Kleszcze i choroby odkleszczowe - jak się przed nimi chronić? Kogo atakują i co je wabi? To musisz wiedzieć

Kleszcze to niebywale podstępni krwiopijcy. Atakują z ukrycia, są szybkie i skuteczne. Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że właśnie staliśmy się ich ofiarami. Mogą być niezwykle niebezpieczne, ponieważ przenoszą groźne dla człowieka wirusy i bakterie. Jak pozbyć się kleszcza? Jak się chronić przed tymi niedużymi pajęczakami z podgromady roztoczy?

1. Czym są kleszcze?

Kleszcze to małe pasożytnicze pajęczaki z podgromady roztoczy, które mogą stanowić ogromne zagrożenie dla człowieka. Najczęściej można je spotkać w lasach, jednak coraz częściej atakują także w miejskich parkach. Niektóre gnieżdżą się nawet w domach.

Ukąszenie kleszcza może skutkować takimi chorobami, jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu.

Zobacz film: "Rak płuca. Historia Jerzego"

Szerokie występowanie kleszczy, które mogą przenosić niebezpieczne schorzenia, jest przyczyną silnego niepokoju nie tylko wśród pacjentów, ale również epidemiologów i specjalistów medycznych.

2. Kleszcze – gatunki i budowa

Kleszcze wyposażone są w wysoko rozwinięty narząd gębowy. Korzystając ze szczękoczułów (chelicerae), które przypominają nożyczki, nacinają skórę swojej ofiary, a następnie wgryzają się w nią. Dzięki hypostome (ryjkowi) tworzą otwór w tkance naczyniowej, a w kolejnym kroku wysysają krew.

Ryjek kleszcza posiada długi rząd symetrycznie rozmieszczonych, niewielkich kolców, które umożliwiają mocne przyczepienie do żywiciela. Niektóre gatunki kleszczy, których hypostomy są krótsze, wytwarzają specjalny rodzaj kleju, który pomaga im trwale przylegać do żywiciela. W Polsce żyje dwadzieścia gatunków kleszcza, przy czym najbardziej rozpowszechnionymi i najczęściej spotykanymi są:

Kleszcze pospolite – najlepiej czują się w miejscach o dużej wilgotności, toteż upodobały sobie lasy liściaste i mieszane. Można je jednak spotkać także w lasach iglastych o gęstym poszyciu. Ponadto są kleszcze pospolite są mieszkańcami działek, zieleńców i parków. Kleszcze pospolite występują na terenie całej Polski.

Kleszcze łąkowe – również lubi wilgoć, dlatego najczęściej zamieszkują zakrzewione pastwiska, bagniste tereny leśne oraz obrzeża jezior. Kleszcze łąkowe występują głównie we wschodniej części Polski.

Obrzeżek gołębi – jak sama nazwa wskazuje, kleszcze te żywią się krwią gołębi. Bytują więc w miejscach gnieżdżenia się tych ptaków, najczęściej na strychach i poddaszach. Spotkać je można również w podłodze, pod parapetami, boazerią czy taperami. Ludzi atakują głównie w porze nocnej.

3. Kogo atakują kleszcze i co je wabi?

Kleszczom do rozwoju potrzebna jest krew. Najczęściej atakują zwierzęta, także te domowe, jednak człowiek również może stać się ich ofiarą. Kleszcze wabi:

• temperatura ciała człowieka,
• zapach potu,
• wydychany dwutlenek węgla.

Osoby szczególnie narażone na ukąszenie przez kleszcza, to te wykonujące zawód związany jest z częstym przebywaniem na łąkach, w lesie, czyli leśnicy i rolnicy. W grupie ryzyka znajdują się także osoby aktywnie spędzające czas wolny w lesie czy miejskim parku.

Należy uważać szczególnie na obrzeżach, poboczach, wąskich dróżkach czy pod drzewami. Kleszczy należy się wystrzegać nie tylko latem, obecnie sezon na kleszcze zaczyna się już w marcu i trwa do listopada.

Wbrew powszechnej opinii kleszcze nie spadają z drzew, a najczęściej bytują w wysokich trawach, dlatego często ich ukąszenia są zlokalizowane się w okolicy podkolanowej, okołopachwinowej. Jednak nie są to jedyne miejsca, w które może wgryźć się kleszcz.

4. Kleszcze - dlaczego są groźne?

W Polsce badania nad kleszczami prowadzi się w ośrodku lubelskim. Szacuje się, że około 10-15 procent tych pajęczaków zakażonych jest m.in. wirusem kleszczowego zapalenia mózgu i krętkami boreliozy. Dlatego ukąszenie kleszcza może być dla człowieka niebezpieczne i skutkować ciężkimi chorobami.

