Diagnostyczna dieta eliminacyjna - na czym polega i kiedy stosować?

Diagnostyczna dieta eliminacyjna dedykowana jest pacjentom z podejrzeniem alergii, nietolerancji pokarmowej bądź niealergicznej nadwrażliwości pokarmowej. Wdrożenie jadłospisu eliminacyjnego jest zasadne, gdy występuje wysypka od nabiału, stale nawracająca biegunka po chipsach lub ziemniakach.

1. Diagnostyczna dieta eliminacyjna - co to jest?

Diagnostyczna dieta eliminacyjna to dieta, która jest stosowana w celu zidentyfikowania źródła potencjalnych problemów zdrowotnych. Eliminacja różnych produktów żywnościowych jest wskazana w przypadku podejrzenia:

• niealergicznej nadwrażliwości pokarmowej,
• alergii pokarmowej,
• nietolerancji pokarmowej.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Dlaczego warto robić screening?"

Wśród najpopularniejszych diagnostycznych diet eliminacyjnych warto wyróżnić:

• dietę bezglutenową,
• dietę bez laktozy (zakłada całkowitą eliminację z jadłospisu tego składnika),
• dietę bezmleczną (jest to dieta bez mleka krowiego, owczego oraz koziego),
• dietę bez jajek,
• dietę bez mleka i jajek (dieta bez nabiału),
• dietę bez owoców morza,
• dietę bezglutenową i bez laktozy,
• dietę bez orzechów,
• dietę bez owoców cytrusowych.

2. Cel stosowania diagnostycznej diety eliminacyjnej

Diagnostyczna dieta eliminacyjna pozwala ustalić, które konkretne produkty spożywcze mogą być odpowiedzialne za objawy pacjenta, takie jak:

• bóle brzucha,
• nudności i wymioty,
• biegunki,
• wysypki skórne,
• uczucie zmęczenia,
• bóle głowy.

Jak pokazują badania, objawy alergii czy nietolerancji pokarmowej najczęściej wywoływane są: białkami mleka krowiego, glutenem, owocami morza, cytrusami, orzechami, rybami.

Wskazaniem do zastosowania diety może być również podejrzenie:

• alergii na cukier, a dokładnie uczulenia na cukier rafinowany, przemysłowy,
• nietolerancji jajek (objawy chorobowe zwykle zaobserwować można po spożyciu białek, nie żółtek),
• uczulenia na ziemniaki (alergia pojawia się po spożyciu gotowanych, smażonych oraz pieczonych ziemniaków),
• uczulenia na cytrusy,
• nietolerancji kofeiny (objawy nietolerancji kofeiny to przede wszystkim niepokój, rozdrażnienie, pobudzenie, wzrost ciśnienia krwi, kołatanie serca),
• uczulenia na siemię lniane,
• uczulenia na ryż,
• uczulenia na płatki owsiane,
• uczulenia na jabłka,
• uczulenia na ser,
• uczulenia na jagody lub inne owoce leśne,
• alergii na histaminę,
• uczulenia na marchew.

W przypadku podejrzenia alergii na histaminę niezbędne jest odstawienie takich produktów jak: parmezan, czerwone wino, salami, kindziuk, szampan, marynowane śledzie, pieczywo na drożdżach, konserwy mięsne, kiełbasy, truskawki, papaje, ananasy, gruszki.

Wśród produktów zalecanych dla osób uczulonych na heterocykliczną aminę będącą pochodną imidazolu warto wymienić: ryż, ziemniaki, kaszę jaglaną, gryczaną, komosę ryżową, amarantus, słodycze bez histaminy, płatki owsiane, płatki jaglane, siemię lniane. Dieta dla alergika może uwzględniać również żytnie pieczywo na bazie zakwasu, biały twaróg, serki wiejskie.

Uczulenie na jajka u dorosłych, inaczej alergia na jajka u dorosłych wymaga odstawienia ciast, biszkoptów, omletów, naleśników, rogalików, makaronów, pierogów, deserów zawierających bezę oraz innych produktów na bazie jaj.

