równowagi kwasowo-zasadowej.

Pierwiastek ten działa ochronnie poprzez utrzymywanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego w płynach ustrojowych, zapobiega też zbyt dużej utracie płynów. Wraz z potasem potrzebny jest do prawidłowego funkcjonowania i utrzymania układu nerwowego oraz mięśni - odpowiednie ilości zapewniają zachowanie pobudliwości na właściwym poziomie.

To jednak nie wszystkie zalety tego cennego składnika mineralnego - sód przyczynia się do zasadowości krwi oraz limfy, powoduje neutralizowanie kwasów, usprawnienie perystaltyki jelit, a także zwiększa osmozę.

Duża część sodu, bo niemal 40 proc., znajduje się w kościach, a ponad połowa jest w płynie pozakomórkowym. Pierwiastek ten tracimy wraz z potem, wydalamy też go z moczem i kałem. Jego niedobór (tak zwana hiponatremia) może mieć bardzo poważne konsekwencje dla zdrowia, powodując m.in.:

• zmęczenie i osłabienie organizmu,
• zaburzenia orientacji,
• utratę apetytu,
• skłonność do obrzęków,
• ból głowy,
• mdłości, wymioty,
• depresję,
• drażliwość,
• drgawki,
• nadmierną senność.

Niedobór sodu we krwi może występować na trzech poziomach, w zależności od stanu zaawansowania - mowa o hiponatremii łagodnej, umiarkowanej i ciężkiej.

Nadmiar sodu w organizmie nosi swoją nazwę - jest to hipernatremia. Ten stan charakteryzuje się podwyższonym stężeniem sodu we krwi, określa się go po przekroczeniu normy na poziomie ponad 145 mmol/l. Zwiększone stężenie może wystąpić z kilku powodów.

W wielu przypadkach nadmiar sodu jest spowodowany zbyt wysokim spożyciem soli. Według danych opublikowanych w książce "Abecadło witamin i pierwiastków" autorstwa Stanisława K. Więckowskiego (wydawnictwo Tower, Gdańsk, 2004 rok), przeciętny amerykański obywatel pochłania 15 razy więcej sodu niż wynosi jego zapotrzebowanie. Niestety, w Polsce te statystyki są równie niepokojące.

Hipernatremia często jest spowodowana utratą wody (lub tzw. płynów hipotonicznych), do której dochodzi w wyniku intensywnego pocenia się (utrata wody przez skórę), przez zaburzenia żołądkowo-jelitowe (utrata wody przez przewód pokarmowy z powodu wymiotów czy biegunki), a także przez nerki (moczówka prosta centralna, moczówka nerkowa). Do utraty czystej wody może dojść podczas gorączki, szczególnie wysokiej i długo się utrzymującej, przy nadczynności tarczycy oraz sepsie.

Ten niebezpieczny dla zdrowia stan wiąże się z niedostateczną podażą wody. Szczególnie narażone są na niego osoby, które nie mogą samodzielnie przyjmować płynów, czyli niemowlęta (głównie karmione butelką), chorzy nieprzytomni, małe dzieci, pacjenci żyjący w różnych ośrodkach opieki, pacjenci mający uszkodzony ośrodek odpowiedzialny za regulowanie pragnienia w mózgu – w takich przypadkach nie odczuwają pragnienia.

Do przyczyn hipernatremii należy też nadmierna podaż sodu nie ze spożywanej żywności, jak to opisano wyżej, lecz z powodu nadmiernej podaży sodu w kroplówkach (NaHCO3) w kwasicy mleczanowej, albo w przypadku reanimowanych pacjentów. Zdarza się, że nadmiar występuje u niemowląt karmionych nadmiernie solonymi posiłkami (zatrucie solne) lub podczas leczenia hemodializą lub dializą otrzewnową (stosowanie płynu dializacyjnego z nadmierną ilością sodu).

Objawy nadmiaru sodu uzależnione są od tempa, w jakim podnosi się stężenie tego pierwiastka, a także od nasilenia hipernatremii i różnych współwystępujących zaburzeń w organizmie. Na początkowym etapie rozwoju tego problemu pojawiają się zazwyczaj nudności, wymioty, brak apetytu. Bywa jednak i tak, że początkowy etap odbywa się bezobjawowo.

W bardziej zaawansowanych stadiach wygląda to już inaczej – hiponatremii może towarzyszyć szereg objawów, jak:

• wzmożone pragnienie,
• drżenie mięśni i skurcze,
• zmęczenie i osłabienie,
• zaburzenia świadomości,
• zaburzenia rytmu serca,
• nadmierne pobudzenie,
• zawroty głowy.

W ciężkich przypadkach mogą pojawić się drgawki, a nawet śpiączka.

Leczenie hipernatremii powinno mieć na celu odpowiednie rozpoznanie przyczyny, a następnie dążenie do jej usunięcia. Zazwyczaj opiera się na podjęciu środków, które mają na celu wyrównanie poziomu stężenia sodu w surowicy. Odbywa się to poprzez podawanie płynów, które nie zawierają tzw. efektywnych osmolitów, dzięki czemu dochodzi do obniżenia poziomu sodu we krwi. Mając do czynienia z bardzo zaawansowanymi przypadkami, zaleca się niekiedy dializę, mająca za zadanie usunięcie nadmiaru sodu i wody.

Źródło: "Abecadło witamin i pierwiastków" Stanisław K. Więckowski, wydawnictwo Tower, Gdańsk rok 2004

Źródła

1. Dagmara Dąbek