Jak działa melatonina? Eksperci wyjaśniają, zapewnia nie tylko dobry sen

Melatonina to naturalny hormon, niezbędny dla prawidłowego snu. Produkowana jest przez szyszynkę (melatonina endogenna) i odgrywa kluczową rolę w regulacji cyklu snu i czuwania oraz rytmu dobowego. To właśnie ten hormon pomaga regulować rytm dobowy sprawiając, że wieczorem czujemy senność, a rano budzimy się wypoczęci. Zazwyczaj do wydzielania tego hormonu dochodzi około godziny 21, zaś najwyższe stężenie odnotowuje się pomiędzy 2 a 4 w nocy.

Naukowcy wciąż badają wszystkie oddziaływania melatoniny na organizm człowieka.

Melatonina może być także syntetyzowana w laboratorium i sprzedawana jako suplement diety - wówczas określa się ją mianem melatoniny egzogennej. Warto jednak podkreślić, że syntetyczna melatonina w formie suplementów nie jest zatwierdzona jako lek do leczenia, ani zapobiegania jakimkolwiek schorzeniom. Choć badania nad potencjalnymi korzyściami syntetycznej melatoniny trwają, należy pamiętać, że nie jest to "magiczna pigułka" rozwiązująca problemy ze snem, czy też leczenia chorób lub łagodzenia objawów.

Melatonina kontroluje rytm dobowy, czyli cykl snu i czuwania, powtarzający się mniej więcej co 24 godziny. Pełni rolę przekaźnika chemicznego, który sygnalizuje organizmowi, że pora zwolnić tempo i przygotować się do snu. Po zapadnięciu zmroku szyszynka automatycznie zwiększa jej wydzielanie. To właśnie z tego powodu nocą stężenie hormonu we krwi jest najwyższe, a w dzień najniższe. Zimą, kiedy dni są krótsze, organizm wydziela więcej melatoniny, co może powodować większą senność.

Hormon oddziałuje m.in. na podwzgórze, spowalniając regulowane przez nie procesy, takie jak kontrola temperatury ciała, ciśnienia krwi czy nastroju. W oku wpływa na pracę siatkówki, zmniejszając jej wrażliwość na światło i ułatwiając zasypianie. Kiedy rano pojawia się naturalne światło, produkcja melatoniny stopniowo spada.

Melatonina odgrywa kluczową rolę w zapewnianiu odpowiedniej ilości snu. Sen z kolei jest niezbędny dla zdrowia całego organizmu - od skóry i włosów, po narządy wewnętrzne, zdrowie psychiczne i emocjonalne.

Poza regulacją rytmu dobowego, melatonina pełni inne, ważne funkcje:

• wspiera prawidłowy cykl menstruacyjny, oddziałując na podwzgórze i przysadkę mózgową, czyli struktury odpowiadające za wydzielanie hormonów płciowych;
• wspiera regularność cykli owulacyjnych i pomaga utrzymać równowagę hormonalną;
• może również pomóc chronić komórki mózgowe przed uszkodzeniami związanymi z chorobami neurodegeneracyjnymi (takimi jak choroba Alzheimera, czy Parkinsona).

Naturalne stężenie melatoniny różni się w zależności od wieku i płci. Zwykle kobiety mają jej więcej niż mężczyźni. Najwyższe stężenia obserwuje się u dzieci i nastolatków przed okresem dojrzewania. Potem poziom stopniowo maleje i ustabilizuje się pod koniec wieku nastoletniego. Około 40. roku życia stężenie melatoniny zaczyna naturalnie spadać, a tendencja ta utrzymuje się wraz z wiekiem.

Noworodki nie produkują własnej melatoniny - otrzymują ją przez łożysko w okresie prenatalnym, a po narodzinach z mlekiem matki lub mlekiem modyfikowanym. Własny rytm melatoninowy rozwija się dopiero około 3-4 miesiąca życia.

Poziom melatoniny bada się tylko wtedy, gdy pojawiają się objawy - lekarz może wówczas zlecić testy i sprawdzić, czy wynik jest prawidłowy.

Najczęściej spotykane zaburzenia, powiązane z produkcją melatoniny, to hipomelatoninemia (zbyt niski poziom hormonu) oraz hipermelatoninemia (zbyt wysoki poziom hormonu).

Hipomelatoninemia to stan, w którym organizm produkuje zbyt mało melatoniny w ciągu nocy. Może również dojść do sytuacji, gdy całkowita ilość hormonu wytwarzanego w ciągu doby jest niższa, niż przewiduje norma dla danego wieku. Tego typu niedobór może sprzyjać rozwojowi zaburzeń rytmu okołodobowego snu, które zakłócają naturalny cykl snu i czuwania. W konsekwencji mogą one wpływać na godzinę zasypiania, budzenia się, jakość snu oraz funkcjonowanie w ciągu dnia i samopoczucie.

Hipermelatoninemia z kolei to stan, w którym we krwi znajduje się zbyt dużo melatoniny. Najczęściej spowodowana jest przyjmowaniem nadmiernych ilości syntetycznych suplementów. Rzadziej wynika z nadprodukcji hormonu przez szyszynkę.

Zbyt wysoki poziom melatoniny może zwiększać ryzyko rozwoju niektórych chorób, w tym:

• anoreksji i innych zaburzeń odżywiania,
• hipogonadyzmu hipogonadotropowego (zaburzenia pracy przysadki lub podwzgórza skutkujące niedoborem estrogenów lub testosteronu),
• zespołu Rabsona-Mendenhalla (rzadkie schorzenie genetyczne powodujące ciężką insulinooporność i wysokie stężenie cukru we krwi),
• zespołu policystycznych jajników (PCOS),
• spontanicznej hipotermii z nadmierną potliwością (nagłe epizody spadku temperatury ciała i silnego pocenia się).

Melatonina odgrywa ważną rolę w codziennej rutynie, nawet jeśli nie zdajemy sobie z tego sprawy. Pomaga organizmowi przygotować się do snu nocą i obudzić się rano. Gdy jej poziom zostaje zaburzony, mogą wystąpić objawy zaburzeń snu. Jeśli mamy trudności z zasypianiem lub porannym wstawaniem, warto skonsultować się z lekarzem.

Syntetyczne suplementy melatoniny są dostępne bez recepty, ale nie ma gwarancji, że poprawią stan zdrowia. Zanim zdecydujemy się po nie sięgnąć, lepiej skonsultować się ze swoim lekarzem - pomoże dobrać najlepsze rozwiązanie, dopasowane do potrzeb danego organizmu.

Źródła

1. clevelandclinic.org