Co może być powodem nawracających bólów brzucha, biegunek, kolek czy wysypki? Nietolerancja laktozy. W takiej sytuacji niezbędna jest rezygnacja z jogurtów, kefirów, maślanek, serwatki, mleka krowiego, koziego oraz owczego. Alternatywą dla tradycyjnego mleka mogą być tzw. mleka roślinne, np. mleko sojowe bądź mleko migdałowe.

Jadłospis dla dziecka z alergią na białko mleka krowiego nie musi być monotonny czy niesmaczny. Maluchom z powodzeniem można podawać potrawy zawierające fasolę, jarmuż, nasiona chia, komosę ryżową, kaszę jaglaną, mleko kokosowe czy mleko sojowe.

Uczulenie na gluten - co jeść

Problemem wielu pacjentów jest uczulenie na gluten. Wysypka, zapalenie gardła, pokrzywka skórna, katar, wymioty, wzdęcia, biegunki czy duszność to objawy, które mogą wskazywać na alergię na gluten.

Dieta bezglutenowa to taka, w której trakcie pacjent nie może spożywać produktów z mąki pszennej, orkiszowej, żytniej, jęczmiennej, owsianej. Zabronione jest również spożywanie kaszy kuskus, bulgur, kaszy jęczmiennej, kaszy pęczak.

W diecie eliminacyjnej zabronione jest również spożywanie ciasteczek czy ciast na bazie mąki tortowej, żytniej, jęczmiennej czy owsianej. Płatki orkiszowe, jęczmienne, żytnie to kolejne produkty, których nie należy jeść podczas diety bezglutenowej. Wszystkie wymienione produkty żywnościowe należy zastąpić prosem, gryką, amarantusem, komosą ryżową, czy ryżem. Dozwolona jest także mąka z ciecierzycy, tapioka.

3. Dla kogo jest polecana diagnostyczna dieta eliminacyjna?

Diagnostyczna dieta eliminacyjna to ważne narzędzie, które umożliwia rozpoznanie alergii, nietolerancji czy nadwrażliwości pokarmowej. Stosuje się ją przez pewien czas w celu wykluczenia lub potwierdzenia podejrzewanego problemu zdrowotnego.

Jeśli pacjent po spożyciu określonego produktu alergizującego obserwuje u siebie nieżyt nosa, ból brzucha, nudności, biegunkę, mdłości, swędzenie skóry, wysypkę – konieczne może być wprowadzenie diety eliminacyjnej.

Diagnostyczna dieta eliminacyjna dla poszczególnych pacjentów może oznaczać coś innego. Dla niektórych może być to na przykład dieta bez nabiału (jadłospis nie powinien w takiej sytuacji uwzględniać produktów pochodzenia mlecznego, serów, kefirów oraz jajek).

Dieta bezmleczna i bezjajeczna polega na eliminacji wszystkich produktów zawierających mleko, serwatkę oraz kazeinę. Dieta bezglutenowa to również dieta eliminacyjna, która pozwala ograniczyć gluten – białko występujące w pszenicy i jej odmianach.

4. Jakie są najczęstsze produkty lub składniki wykluczane z diety podczas eliminacji?

Dieta eliminacyjna może polegać na wykluczeniu z codziennego jadłospisu:

• zbóż zawierających gluten (pszenica i jej odmiany, orkisz, samopsza, płaskurka, żyto, jęczmień, owies, kamut),
• skorupiaków (kraby, homary, raki, langusty),
• ślimaków, ostryg, ośmiornic, kalmarów,
• jaj kurzych, kaczych czy gęsich,
• mleka krowiego, nabiału
• ryb np. dorszy, śledzi, szprotów, tuńczyków, węgorzy, karpi, okoni,
• orzechów arachidowych, orzechów laskowych, orzechów nerkowca, pekan, brazylijskich, makadamia, pistacji,
• soi, tofu,
• selera.

4.1. Czego nie można jeść przy atopowym zapaleniu skóry?

Dieta hipoalergiczna potrafi zredukować objawy chorobowe u pacjentów borykających się z atopowym zapaleniem skórnym. Pożywienie może bowiem stanowić źródło czynników wywołujących reakcję alergiczną u osób predysponowanych.

