Tajemnica lekarska - czy wiemy o niej wszystko?

„Cokolwiek bym podczas leczenia, czy poza nim, z życia ludzkiego ujrzał czy usłyszał, czego nie należy na zewnątrz rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy".

Tak pojęcie tajemnicy lekarskiej ujmował sam Hipokrates, czyli ten, którego imieniem nazwano zobowiązanie składane przez lekarzy - tzw. „przysięgę Hipokratesa”. Minęło wiele lat od tego czasu, ale znaczenie tajemnicy lekarskiej się nie zmieniło.

1. Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej jest zarówno powinnością sfery etyki wykonywania zawodu lekarza, jak i zobowiązaniem o charakterze prawnym.

Lekarz, który w sposób nieuprawniony naruszy obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej łamie zarówno zasady etyki, jak i prawo.  Należy pamiętać, że naruszenie norm etycznych może się dla lekarza wiązać z równie poważnymi (lub nawet poważniejszymi) skutkami co złamanie prawa. Dlaczego? Za naruszenie tych zasad grożą mu tzw. sankcje dyscyplinarne, w tym kara w postaci czasowego zakazu wykonywania zawodu.

W przepisach prawa, tajemnica lekarska została uregulowana w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 r. (Dz.U. 1997, Nr 28, poz. 152 z późn. zm.): „Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu”.

2. Czego dotyczy tajemnica lekarska?

Zobacz film: "Choroby serca najczęstszą przyczyną zgonów Polaków"

Bez wątpienia tajemnica lekarska dotyczy okoliczności i faktów dotyczących leczenia pacjenta, a więc informacji o stanie zdrowia, przebytych chorobach, zażywanych lekach, wynikach badań, wykonywanych świadczeniach zdrowotnych, rokowaniach itp. Ale czy tylko tych kwestii? Otóż nie.

Obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej jest ujmowany zacznie szerzej. Dotyczy bowiem wszelkich informacji, które lekarz pozyskuje w związku z leczeniem, a dotyczących sfery prywatności pacjenta.

Zwracam uwagę na to, że czymś innym są „informacje dotyczące leczenia”, a zupełnie czymś innym „informacje pozyskane w związku z leczeniem”.

„Informacje pozyskane w związku z leczeniem” to np. informacje o sytuacji rodzinnej (o tym, czy dzieci pacjenta są adoptowane), o sytuacji materialnej (o tym, czy pacjent mieszka w złych czy w dobrych warunkach), o preferencjach seksualnych. Te fakty także są objęte tajemnicą lekarską, a więc zakazem ujawnienia ich osobom nieupoważnionych do otrzymania takich informacji.

Co obejmuje tajemnica lekarska pokazuje bardzo dobrze Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - I Wydział Cywilny z 2013-12-30, I ACa 596/1.

Jak wskazuje Sąd „[…] Tajemnicą lekarską objęte są zarówno wyniki przeprowadzonych badań, jak również diagnoza postawiona na ich podstawie, historia choroby i uprzednie postępowanie terapeutyczne, metody i postępy w leczeniu, wcześniejsze lub współistniejące schorzenia, hospitalizacje, przyjmowane leki […].

Tajemnica rozciąga się także na wszelkie materiały związane z postawieniem diagnozy lub leczeniem, a więc na zaświadczenia, notatki, kartoteki itp., niezależnie od miejsca i sposobu utrwalenia informacji […].

W sferze tajemnicy zawodowej lekarza mieścić się będą, obok informacji powierzonych przez samego pacjenta, te, które wynikają z samodzielnych ustaleń lekarza. Tak więc tajemnicą objęte są informacje uzyskane od innych niż pacjent osób, np. członków rodziny, personelu medycznego. […].”

Należy pamiętać o tym, że zachowanie tajemnicy lekarskiej jest zasadą. Jako wyjątek od zasady trzeba traktować ujawnienie tajemnicy lekarskiej.

