Paraliż senny - czym jest i jak go pokonać

Paraliż senny bywa określany zamiennie jako porażenie przysenne albo paraliż przysenny. Osoby, które doświadczyły kiedykolwiek paraliżu sennego, relacjonują, że jest to zjawisko dziwne, trudno wytłumaczalne i przerażające. Paraliż senny zalicza się do zaburzeń snu. Stan ten pojawia się najczęściej w momencie, kiedy człowiek zasypia lub wówczas, kiedy przechodzi ze snu do czuwania, czyli budzi się. Jak objawia się porażenie przysenne? Z czego wynika i jak sobie z nim radzić?

1. Czym jest paraliż senny?

Porażeniem przysennym określa się stan, który występuje podczas zasypiania lub rzadziej podczas przechodzenia ze snu do czuwania.

Zobacz film: "Czym grozi bezdech senny?"

Paraliż senny to trudny do wytłumaczenia naukowego stan, w którym mózg, choć odbiera bodźce z zewnątrz, nie jest w stanie wprawić ciała w ruch. Najczęściej dotyczy to sytuacji, w której śni nam się coś złego, wówczas paraliż sprawia wrażenie groźniejszego. Choć mnóstwo osób doświadczyło paraliżu sennego, tak naprawdę nie zdarza się on często. Większość osób przeżywa coś takiego zaledwie kilka razy (czasem raz) w ciągu całego życia. Paraliż, choć jest stresującym wydarzeniem, rzadko niesie za sobą zdrowotne czy psychiczne konsekwencje.

Osoba doświadczająca porażenia przysennego budzi się w nocy z dziwnym poczuciem otaczającego ją „zła”. Ma wrażenie, że ktoś uciska jej klatkę piersiową, że ciężko jej oddychać. Nie może się poruszyć ani wydać z siebie żadnego dźwięku. Czasem także nie może nawet otworzyć oczu, wówczas często ma poczucie, że "coś" chodzi po łóżku.

1.1. Fazy snu

Rytmika czuwania i snu odpowiada naturalnej sekwencji dnia i nocy, a czynnikiem synchronizującym z okresami doby astronomicznej jest światło. Obecnie poligraficzne metody badań, jak zapis elektroencefalograficzny (EEG), elektrookulogram (EOG) – zapis ruchów gałek ocznych i elektromiogram (EMG) – rejestracja napięcia mięśniowego i potencjałów mięśniowych umożliwiają wnikliwe badania nad rytmiką czuwania i snu.

Dorosły człowiek przesypia około 30 proc. swojego życia. Tolerancja na skrócenie snu waha się w dużych granicach u poszczególnych ludzi. Skrócenie snu do minimum (około 4-5 godzin dziennie) nie zaburza aktywności fizycznej ani umysłowej, jednak sen trwający krócej niż 4 godziny wywołuje zaburzenia koncentracji uwagi i obniżenie nastroju oraz sprawności psychofizycznej. Można wyróżnić kilka etapów snu:

• czuwanie – w tym czasie następuje desynchronizacja czynności bioelektrycznej, czemu towarzyszy rytm podstawowy beta o wysokiej częstotliwości i niskiej amplitudzie, a obok niego nieregularnie rytm alfa o nieco mniejszej częstotliwości i większej amplitudzie. Rytm alfa dominuje po zamknięciu lub zasłonięciu oczu. Ruchy gałek ocznych są nieregularne z okresami przyspieszeń i mrugania;
• sen NREM (non-rapid eye movement) – sen wolnofalowy, który odznacza się synchronizacją aktywności bioelektrycznej w EEG, zwolnieniem ruchów gałek ocznych i obniżeniem napięcia mięśniowego;
• faza REM (rapid eye movement) – sen paradoksalny, w którym cechy elektrofizjologiczne zbliżone są do stanu czuwania, a więc desynchronizacji aktywności bioelektrycznej kory mózgowej, szybkich ruchów gałek ocznych i marzeń sennych.

Łącznie fazy snu NREM i REM tworzą cykl trwający średnio 90 minut. W ciągu nocy występuje 4-6 takich cykli, przy czym w miarę upływu nocy skracają się fazy snu NREM, a wydłużają okresy snu REM. Sen REM zajmuje przeciętnie około 20-25 proc. czasu snu całonocnego.