Nawrotowe schorzenie zapalne skóry o charakterze przewlekłym może powodować u chorych silne, uporczywe swędzenie skóry, zaczerwienienie, nadmierne przesuszenie oraz łuszczenie się naskórka. Pacjenci z AZS są również bardziej narażeni na bakteryjne, wirusowe czy grzybicze zakażenia zmian skórnych.

Czego nie jeść przy atopowym zapaleniu skóry? Pacjenci chorujący na AZS powinni wykluczyć ze swojego codziennego jadłospisu szkodliwy alergen. Dodatkowo niezbędne jest zastąpienie czynnika alergizującego innym produktem, który nie wywołuje objawów chorobowych. Odpowiednio zbilansowana dieta z wykluczeniami pokarmowymimoże odgrywać istotną rolę wspomagającą proces leczenia. Chorym na AZS nie zaleca się spożywać:

• napojów zawierających barwniki,
• potraw typu fast food,
• słodyczy,
• zupek błyskawicznych,

Co jeść przy atopowym zapaleniu skóry? Produkty, które nie uczulają i nie przyczyniają się do nasilenia objawów, będą najwłaściwszym wyborem. Warto wybierać żywność bogatą w karotenoidy, związki flawonowe, witaminy oraz minerały.

Przeprowadzone badania wykazują, że antyoksydanty mogą być bezpieczną oraz skuteczną metodą wspomagania procesu terapeutycznego u pacjentów chorujących na atopowe zapalenie skóry.

Przeciwutleniacze warto uzupełniać dodatkowo doustną witaminą D oraz witaminą B12. W codziennym jadłospisie warto również rozważyć żywność zawierającą nienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 oraz cynk.

5. Jak długo trwa typowa diagnostyczna dieta eliminacyjna?

Dieta eliminacyjna polega na wykluczeniu danego produktu żywnościowego z codziennego jadłospisu na pewien czas. Po wykluczeniu jakiegoś składnika należy monitorować wpływ tej zmiany na ewentualne objawy.

Diagnostyczna dieta eliminacyjna zazwyczaj trwa 14 lub 21 dni (do chwili, gdy objawy nietolerancji lub alergii pokarmowej ustaną).

6. Jakie są potencjalne ryzyka lub pułapki związane z diagnostyczną dietą eliminacyjną?

Dieta eliminacyjna może być ryzykowna dla dzieci, ponieważ mogą one potrzebować różnych składników odżywczych do prawidłowego wzrostu i rozwoju. Takiego jadłospisu nie powinno się przygotowywać samodzielnie, a po uprzedniej konsultacji lekarskiej i dietetycznej. Warto w tym celu wybrać się do pediatry lub alergologa, a także do dietetyka klinicznego, który pomoże stworzyć odpowiedni plan żywieniowy.

Pewną pułapką w stosowaniu diagnostycznej diety eliminacyjnej mogą być również zaburzenia odżywiania. Pacjenci dotknięci problemem anoreksji, bulimii lub ortoreksji mogą być bardziej podatni na restrykcyjne diety, co może prowadzić do nasilenia problemów zdrowotnych. W takim przypadku ważne jest, aby uzyskać wsparcie od terapeuty lub specjalisty ds. żywienia.

Stosowanie diety eliminacyjnej bez właściwego monitorowania może prowadzić do niedoborów składników odżywczych i innych problemów zdrowotnych, dlatego konieczna jest troska o kompleksowe wsparcie medyczne podczas tego procesu.

Ważne jest, aby zastąpić produkty wyeliminowane z diety przez inne, które nie wywołują reakcji alergicznych i mają podobną wartość odżywczą. To może być trudne, ponieważ alergeny pokarmowe mogą być obecne w wielu produktach spożywczych, dlatego staranna lektura etykiet na opakowaniach jest niezbędna. Przykłady zastępczych produktów obejmują mleko krowie z mlekiem roślinnym, jaja z jajkami przepiórczymi, czy glutenowe produkty z bezglutenowymi odpowiednikami.