Jak daleko sięga obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej pokazuje przywoływany już wcześniej wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - I Wydział Cywilny z 2013-12-30, I ACa 596/13.  W tym orzeczeniu sąd przyjął, że „[…] zaświadczenie lekarskie, […] wprawdzie nie zawierało jednoznacznej diagnozy co do stanu zdrowia […], ale zawierało wskazówki, które sugerowały istnienie […] schorzeń określonej natury.

Tej treści zaświadczenie niewątpliwie mogło być wydane […] pacjentce. Mąż powódki nie był zaś upoważniony do uzyskania tego rodzaju zaświadczenia […].”

Analizowany przypadek jest o tyle istotny, że dotyczył bardzo intymnej sfery życia - zdrowia psychicznego. Jednak bez wątpienia dotyczy on również wszystkich innych przypadków leczenia.

Co do zasady zatem, aby członków rodziny można było poinformować o stanie zdrowia pacjenta, konieczne jest udzielenie im stosownego upoważnienia. Z reguły takie pełnomocnictwo udzielane jest przy przyjęciu pacjenta do szpitala.

Należy przy tym pamiętać, że lekarz udzielając informacji osobom wskazanym przez pacjenta nie odpowiada za to, że one nie przekażą tych informacji dalej.

3. Zniesienie tajemnicy lekarskiej

Jak zostało już wskazane, obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej to zasada, od której istnieją wyjątki. Jakie? Głównie wynikają one z treści art. 40 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Lekarz może ujawnić tajemnicę lekarską, jeżeli wynika to z przepisów. Jako przykład można wskazać art. 27 ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi.

Wskazany przepis nakłada powinności na lekarza, który podejrzewa lub rozpoznaje u pacjenta zakażenie, chorobę zakaźną lub zgon z tego powodu. Ma obowiązek w ciągu 24 godzin od momentu rozpoznania choroby zakaźnej lub podejrzenia zakażenia zgłosić ten fakt właściwym władzom.

Oczywistym jest, że celem w takiej sytuacji jest ochrona innych ludzi, którzy mogli być narażeni na niebezpieczeństwo zachorowania.

Jak wiadomo,  pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy lekarskiej określonym osobom. Należy jednak pamiętać, że lekarz powinien poinformować pacjenta o niekorzystnych dla chorego skutkach ujawnienia tajemnicy lekarskiej, tj. o tym, że osoby, którym ujawni on informację mogą ją przekazać innym osobom.

Lekarz może w razie sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia pacjenta działać bez jego zgody, co do ujawnienia tajemnicy lekarskiej, wtedy gdy pacjent nie jest w stanie wyrazić pozwolenia, np. kiedy jest nieprzytomny.

Jako przykład można tu wskazać konieczność zwołania konsylium – zebrania lekarzy w celu ustalenia metody leczenia czy zaciągnięcia rady wybitnego specjalisty – zdarza się to w sytuacjach szczególnie trudnych i skomplikowanych. W takim przypadku, celem działania lekarza jest dobro wyższe w postaci zachowania życia i zdrowia pacjenta.

Lekarz może również ujawnić tajemnicę lekarską innym osobom zaangażowanym w leczenie pacjenta, tzn. lekarzom, pielęgniarkom, fizjoterapeutom, diagnostom, ale tylko w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla prowadzenia leczenia.

Innym przypadkiem upoważniającym lekarza do ujawnienia tajemnicy jest sytuacja, w której jej zachowanie może stanowić niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia pacjenta lub innych osób.

Tu można wskazać na chorego, który jest zarażony wirusem HIV - wówczas lekarz powinien zawiadomić małżonka lub partnera seksualnego, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że nie zaprzestanie stosunków seksualnych i będzie stwarzał zagrożenie.

Lekarz może ujawnić treść tajemnicy lekarskiej wtedy, gdy badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych na podstawie odrębnych przepisów instytucji (np. sądu, prokuratury). Wówczas przekazuje informację o stanie zdrowia pacjenta tej instytucji, która zleciła badanie.

Lekarz jest uprawniony do ujawnienia tajemnicy lekarskiej, jeżeli jest to niezbędne dla praktycznej nauki zawodów medycznych, czyli ujawnienie tajemnicy lekarskiej następuje na rzecz studentów uczelni medycznych.

