Film łzowy - czym jest? Skład, funkcje i znaczenie dla funkcjonowania oka
Film łzowy to nic innego jak cienka warstwa płynu pokrywająca powierzchnię gałki ocznej. Zbudowany jest on z trzech warstw. Zaburzenia filmu łzowego prowadzą do wystąpienia nieprzyjemnych objawów zespołu suchego oka (tzw. suche oko). Jakie są najważniejsze funkcje łez? Jak nawilżyć oczy w sposób prawidłowy?
1. Co to jest film łzowy?
Film łzowy to cienka powłoka ochronna powlekająca powierzchnię oka. Struktura filmu łzowego nie jest jednolita. Składa się z trzech warstw. Zewnętrzną część filmu łzowego stanowi warstwa lipidowa, która wytwarzana jest przez gruczoły łojowe Meiboma, znajdujące się w tarczkach powiek.
Warstwa wodna, będąca środkową częścią filmu łzowego wytwarzana jest przez gruczoły łzowe. Gruczoł łzowy umiejscowiony jest w górno-zewnętrznej części oczodołu, odpowiada za dostarczenie łez do worka spojówkowego. Warstwa śluzowa, znana także jako warstwa mucynowa, wydzielana jest za sprawą komórek kubkowatych spojówki.
Unikatowy skład chemiczny filmu łzowego umożliwia utrzymanie się na powierzchni gałki ocznej i zapobiega zbyt szybkiemu odparowaniu. Cieniutka warstwa płynu pełni wiele ważnych dla oka funkcji, począwszy od nawilżania spojówki i rogówki, a skończywszy na udziale w regulacji ostrości widzenia.
2. Rola filmu łzowego
Najważniejszą rolą filmu łzowego jest nawilżanie i odżywianie powierzchni oka, zapobiega w ten sposób uszkodzeniom rogówki. Film łzowy pełni rolę poślizgu (umożliwia swobodne ruchy powiek).
Substancje chemiczne zawarte we łzach wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne, chroniąc oko przed infekcjami.
Poza tym film łzowy jest istotny w regulacji ostrości wzroku. Powierzchnia filmu łzowego granicząca z powietrzem posiada największą w całym układzie optycznym oka moc łamiącą promienie świetlne. Wynosi ona około 60 dioptrii. Bierze on udział w skupianiu promieni świetlnych na siatkówce, co warunkuje ostre widzenie. Dlatego nawet niewielkie zaburzenia ciągłości filmu łzowego mogą mieć wpływ na pogorszenie się wzroku i ostrości widzenia.
Film łzowy chroni oko przed wysychaniem oraz zaopatruje rogówkę w tlen – funkcja optyczna. Zabezpiecza również oko przed zakażeniem, ponieważ zawiera substancje bakteriobójcze, m.in. lizozym, laktoferrynę i immunoglobulinę IgA, oraz spłukuje drobne zanieczyszczenia znajdujące się na powierzchni rogówki. Struktura filmu łzowego nie jest jednolita – składa się z 3 warstw: zewnętrzna lipidowa zawiera tłuszcze, które zapobiegają wysychaniu rogówki; środkowa warstwa wodnista oczyszcza powierzchnię rogówki i spojówki przez odprowadzanie drobnych ciał obcych i produktów przemiany materii oraz odpowiada za doprowadzanie tlenu do rogówki; warstwa wewnętrzna mucynowa gwarantuje odpowiednie utrzymywanie się filmu łzowego na rogówce.
3. Skład filmu łzowego
Ciecz łzowa wydzielana jest w ilości 1,5-2 ml na dobę. Łzy uwalniane są do worka spojówkowego i łagodnie rozprowadzane po powierzchni oka przez mruganie. Głównym składnikiem tej bezbarwnej substancji nawilżającej jest woda. Oprócz niej składnikami łez są również:
- chlorek sodu (niewielka ilość),
- białka, substancje bakteriobójcze takie jak lizozym, defensyny,
- aniony chlorku i fosforu,
- kationy sodu i potasu,
- kwas askorbinowy,
- cukier i mocznik.