Wirusy i bakterie przenoszone przez kleszcze w momencie wkłucia dostają się do krwiobiegu. Wirusem zapalenia mózgu można również zarazić się, np. pijąc mleko prosto od krowy, na której żerowały zakażone kleszcze albo jedząc ser z takiego mleka. Wirus zapalenia mózgu jest odporny na działanie soków trawiennych. Ginie jednak podczas pasteryzacji.

5. Kleszcze - choroby po ukąszeniu

Kleszcze mogą wywołać różne choroby. Są to:

• Kleszczowe zapalenie mózgu – jeśli w ciągu 2-3 tygodni od usunięcia kleszcza wystąpią objawy, przypominające grypę, koniecznie skontaktuj się z lekarzem. Gorączka do 38 stopni Celsjusza, bóle mięśni, bóle stawów, bóle głowy czy bóle żołądka mogą świadczyć o zakażeniu kleszczowym zapaleniem mózgu.
• Borelioza (choroba z Lyme) – jeśli w ciągu 1-5 tygodni od usunięcia kleszcza pojawi się rumień, niezwłocznie udaj się do lekarza. Rumień na skórze jest pierwszym symptomem boreliozy. Leczenie boreliozy opiera się o kurację antybiotykową. Jeśli rumień po kleszczu nie wystąpił, by upewnić się, że kleszcz nie zaraził cię krętkami boreliozy, zbadaj krew.
• Gorączka Q jest zoonozą, czyli chorobą, która może przenosić się ze zwierząt na ludzi. czynnikiem etiologicznym jest gram-ujemna pałeczka Coxiella burnetti z rodziny Legionellaceae.W jaki sposób leczy się gorączkę Q? Pacjentów zarażonych tą chorobą leczy się przy pomocy antybiotyków np. doksycykliny, ciprofloksacyny. Terapia trwa zazwyczaj od 14 do 21 dni.
• Tularemia, nazywana również gorączką zajęczą jest odzwierzęcą chorobą bakteryjną. Wywoływana jest przez bakterie Francisella tularensis. W leczeniu tego problemu zdrowotnego wykorzystuje się antybiotyki, zazwyczaj w postaci długiej, 10-21-dniowej terapii.
• Anaplazmoza to ogólnoustrojowe schorzenie zakaźne, którym można zarazić się po ukąszeniu kleszcza. W naszym kraju choroba ta występuje sporadycznie. Anaplazmoza powoduje wysoką gorączkę, silne bóle głowy, osłabienie, nadpotliwość, zapalenie górnych dróg oddechowych, brak apetytu, suchy kaszel. Podstawowym środkiem leczniczym wykorzystywanym w terapii anaplazmozy jest doksycyklina. Chory powinien przyjmować ją przez 10 dni. W niektórych przypadkach (np. u bardzo młodych pacjentów lub kobiet w ciąży) wskazane jest podanie ryfampicyny.

6. Jak chronić się przed kleszczami?

Na szczęście nie jesteśmy całkiem bezbronni wobec pajęczaków. Wprawdzie ochrona przed kleszczami nie jest łatwa, to jednak wiedząc, gdzie i kiedy mogą występować, starajmy się ich unikać.

Ulubioną porą aktywności kleszczy jest ranek i późne popołudnie, na spacery wybieraj się raczej w godzinach południowych. Przechadzaj się środkiem ścieżek, z dala od przydrożnych krzaków i drzew.

Gdy wybierasz się na łąkę, by odetchnąć na łonie natury, miejsce na odpoczynek zrób sobie na środku polany, a nie na jej obrzeżach i dopiero wtedy, gdy obeschnie rosa. Warto również pamiętać o odpowiednim okryciu ciała – zakładaj długie spodnie, bluzkę z długim rękawem, czapkę albo kapelusz na głowę.

Najlepiej, aby strój był jasny. Nie dlatego, że kleszcze nie lubią jasnych kolorów, lecz by łatwiej je można było zauważyć na ubraniu i strzepać. Co przyciąga kleszcze? Dla kleszczy szczególnie atrakcyjne wydaje się ciepło ludzkiego ciała. Dodatkowo, zwracają one uwagę na zapach ludzkiego potu oraz ruch powietrza.

O czym jeszcze należy pamiętać?

• unikaj miejsc, w których żerują kleszcze,
• na spacery chodź w godzinach najmniejszej aktywności kleszczy, tzn. w godzinach południowych,
• spaceruj środkiem ścieżki,
• na wyprawę do lasu ubierz się odpowiednio,
• używaj preparatów przeciwko kleszczom,
• po powrocie ze spaceru warto obejrzeć dokładnie ciało, szczególnie miejsca za uszami, pod kolanami, na obrzeżach włosów i pachwiny,
• wkłutego kleszcza należy usunąć pęsetą, nie wolno go niczym smarować.