2. Przyczyny paraliżu sennego

Zjawisko to wiąże się z porażeniem mięśni wskutek zahamowania neuronów w rdzeniu kręgowym, które odpowiadają za utrzymywanie napięcia mięśniowego. Jest to fizjologicznie uwarunkowany mechanizm, który zapobiega wykonywaniu przypadkowych ruchów w czasie snu, by nie zrobić sobie lub komuś krzywdy.

Po prostu mózg „wyłącza” mięśnie i je rozluźnia, co przypomina właśnie stan porażenia. W przypadku paraliżu przysennego mózg wysyła impulsy do rdzenia kręgowego w niewłaściwym momencie, tzn. wtedy, kiedy człowiek zaczyna się gwałtownie wybudzać w fazie REM – jest to faza szybkich ruchów gałek ocznych albo podczas zasypiania, gdy nie doszło jeszcze do utraty świadomości. Paraliż przysenny przypomina stan między jawą a snem.

Badania sugerują też, że porażenie przysenne może być dziedziczne, tzn. jeżeli nasi rodzice doświadczali stanu porażenia przysennego, bardzo prawdopodobne, że my również doświadczymy tego dziwnego stanu w czasie snu.

3. Jak wygląda paraliż senny?

Na skutek paraliżu przysennego, osoba doświadczająca go wpada w panikę, jest przerażona, nierzadko także zdarza się, że widzi dziwne postaci poruszające się wokół łóżka i słyszy zagadkowe głosy. Zaczyna się zastanawiać, czy przypadkiem to nie są jakieś demony albo duchy. Te nieco absurdalne wnioski i lęki nasuwają się, ponieważ podczas paraliżu, nasza wyobraźnia może działać intensywniej. Przez to doświadczamy omamów wzrokowych lub słuchowych.

Niektórzy zaliczają paraliż przysenny do rodzaju zjawisk paranormalnych, głównie dlatego, że trudno wyjasnić go w sposób medyczny. Antropolodzy przypisują paraliżowi przysennemu rolę kulturotwórczą. Według nich miałby się on przyczynić do powstania w wielu kulturach motywu demona nocnego, który obezwładnia swoją ofiarę z zamiarem wykorzystania jej seksualnie. Możliwe jest więc, że to własnie tego typu wierzenia wywołały zjawisko paraliżu sennego. Przez to, że zachowały się one w naszej kulturze, są ciągle żywe i mogą sprawiać, że doświadczymy tego uczucia na własnej skórze.

Mózg to wielka zagadka. Może się tak zdarzyć, że nawet nie zdajemy sobie sprawy, że zaczyna on analizować zjawisko paraliżu sennego, co skutkuje wywołaniem go w nocy.

4. Objawy paraliżu sennego

Paraliż senny przede wszystkim objawia się katapleksją, czyli porażeniem mięśni, z jednoczesnym zachowaniem pełnej świadomości. Osoba doświadczająca porażenia przysennego czuje niemoc, nie może się poruszyć, otworzyć oczu ani nic powiedzieć. Ponadto pojawiają się dziwne doznania psychiczne, np. halucynacje dźwiękowe, wizualne i dotykowe – słyszenie ogłuszającego dudnienia, dzwonienie w uszach, poczucie bezwiednego spadania w dół lub przygniatania kończyn.

Objawom tym towarzyszy bardzo często przekonanie o zbliżającym się niebezpieczeństwie i poczucie, że zostało się nawiedzonym przez złe moce albo obce istoty, przyspieszony rytm serca, panika, przerażenie, ogromny stres.

Katapleksja może dotyczyć wszystkich partii mięśni albo mieć charakter częściowy – obejmować tylko ramiona, nogi i górny tułów. Jedyne mięśnie, nad którymi człowiek zachowuje kontrolę w czasie paraliżu sennego, to mięśnie oddechowe. Z tego też względu wykonywanie szybkich wdechów i wydechów może ułatwić wybudzenie się.

Paraliż przysenny trwa zazwyczaj bardzo krótko i często sam przechodzi albo w sen, albo w czuwanie. Badania dowodzą, że nawet połowa populacji przynajmniej raz w życiu doświadczyła epizodu paraliżu sennego. Jeżeli jednak porażenie przysenne powtarza się notorycznie u tej samej osoby, można podejrzewać u niej zespół chorobowy o nazwie narkolepsja.