Lekarz może również wyjawnić tajemnicę lekarską, jeżeli jest to niezbędne dla celów naukowych. Jako przykład można tu wskazać pisanie pracy naukowej. Istotne jednak jest to, że informacje upublicznione w ramach pracy naukowej muszą być tak przedstawione, aby nie wskazały one na konkretnego pacjenta. W tym zakresie stosuje się przepisy o ochronie danych osobowych.

Lekarz ma także obowiązek powiadomić władze powołane do ścigania przestępstw, gdy przy leczeniu uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub stwierdzeniu śmierci uzyskał pewność lub powziął uzasadnione podejrzenie, że powstały one w związku z przestępstwem.

Od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić lekarza prokurator lub sąd, gdy składa zeznania jako świadek, zgodnie z  art. 163 Kodeksu postępowania karnego. Do takiego zwolnienia może dojść wyłącznie wówczas, gdy jest to konieczne dla prawidłowego prowadzenia postępowania lub rozstrzygnięcia sprawy.

W procesie cywilnym przepis art. 261 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego nie daje wprost podstawy do ujawnienia tajemnicy lekarskiej. Lekarz jako świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.

To lekarz musi podjąć decyzję, czy i w jakim zakresie ujawnić informacje dotyczące tajemnicy lekarskiej i czy jest to już pogwałcenie istotnej tajemnicy zawodowej czy nie. Z punktu widzenia odpowiedzialności lekarza, to bez wątpienia duży problem. W szczególności wówczas, gdy podejmuje decyzję

o ujawnieniu tajemnicy lekarskiej we własnej obronie, np. jest to konieczne do udowodnienia, że leczenie przebiegało prawidłowo. Co do zasady przyjmuje się, że ujawnienie tajemnicy lekarskiej w takiej sytuacji jest zgodne z prawem.

Należy podkreślić, że obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej wynika również z innych przepisów prawa, tj. ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, a także ustawy o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.

Obowiązek zachowania tajemnicy nie wygasa z chwilą śmierci pacjenta. Lekarz tylko wtedy ma obowiązek zachowania tajemnicy, gdy pacjent, przed śmiercią złożył oświadczenie, co do zakazu ujawniania informacji o przyczynie śmierci. W pozostałych przypadkach lekarz ma prawo poinformować najbliższą rodzinę o chorobie i powodzie zgonu. Jeżeli pacjent jest małoletni lub ubezwłasnowolniony czy nieprzytomny, lekarza nie obowiązuje tajemnica wobec osób, które zgodnie z art. 31 mają prawo do wyrażenia zgody na zabiegi lekarskie, tj. wobec przedstawiciela (rodzica, opiekuna prawnego, pełnomocnika) i opiekuna faktycznego.

W przypadku ujawnienia tajemnicy lekarskiej bez podstawy prawnej lekarz ponosi odpowiedzialność. Wskazywane już było, że jest to odpowiedzialność za naruszenie zasad etyki. Oczywiście jest to również odpowiedzialność odszkodowawcza wobec pacjenta, którego informacje niejawne zostały wyjawione.

Odpowiedzialność ta wynika z naruszenia art. 23 Kodeksu cywilnego - jest to naruszenie dóbr osobistych pacjenta. Odpowiedzialność z tytułu naruszenia dóbr osobistych pacjenta jest niezależna od tego, czy pacjent poniósł szkodę w związku z ujawnieniem tajemnicy lekarskiej, np. stracił pracę w wyniku ujawnienia informacji o chorobie. Przyjmuje się, że sam fakt ujawnienia informacji objętych tajemnicą lekarską jest krzywdą pacjenta.

Jeżeli chory w związku z ujawnieniem tajemnicy lekarskiej poniósł stratę materialną, np. utracił dochody w wyniku utraty pracy, wówczas może dochodzić naprawnienia tej szkody na zasadach określonych w przepisach Kodeksu cywilnego.

Tekst autorstwa Kancelarii Radcy Prawnego Michała Modro

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.