6.1. Preparaty przeciwko kleszczom

Używaj też preparatów przeciwko kleszczom. Repelenty to substancje, które mają na celu odstraszać kleszcze, muchy, pchły, komary czy inne insekty. Szczególnie popularnym rodzajem repelentów są spraye zawierające substancje chemiczne o silnym zapachu. Intensywna woń preparatów odstrasza owady czy kleszcze. Po zaaplikowaniu preparaty te mogą stanowić fizyczną barierę przed niektórymi pasożytami zewnętrznymi.

Najpopularniejszym składnikiem repelentów jest DEET (dietylotoluamid), który jest skuteczny w odstraszaniu wielu gatunków owadów i pajęczaków. Repelenty z DEET mogą być stosowane na skórę, ubrania i sprzęt campingowy. Innym składnikiem stosowanym w repelentach jest ikarydyna, która również działa odstraszająco muchy, komary czy kleszcze.

W ostatnich latach popularność zyskały również naturalne repelenty, które opierają się na olejkach eterycznych, takich jak olejek eukaliptusowy, olejek z cytryny, olejek lawendowy, olejek z mięty pieprzowej i inne. Te naturalne składniki często są bardziej delikatne dla skóry i mogą stanowić alternatywę dla osób, które chcą uniknąć chemikaliów.

Repelenty są niezwykle przydatne, zwłaszcza w obszarach, gdzie występuje duża ilość owadów przenoszących choroby, takich jak malaria, denga czy borelioza. Warto jednak pamiętać, że repelenty nie zabijają pasożytów zewnętrznych, a jedynie zapobiegają ugryzieniom.

7. Kleszcze – kiedy są aktywne?

Kleszcze w każdym stadium rozwojowym – larwa, nimfa i postacie dorosłe – potrzebują krwi, by dalej się rozwijać. Kleszcze najczęściej żerują na zwierzętach. Ich ofiarami padają np. polne myszy, zające czy krowy. Lubią jednak również ludzką krew. Największą aktywność kleszcze wykazują od połowy marca do końca listopada.

Obrzeżki gołębie upodobały sobie żerowanie w porze nocnej. Natomiast kleszcze pospolite i kleszcze łąkowe atakują głównie w ciągu dnia, zwłaszcza rano, około godz. 8.00., oraz od godz. 15.00. do północy.

8. Co odstrasza kleszcze?

Kleszczy na głowie, karku czy rękach można uniknąć. Wystarczy użyć odpowiedniego środka odstraszającego. Osoby, które preferują bardziej naturalne rozwiązania mogą sięgnąć po następujące olejki eteryczne:

• olejek goździkowy – może by stosowany nie tylko w przypadku dolegliwości bólowych ucha czy stresu. Doskonale radzi sobie również z komarami czy kleszczami. To częsty składnik świec odstraszających owady.
• olejek różany – wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwzapalne. Oprócz tego, może uchronić nas przed atakiem niebezpiecznych pasożytów zewnętrznych
• olejek lawendowy – to doskonały naturalny środek przeciwko komarom, muchom oraz kleszczom.
• olejek eukaliptusowy – badania specjalistów wykazały, że ekstrakt eukaliptusowy może nie tylko zapobiec ugryzieniom. Jego stosowanie zmniejsza także ryzyko zakażeń.

9. Jak znaleźć kleszcza na ciele?

Kleszcze pospolite czy łąkowe w wielu przypadkach są trudne zauważenia, nawet jeśli doszło do ukąszenia. Ugryzienie bardzo łatwo przeoczyć, gdy pasożytem atakującym jest niewidoczna, mała nimfa.

To, na co warto zwrócić uwagę to rumień. Ta charakterystyczna zmiana skórna występuje u większości pacjentów po ugryzieniu przez kleszcza. Niepokojącym sygnałem, który może sugerować ugryzienie jest również złe samopoczucie, podwyższona temperatura, ból mięśni. W przypadku zauważenia u siebie następujących dolegliwości, wskazana jest wizyta u lekarza pierwszego kontaktu.

10. Jakie miejsca na ciele najczęściej atakują kleszcze?

Kleszcze najczęściej wgryzają się w naszą skórę w miejscach, gdzie jest ona najdelikatniejsza, lekko wilgotna i ciepła. Zwykle wybierają miejsca:

• za uchem,
• na granicy włosów,
• pod kolanami,
• w pachwinie,
• na karku,
• na ramionach,
• pod biustem,
• w okolicy pępka,
• wokół miejsc intymnych.

Kleszcze mogą pozostawać na skórze człowieka nawet 6-7 dni.