Uwalnianie łez odbywa się przeciętnie co 5-12 sekund. Łzy zbierane są przez punkty łzowe, a następnie odprowadzane poprzez kanaliki łzowe, woreczek łzowy i przewód nosowo-łzowy do jamy nosowej. Film łzowy składa się z trzech warstw: warstwy tłuszczowej, warstwy wodnej i warstwy śluzowej.
Warstwa śluzowa zawiera duże ilości mucyny i wytwarzana jest w komórkach kubkowatych spojówki. Wygładza ona powierzchnię rogówki i umożliwia łatwiejsze rozprowadzenie warstwy wodnej po powierzchni oka. Warstwa śluzowa umożliwia przyleganie cząsteczek wody do powierzchni rogówki.
Warstwa wodna stanowi podstawowy pod względem ilościowym składnik łez. Zawiera 98% wody i jest główną środkową warstwą filmu łzowego. Wytwarzana jest przez gruczoły łzowe. Nawilża ona powierzchnię rogówki, dostarcza jej tlen i składniki odżywcze oraz spłukuje i dezynfekuje powierzchnię oka.
Warstwa tłuszczowa jest warstwą zewnętrzną, wytwarzaną przez gruczoły łojowe Meiboma znajdujące się w powiekach i gruczoły Zeissa znajdujące się na brzegach powiek. Jej podstawowym zadaniem jest ochrona leżącej pod nią powłoczki wodnej przed odparowaniem. Ponadto stanowi ochronę przed infekcjami, zapewnia stabilność filmu łzowego oraz umożliwia poślizg podczas ruchów powiek.
4. Zaburzenia filmu łzowego
Najczęstszą przyczynę nieprawidłowej czynności filmu łzowego stanowią zaburzenia w zakresie warstwy wodnej. Zmniejszanie wydzielania łez najczęściej związane jest z autoimmunologicznym procesem zaniku gruczołów łzowych, który występuje u ludzi starszych.
Do częstych przyczyn należy przyjmowanie niektórych leków, np. alfa- i beta-blokery stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego, leki przeciwdepresyjne, leki antyarytmiczne, leki przeciwhistaminowe, oraz leki stosowane miejscowo do oka mające na celu zmniejszyć przekrwienie.
Rzadziej uszkodzenie gruczołów spowodowane jest:
- chorobami tkanki łącznej,
- sarkoidozą,
- wrodzonymi zespołami braku gruczołu łzowego lub guzami oczodołu.
Zaburzenia warstwy wodnej filmu łzowego występują również u osób, które noszą soczewki kontaktowe lub przebyły zabieg laserowej korekcji wzroku. W tych przypadkach przyczyną zmniejszenia wydzielania łez jest uszkodzenie czucia rogówkowego, które na zasadzie odruchu pobudza wydzielanie łez.
Zaburzenia w warstwie śluzowej powstają w wyniku zmniejszenia ilości mucyny w filmie łzowym, przy prawidłowym wydzielaniu płynu łzowego. Powoduje to niestabilność filmu łzowego, który bardzo szybko ulega przerwaniu. Ten rodzaj zaburzenia wywołany jest najczęściej brakiem witaminy A, co powoduje uszkodzenie komórek kubkowych.
Chorobami, które upośledzają wydzielanie mucyny przez zniszczenie komórek kubkowych, są:
- jaglica,
- przewlekłe zapalenie spojówek,
- rumień wielopostaciowy,
- uszkodzenia chemiczne oraz termiczne.
Zaburzenia w warstwie tłuszczowej spowodowane są dysfunkcją gruczołów Meiboma. Częstą przyczyną jest przewlekły stan zapalny brzegów powiek lub gruczołów Meiboma wywołany infekcją bakteryjną. Enzymy lipazy wydzielane przez bakterie powodują rozkład lipidów), co wywołuje zwiększenie ilości kwasów tłuszczowych, które mogą przerywać ciągłość filmu łzowego i uszkadzać toksycznie nabłonek rogówki. Nadmierna ilość lipidów powoduje pienienie się łez.
5. Leczenie zaburzeń filmu łzowego
Leczenie przyczynowe zaburzeń filmu łzowego jest nierzadko trudne, dlatego najczęściej stosuje się leczenie objawowe. W przypadku zaburzeń warstwy wodnej filmu łzowego powszechnie stosuje się preparaty sztucznych łez.
