Osobowość chwiejna emocjonalnie

Osoby o typie impulsywnym cechują się przede wszystkim niestabilnością emocjonalną i brakiem kontroli działań impulsywnych. Dominują wzorce zachowań gwałtownych, szczególnie kiedy otoczenie pozwoli sobie na krytykę takich osób. Dobrym odzwierciedleniem reakcji ludzi o tym typie zaburzeń osobowości jest określenie „behawioralne eksplozje” albo „erupcje gniewu”. Ponadto chorzy odznaczają się wybuchowością, łatwo ich zdenerwować, rozdrażnić, sprowokować do agresji, gdyż nie są w stanie ocenić konsekwencji swojego postępowania.

W ich głowie kłębi się zwykle mnóstwo myśli, odczuwają napięcie psychiczne, są niespokojni, kapryśni, o niestabilnym, zmiennym nastroju. Niejednokrotnie chcą wyżyć się na sobie albo prezentują wrogą postawę wobec otoczenia. Mogą być pełni nienawiści i nieprzewidywalni w reakcjach. Wykazują skłonność do inicjowania konfliktów, są kłótliwi i mało cierpliwi – trudno im kontynuować pracę, kiedy nie widzą natychmiastowych efektów albo nie doznają bezpośrednich korzyści czy przyjemności.

Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline bywa określana inaczej jako osobowość z pogranicza albo pograniczne zaburzenie osobowości. Jakie są charakterystyczne symptomy dla osobowości pogranicznej? Na obraz kliniczny borderline składa się 13 cech:

1. zaburzenia tożsamości – niejasny lub zaburzony obraz siebie samego, własnych celów i preferencji; niestabilna kariera zawodowa; trudności w zakresie identyfikacji seksualnej; zmienne techniki autoprezentacji; nieadekwatna samoocena itp.;
2. stosowanie prymitywnych mechanizmów obronnych – lekceważenie sprzeczności w postrzeganiu siebie; skłonność do widzenia wszystkiego w kategoriach dychotomicznych – czarne albo białe; niezdolność do integracji sprzecznych informacji o sobie; tendencje rozszczepienne; nietolerancja dla uczuć ambiwalentnych, niejednoznacznych; lęk przed odrzuceniem;
3. nietolerancja lęku – przytłoczenie przez stres i dezorientacja; stałe uczucie napięcia emocjonalnego; nieradzenie sobie w sytuacjach trudnych; tendencja do zachowań impulsywnych, autodestrukcyjnych, kompulsywnych i ataków paniki;
4. rozregulowana sfera afektywna – problemy z silnymi emocjami; niezdolność do kontroli skrajnych uczuć; eskalowanie emocji; chwiejność emocjonalna; zmienność humorów; zbyt mocne angażowanie się w związki uczuciowe;
5. permanentny niepokój – brak umiejętności samouspokojenia; panika; poczucie osamotnienia, niezrozumienia przez innych; złość; lęk przed odrzuceniem; impulsywność zachowań;
6. zaburzone funkcje poznawcze – przekonania o charakterze psychotycznym; sądy urojeniowe i/lub paranoidalne; zniekształcanie rzeczywistości; depersonalizacja i derealizacja; zachowania podobne do prezentowanych w schizofrenii lub manii;
7. brak kontroli impulsów – skłonność do korzystania z używek; ryzykowne zachowania seksualne; próby samobójcze; nierozsądne zarządzanie pieniędzmi; autodestrukcja, samookaleczanie; zaburzenia odżywiania; nadmierna kontrola własnych zachowań;
8. negatywne uczucia – nastrój depresyjny; złość, niezadowolenie, złe samopoczucie; poczucie wewnętrznej pustki i braku sensu życia;
9. lęk przed porzuceniem – usilne próby uniknięcia odrzucenia; zabieganie o miłość; przeżywanie kryzysów emocjonalnych; zaangażowanie w silne i niestabilne związki; grożenie samobójstwem lub samookaleczeniem w przypadku odejścia partnera;
10. zaburzone poczucie własnej wartości – nieadekwatne, zbyt wygórowane lub skrajnie zaniżone poczucie własnej wartości, zależne od aprobaty otoczenia;
11. niespójne „Ja” – obecność cech schizoidalnych lub paranoidalnych; dezintegracja i fragmentaryzacja osobowości; dążenie do zachowania „odpowiedniego” dystansu interpersonalnego;
12. niestabilne związki międzyludzkie – utrzymywanie dystansu; potrzeba miłości i jednocześnie lęk przed bliskością; zaborczość; brak poczucia bezpieczeństwa; trwanie w toksycznych związkach;
13. defekty superego – surowe standardy postępowania; wysokie wymagania moralne; poczucie niedorastania do ideału; trzymanie się sztywno ustalonych zasad z okresowym ich łamaniem, co prowadzi do poczucia winy.

Jak widać, borderline charakteryzuje się totalnym chaosem osobowościowym. Ludziom z osobowością pograniczną trudno wytrzymać samym ze sobą. Cechuje ich przesada we wszystkim, co robią – za silnie reagują na krytykę, za dużo od siebie wymagają, zbyt mocno albo za mało kochają, zbyt surowo oceniają własne postępowanie itp. Pozostają w ciągłym kryzysie, który bezustannie przeżywają. Ciągle chcą się sprawdzać albo coś udowadniać sobie i innym. Nie potrafią uniezależnić się od otoczenia, definiują siebie poprzez związek z drugą osobą, ale jednocześnie boją się bliskości i zaangażowania. Borderline jest pełne paradoksów i sprzeczności, które trudno ze sobą pogodzić, stąd frustracja, negatywne emocje, dysonans i lęk. Osobowość z pogranicza współwystępuje też z innymi patologiami psychicznymi, jak nerwice, psychozy, uzależnienia, anoreksja, bulimia, depresja czy choroba afektywna dwubiegunowa. Ludzie uwikłani we własne kryzysy tracą w końcu orientację w zakresie swojego „Ja”, co wymaga długoletniej pomocy psychiatrycznej. Częściej na osobowość borderline cierpią kobiety niż mężczyźni.

Źródła

1. Goldstein E.G., Zaburzenia z pogranicza. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne, GWP, Gdańsk 2003, ISBN 83-89120-15-1.
2. Jakubik A., Zaburzenia osobowości, PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2672-5.