11. Jak usunąć kleszcza?

Jak pozbyć się kleszczy, gdy zaobserwujemy u siebie ugryzienia? Co zrobić, gdy w trakcie usuwania pasożyta, głowa kleszcza została w ciele? Wyjęcie kleszcza wymaga uwagi i precyzji, gdyż źle wykonane może nam zaszkodzić. Pamiętaj:

• trzymając pęsetę równolegle do skóry chwyć kleszcza, możliwe jak najbliżej swojego ciała, ważne, by chwycić jego główkę i nie ściskać odwłoku,
• kleszcza należy pociągnąć w górę zdecydowanym ruchem,
• po usunięciu pasożyta przemywamy ranę środkiem dezynfekującym, w miejscu ugryzienia nie powinny zostać żadne fragmenty pajęczaka.

12. Błędy przy wyciąganiu kleszcza

Bardzo rozpowszechnionym, aczkolwiek błędnym przeświadczeniem jest pozytywne działanie tłuszczu na znajdującego się w skórze kleszcza. Jest to jednak całkowicie nieuzasadnione i żadne tego typu substancje nie powinny być używane, gdyż mogą przynieść więcej szkody niż pożytku.

Kleszcza nie powinno się smarować żadnym tłuszczem, ponieważ wypuszcza on wtedy do skóry więcej wydzieliny, która może zawierać bakterie. W przypadku, w którym główka kleszcza utknęła w naszym ciele, wskazane jest użycie pincety.

Kleszcz u dziecka - co robić? Pasożyta trzeba chwycić go tuż przy skórze, jak najbliżej miejsca wkłucia, a zaraz później pociągnąć przy użyciu pincety jednostajnym ruchem. Jeżeli kleszcza nie można usunąć ponieważ tkwi on głęboko, lepiej od razu udać się do lekarza.

13. W jakich miejscach jest najwięcej kleszczy?

Kleszcze to niezwykle przebiegłe pasożyty. Są świadome tego, gdzie mogą spotkać swojego żywiciela, dlatego czyhają nie w głębi lasu czy na środku polany, a raczej na ich obrzeżach, pod drzewami, na poboczach ścieżek. Tych miejsc należy unikać i jeśli to możliwe, ograniczać spacery do lasu w czasie ich wzmożonego występowania.

Obrzeżki gołębie, gdy brak ich naturalnego żywiciela, mogą wchodzić do mieszkań przez otwarte okna czy drzwi balkonowe. Gromadzą się zazwyczaj w szparach w podłodze i ścianach, pod parapetami i tapetami.

Gdzie żyją kleszcze? Oprócz pobocznych ścieżek, upodobały sobie one obrzeża lasów liściastych oraz lasów mieszanych. Dodatkowo, znaleźć je można na obszarach trawiastych. Pasożyty te czyhają na nas także na ogródkach działkowych, w gęstych zaroślach czy na terenach zieleni miejskiej.

Kleszcze – Polska

Gdzie występują kleszcze pospolite czy łąkowe? W jakich województwach można się ich spodziewać? W naszym kraju kleszcze występują niezwykle powszechnie, niemniej najwięcej jest ich w:

• województwie mazowieckim,
• województwie lubelskim,
• województwie podkarpackim,
• województwie warmińsko-mazurskim.

14. Kleszcze – postępowanie po ugryzieniu

Wyjęcie kleszcza nie gwarantuje, że w organizmie nie rozwinie się niebezpieczna infekcja. Po usunięciu pasożyta pacjent powinien bacznie przyglądać się swojej skórze. W miejscu ukąszenia zwykle pojawia się nieduże zaczerwienienie i odczyn zapalny.

To dość często występująca reakcja, która stanowi następstwo ukąszenia przez komara, muchę czy kleszcza. Dla bezpieczeństwa, warto zrobić zdjęcie miejsca ugryzienia kleszcza i pokazać je lekarzowi, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Rumień po ugryzieniu kleszcza najczęściej pojawia się po kilku dniach. Jeśli zmiana skórna ulega powiększeniu, to może być sygnał, że doszło do zakażenia boreliozą. W takiej sytuacji należy bezzwłocznie udać się do specjalisty.

15. Szczepienia na odkleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu to niebezpieczna choroba wirusowa, której nie da się leczyć żadnym środkiem farmakologicznym. Jedynym sposobem ochrony przed tym schorzeniem jest szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Zaszczepić się powinny przede wszystkim te osoby, które pracują w nadleśnictwach, są zatrudnione przy eksploatacji lasu, pracują w straży pożarnej, straży granicznej.

Szczepionka na odkleszczowe zapalenie mózgu wskazana jest również w przypadku rolników oraz młodych osób, które odbywają praktyki. O ochronę zadbać powinni także miłośnicy sylwaturystyki i outdooru, uczestnicy obozów czy kolonii letnich.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.