4.1. Paraliż a bezdech senny

Czasami ludzie mylą porażenie przysenne z bezdechem sennym. Bezdech senny to spontaniczne ustanie wentylacji płuc na czas dłuższy niż 10 sekund lub spłycenie oddechu poniżej 50 proc., co prowadzi do mniejszego wysycenia krwi tlenem, wiotczenia mięśni gardła i języka, podwyższonego ciśnienia krwi, chrapania i chwilowego wybudzania się.

Wśród przyczyn porażenia przysennego wymienia się czasem: brak higieny snu, przesunięcie czasowe, trudne momenty w życiu, intensywne napięcie psychiczne, stres, alkoholizm czy lekomanię. Warto zatem zadbać o dobrostan psychiczny i normalizację rytmów okołodobowych.

5. Czy można wyleczyć paraliż senny?

Zjawisko paraliżu sennego nie jest traktowane jako jednostka chorobowa, dlatego też nie ma opracowanej metody leczenia go. Jeśli zjawisko to jest objawem narkolepsji, należy podjąć działania w tym kierunku.

Jeśli paraliż senny pojawia się często i coraz bardziej nas niepokoi, należy głosić się do neurologa. Być może problemem są jakieś zaburzenia w funkcjonowaniu układu przekaźnikowego. Lekarz zleci wykonanie badania EEG, które pomoże w wykluczeniu (lub potwierdzeniu) np. padaczki.

Paraliż może być związany także z zaburzeniami na tle psychonerwicowym. Jeśli np. w dzieciństwie widzieliśmy jakiś horror, który sprawił, że bardzo się baliśmy albo ktoś dla żartu "śmiertelnie" nas przestraszył, mogło się to odbić na naszym poczuciu bezpieczeństwa i wywoływać stan paraliżu sennego.

W takiej sytuacji zgłośmy się do psychologa, który pomoże nam uporac się z naszymi demonami przeszłości.

5.1. Jak wybudzić sie z paraliżu

Choć paraliż senny jest trudny do wyleczenia, można trenować wybudzanie się z niego. Jeśli zjawisko to nawraca często, powinniśmy nauczyć się wykorzystywać nasza silną wolę. Tylko, jeśli będziemy bardzo zdeterminowani (i oczywiście świadomi tego, że doświadczamy paraliżu), możemy z całych sił probować poruszyć choć jednym mięśniej. To może być wszystko - ręka, noga, jeden palec czy nawet mięśnie twarzy (podniesienie brwi, zaciśnięcie ust, etc). Ciało wprawione w ten sposób w ruch sprawia, że problem mija, ponieważ ustępuje paraliż mięśni.

5.2. Paraliż senny a narkolepsja

Narkolepsja to zaburzenie snu oraz czuwania w ciągu dnia. Charakterystyczne objawy dla narkolepsji to:

• nadmierna senność – zwykle w postaci napadów snu, które trwają od 10 do 20 minut i powtarzają się wiele razy w ciągu dnia, nawet w najmniej oczekiwanych momentach, jak jazda samochodem czy załatwianie potrzeby fizjologicznej w toalecie;
• katapleksja – zwiotczenie wszystkich mięśni ciała na czas kilku minut. Występuje u około 90 proc. chorych na narkolepsję. Jedynymi mięśniami, jakie da się kontrolować w stanie katapleksji, są mięśnie oddechowe. Może powtarzać się kilkadziesiąt razy dziennie, prowadząc do nagłych upadków, tłuczenia naczyń itp.;
• porażenie przysenne – wymaga dokładnej diagnozy różnicowej z napadami padaczkowymi, dlatego zaleca się konsultację neurologiczną i wykonanie EEG;
• omamy przysenne – inaczej omamy hipnagogiczne. Nie są traktowane jako objaw chorobowy, mogą występować nawet u ludzi zdrowych, ale cierpiący na narkolepsję doświadczają ich znacznie częściej.

Najczęściej rozpoznaje się jeden albo dwa objawy charakterystyczne dla narkolepsji, jeśli chodzi o zaburzenia snu. Często choroba w ogóle nie jest rozpoznawana i trwa przez całe życie. Przyczyny tego typu zaburzenia nie są znane. Wśród czynników etiologicznych wymienia się: zaburzenia o podłożu immunologicznym, zaburzenia w poziomie neurotransmiterów i neuropeptydów oraz czynniki genetyczne (nieprawidłowy gen w chromosomie 6.), który powoduje dysfunkcję pnia mózgu.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.