Oogeneza – czym jest, na czym polega i kiedy zachodzi?
Oogeneza to proces powstawania i dojrzewania komórek jajowych. W efekcie tworzy się komórka posiadająca jeden zestaw materiału genetycznego i chromosomów. Dzięki temu możliwe jest zapłodnienie. Na czym polega oogeneza? Jak wygląda jej schemat oraz kiedy przebiega proces? Co zjawisko ma wspólnego ze spermatogenezą?
1. Czym jest oogeneza?
Oogeneza to proces tworzenia komórek jajowych. Zaczyna się po 15. tygodniu życia płodowego, a kończy się po osiągnięciu przez kobietę dojrzałości płciowej, w wyniku cyklu miesiączkowego.
Bardzo podobnym procesem do oogenezy jest spermatogeneza, czyli tworzenie męskich komórek rozrodczych. Celem obu zjawisk jest zredukowanie ilości chromosomów, a także wymiana materiału genetycznego.
Gamety żeńskie powstają w jajnikach. Spermatogeneza zachodzi u mężczyzn w cewkach nasiennych krętych jąder. Proces dojrzewania plemników trwa mniej więcej 75 dni. Spermatogeneza jest kontrolowana przez hormony folikulotropowy, luteinizujący oraz testosteron.
ROZWIĄŻ TESTY I PRZEKONAJ SIĘ:
2. Oogeneza a spermatogeneza
Spermatogeneza i oogeneza wspólnie określane są mianem gametogenezy, czyli powstawania komórek rozrodczych żeńskich i męskich. Obydwa zachodzą w narządach rozrodczych. U kobiet w jajnikach, a u mężczyzn - w jądrach. Jaka jest ich istota?
Komórka macierzysta dzieli się początkowo poprzez dwa podziały mitotyczne, a następnie mejotyczne, co prowadzi do redukcji materiału genetycznego i zmniejszenia ilości chromosomów. Oznacza to, że obydwa zjawiska umożliwiają zapłodnienie, czyli połączenie dwóch komórek rozrodczych, to jest komórki żeńskiej (komórki jajowej) i męskiej (plemnika) oraz utworzenie zarodka.
Jakie są różnice pomiędzy oogenezą a spermatogenezą? Przede wszystkim to, że spermatogeneza rozpoczyna się dopiero po osiągnięciu dojrzałości płciowej i może zachodzić w organizmie mężczyzny do końca życia. Proces oogenezy rozpoczyna się w życiu płodowym kobiety i kończy się ostatecznie, gdy ta wchodzi w okres menopauzy.
Ponadto skutkiem oogenezy jest powstanie pojedynczej komórki jajowej w każdym cyklu miesiączkowym, w którym dochodzi do owulacji. Natomiast w wyniku spermatogenezy za każdym razem w ejakulacie znajduje się kilka milionów plemników.
3. Na czym polega oogeneza?
Oogeneza rozpoczyna się na etapie życia zarodkowego, w momencie, gdy kształtują się żeńskie gonady. Około 15.–17. tygodnia w jajnikach rozpoczyna się proces dojrzewania komórek jajowych. Gonady zarodkowe zawierają nawet kilkadziesiąt milionów komórek płciowych. Niektóre giną. U nastolatek pozostaje ich już tylko kilka tysięcy.
Kiedy młoda kobieta zaczyna miesiączkować, cyklicznie dojrzewają kolejne pęcherzyki. Podczas jednego cyklu dojrzewa około 20. Ostatecznie powstaje dojrzały pęcherzyk Graafa. Ten w połowie cyklu pęka, a komórka jajowa wydostaje się do jamy otrzewnej.
W czasie owulacji u kobiety dochodzi do uwolnienia z jajnika dojrzałej komórki jajowej. Ta przemieszcza się przez jajowód, gdzie może dojść do zapłodnienia, czyli połączenia się z powstałym w wyniku spermatogenezy u mężczyzny plemnikiem.
4. Schemat oogenezy
Oogeneza rozpoczyna się w życiu prenatalnym. Do 6. miesiąca powstają oogonia (to niedojrzała żeńska gameta) - w procesie podziału mitotycznego, z komórek prapłciowych.
Następnie różnicują się w oocyty I rzędu. Te przechodzą pierwszy proces mejotyczny. W jego wyniku zostają zatrzymane na etapie profazy do chwili, kiedy organizm kobiety osiągnie dojrzałość płciową.
Po zakończeniu pierwszego podziału mejotycznego powstaje oocyt II rzędu, który podlega drugiemu podziałowi mejotycznemu, zahamowanemu w stadium metafazy. Przekształca się w dojrzałą komórkę jajową.
W każdym cyklu miesiączkowym powstaje oocyt II rzędu w stadium metafazy, uwolniony wskutek owulacji z powierzchni jajnika do jajowodu. Zapłodnienie oznacza zakończenie II podziału mejotycznego. Proces oogenezy jest zakończony.
Schemat oogenezy przedstawia się następująco:
- pierwotna komórka płciowa - w wyniku dwóch następujących po sobie podziałów komórkowych mitotycznych - uzyskuje 4 oogonia,
- wzrastając oogonia tworzą oocyt I rzędu,
- następuje pierwszy podział mejotyczny, zablokowany w profazie, to jest jednym z etapów mejozy,
- dochodzi do wzrostu oocytu I rzędu (pod wpływem hormonów), kończy się podział mejotyczny,
- powstaje oocyt II rzędu, z jednoczesnym uwolnieniem I ciałka kierunkowego,
- zachodzi drugi podział mejotyczny. Skutkiem procesu jest powstanie dojrzałej komórki jajowej, która ma pojedynczą (haploidalną) liczbę chromosomów i haploidalną ilość DNA. Jest gotowa do zapłodnienia.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.