Mają one na celu zapewnienie niezbędnego nawilżenia powierzchni oka. Preparaty te składają się głównie z wody z dodatkiem substancji zwiększającej lepkość. Na rynku dostępny jest szereg preparatów zastępujących łzy. Różnią się zawartością, rodzajem środków konserwujących oraz odczynem pH. Wadą tych leków jest krótki okres działania i konieczność ich aplikacji nawet co godzinę. W przypadku zaburzeń warstwy tłuszczowej można zastosować spray liposomalny.
Poprawia on nawilżenie powierzchni powiek i oczu, a także stabilizuje warstwę lipidową filmu łzowego. Jest on bardzo łatwy w użyciu, rozpyla się go na zamknięte oczy z odległości około 10 centymetrów. Następnie kilkoma mrugnięciami preparat zostaje rozprowadzony po powierzchni oka. Spray liposomalny należy stosować 3-4 razy dziennie.
6. Jak dbać o prawidłowe nawilżenie oka?
W utrzymaniu prawidłowego poziomu nawilżenia oczu istotną rolę odgrywa właściwa dieta. Substancjami, które mogą wspomóc prawidłowe funkcjonowanie narządu wzroku, są karotenoidy: luteina i zeaksantyna. Występują w warzywach liściastych, np. szpinaku, boćwinie i jarmużu. Spożywanie produktów bogatych w karotenoidy może poprawić jakość widzenia, a hamować rozwój niektórych schorzeń oczu.
Dodatkowo warto zadbać o odpowiednią ilość wody w diecie. Unikanie napojów alkoholowych czy papierosów również może wpłynąć pozytywnie na narząd wzroku. Odpowiednie nawodnienie pomaga organizmowi produkować więcej łez, które nawilżają gałki oczne, a także chronią powierzchnię spojówki i rogówki przed szkodliwymi drobnoustrojami.
Osoby, które chcą zadbać o odpowiednie nawilżenie oczu, powinny unikać nadmiernej ekspozycji na słońce. Długotrwałe narażenie na promieniowanie UV stanowi główną z przyczyn suchości oczu. Szkodliwe promieniowanie ultrafioletowe może działać w sposób destrukcyjny na siatkówkę oka, co z kolei może prowadzić do różnych problemów ze wzrokiem, takich jak zwyrodnienie plamki żółtej.
Regularne mruganie również pomaga nawilżyć i ochronić oczy. Dzięki tej czynności można także usunąć wszelkie zabrudzenia i bakterie występujące w obrębie gałki ocznej. Kiedy korzystamy z tabletów, smartfonów czy laptopów, zapominamy o świadomym mruganiu. Warto zatem ograniczyć do minimum korzystanie z urządzeń elektronicznych.
7. Przyczyny niewystarczającego nawilżenia oka
Niewystarczające nawilżenie oka może być spowodowane różnymi czynnikami. Oto kilka potencjalnych przyczyn:
- powikłania po przeprowadzonych zabiegach okulistycznych,
- nadmierna ekspozycja narządu wzrokowego na światło niebieskie (emitowane jest ono przez takie urządzenia elektroniczne jak komputery, telefony komórkowe, tablety),
- częsta jazda samochodem bez przerw i gimnastyki wzroku,
- częste przebywanie w pomieszczeniach ogrzewanych lub klimatyzowanych, nadmierna ekspozycja na wiatr, dym, promieniowanie ultrafioletowe,
- reumatoidalne zapalenie stawów (pacjenci dotknięci tym schorzeniem bardzo często uskarżają się na suchość oczu, zaczerwienienie gałek ocznych, uczucie piasku w oczach),
- zespół Stevensa-Johnsona,
- nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów łzowych,
- stosowanie niektórych środków farmakologicznych (leki obniżające ciśnienie, retinoidy, leki moczopędne, środki nasenne, leki antyhistaminowe, leki przeciwparkinsonowskie, leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej czy leki przeciwdepresyjne mogą powodować nadmierną suchość oczu).
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.