7. Jak monitoruje się skuteczność diety eliminacyjnej?

Alergia pokarmowa to choroba wymagająca dokładnego przebadania. Istnieją różne testy alergiczne. ALCAT test pomaga wykryć, na jakie pokarmy wystąpiła alergia pokarmowa. Jednak wykonanie ALCAT testu nie zawsze jest możliwe. Co w takim przypadku robić? Lekarze przeprowadzają diagnostyczną dietę eliminacyjną. Pozwala ona zdiagnozować alergeny odpowiedzialne za wystąpienie choroby.

Zastosowanie diety eliminacyjnej w celach diagnostycznych jest procedurą mającą na celu identyfikację potencjalnych źródeł nietolerancji lub alergii u pacjenta. Proces ten polega na etapowym wykluczaniu z codziennego jadłospisu pacjenta produktów spożywczych, które mogą być potencjalnymi sprawcami niepożądanych reakcji organizmu. W trakcie wyeliminowania tych produktów konieczne jest prowadzenie dokładnej obserwacji objawów klinicznych pacjenta.

Jeśli podczas eliminacji produktów spożywczych z diety pacjenta obserwuje się znaczącą poprawę jego stanu zdrowia, można wnioskować, że wyeliminowane produkty lub grupa produktów były prawdopodobnie przyczyną nietolerancji, lub alergii. W przypadku niewielkiej poprawy bądź całkowitego braku poprawy stanu pacjenta można zakładać, że potencjalne alergeny mogą być obecne w innych składnikach żywności. W takiej sytuacji konieczne jest kolejne etapowe wykluczanie z diety innych grup produktów.

8. Jakie są kroki w planowaniu i wdrażaniu diagnostycznej diety eliminacyjnej?

Planowanie i wdrażanie diagnostycznej diety eliminacyjnej powinno zawsze odbywać się po uprzedniej konsultacji lekarskiej. Oto kolejne kroki, które zazwyczaj wdraża się u pacjentów z podejrzeniem alergii bądź nietolerancji pokarmowej.

Alergia uaktywnia się codziennie

Jeżeli pacjent codziennie zauważa u siebie objawy alergii, lekarz zakłada, że alergeny pokarmowe dostarczane są do organizmu codziennie. Co wówczas należy robić, żeby alergia ustąpiła?

Chory powinien na tydzień przejść na dietę, której jedynym pokarmem będzie specjalna odżywka hipoalergiczna. Wskazane jest też picie dużej ilości wody. Odżywka hipoalergiczna dobierana jest z uwzględnieniem wieku pacjenta i stanu zaawansowania choroby.

Alergia uaktywnia się raz na tydzień lub dwa

Jeżeli objawy alergii ujawniają się raz na osiem lub czternaście dni, oznacza to, że alergeny pokarmowe znajdują się w pokarmach jedzonych rzadko. Codzienna dieta powinna więc składać się z pokarmów jedzonych na co dzień, które nie wywołują objawów choroby.

Jeżeli pacjentowi dokucza alergia na mleko, należy je odstawić, a jadłospis wzbogacić o odżywkę hipoalergiczną, wapń, magnez, cynk i leki przeciwalergiczne.

Alergia uaktywnia się rzadziej niż co dwa tygodnie

Leczenie diagnostyczne należy rozpocząć, gdy alergia pokarmowa nie jest aktywna. Można jeść produkty, w których alergeny nie występują. Taki jadłospis powinien być utrzymany przez tydzień.

8.1. ALCAT test a dieta eliminacyjna

Po wykonaniu ALCAT testu, testów punktowych i śródskórnych, można przez jakiś czas jeść produkty, które nie wywołują objawów choroby. Jeżeli przez tydzień objawy alergii się nie pokażą, oznaczać to będzie, że na te produkty nie występuje uczulenie i można je bez obawy jeść. Należy zażyć specjalne leki i zacząć sprawdzać, na które pokarmy uaktywnia się alergia pokarmowa i jakie objawy ona wywołuje.

9. Czy diagnostyczna dieta eliminacyjna wymaga konsultacji z lekarzem lub dietetykiem?

Diagnostycznej diety eliminacyjnej nie powinno się wdrażać na własną rękę, ale z pomocą wykwalifikowanego dietetyka klinicznego. Dietetyk kliniczny to specjalista, który zajmuje się sposobem żywienia osób borykających się z poważnymi schorzeniami autoimmunologicznymi, alergiami, nietolerancjami pokarmowymi czy chorobami nowotworowymi.

Dietetyk ma wiedzę na temat tego, w jaki sposób powinno się żywić pacjentów na różnych etapach choroby, by nie dopuścić do dalszego rozwoju problemu zdrowotnego. Eliminacja pewnych składników z diety może prowadzić do niedoborów składników odżywczych. Dietetyk może pomóc w zaplanowaniu diety eliminacyjnej w taki sposób, aby zapewnić odpowiednie dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych.

10. Jakie są różnice między diagnostyczną dietą eliminacyjną a typową dietą odchudzającą?

Diagnostyczna dieta eliminacyjna to sposób odżywiania, który polega na okresowym wykluczeniu z codziennego jadłospisu produktów, które mogą odpowiadać za objawy alergii, nietolerancji pokarmowej czy nadwrażliwości. W przypadku podejrzenia celiakii specjalista może zalecić wykluczenie z diety produktów zawierających gluten.

Gdy istnieje podejrzenie nietolerancji laktozy, niezbędne jest odstawienie mleka krowiego, koziego oraz owczego, ale również mleka zagęszczonego i mleka w proszku. Występujące po spożyciu orzechów wysypki, pokrzywki, bóle brzucha, wymioty są sygnałem, że produkt powoduje głównie alergię IgE-zależną.

Głównym celem diety odchudzającej nie jest wyeliminowanie alergii pokarmowej czy nietolerancji, a stracenie zbędnych kilogramów. Taka dieta polega na obniżeniu wartości kalorycznej potraw, przy zachowaniu jak największej wartości odżywczej produktów. Na czas trwania takiej diety dana osoba powinna zrezygnować ze spożywania fast foodu, produktów wysoko przetworzonych czy słodyczy, ale decyzja ta podyktowana jest zwykle chęcią redukcji masy ciała.

Głównym celem diety eliminacyjnej jest identyfikacja i eliminacja potencjalnie problematycznych składników pokarmowych, które mogą wywoływać alergie pokarmowe, nietolerancje pokarmowe, lub inne reakcje uczuleniowe. Nie jest to typowa dieta odchudzająca, choć powinna pomóc w poprawie zdrowia i samopoczucia.

11. Jakie są potencjalne korzyści zdrowotne związane z tą dietą?

Celem diety eliminacyjnej jest wykluczenie produktów wywołujących niepożądane reakcje ze strony układu pokarmowego i immunologicznego. Ogromną korzyścią płynącą z tego rodzaju diety jest to, że może ona w pewnym stopniu zastąpić badania diagnostyczne wykrywające alergie pokarmowe – testy skórne lub testy z krwi, polegające na oznaczeniu przeciwciał IgE.

Wyciszenie reakcji immunologicznych poprawia komfort życia oraz funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Kolejną zaletą diety eliminacyjnej jest możliwość wyeliminowania alergizującej żywności w celu poprawienia swojego stanu zdrowia lub podjęcia leczenia.

12. Czy istnieją przeciwwskazania do stosowania diagnostycznej diety eliminacyjnej?

Diagnostyczna dieta eliminacyjna nie jest wskazana u pacjentów, którzy nie wykazują objawów chorobowych celiakii, nietolerancji laktozy, nietolerancji pokarmowej IgG-zależnej czy innego problemu, który jest powodowany spożywaniem szkodzących organizmowi produktów. Ten rodzaj diety pozwala rozpoznać jaki produkt powoduje objawy ze strony układu pokarmowego, wysypki czy bóle głowy.

13. Czy diagnostyczna dieta eliminacyjna może być stosowana u dzieci?

Tak, diagnostyczna dieta eliminacyjna może być stosowana u dzieci pod warunkiem, że zadecyduje o tym specjalista. Takiej diety nie powinno się wprowadzać na własną rękę, ponieważ może ona skutkować niedoborami witamin, składników mineralnych u dziecka.

Z problemem alergii pokarmowych borykają się nie tylko dorośli, ale również pacjenci w młodszym wieku. W pierwszej kolejności warto porozmawiać z pediatrą bądź alergologiem dziecięcym o występujących u malucha objawach.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.