Epidemia i pandemia grypy - definicja, największe pandemie grypy XX wieku, ryzyko wystąpienia, zachorowania, powikłania, leczenie, profilaktyka

Epidemia grypy to sezonowy wzrost zachorowań na grypę w określonym czasie i na oresonym terytorium. Epidemie o niewielkiej liczbie przypadków zachorowań ograniczone do określonego obszaru i czasu określa się terminem ognisko epidemiczne. Epidemię grypy notuje się w różnych obszarach Polski w ciągu całego sezonu zimowego.

Terminem pandemia określa się taką epidemię danej choroby, która w tym samym czasie obejmuje bardzo rozległe obszary: kraje, kontynenty, a nawet cały świat.

Epidemia grypy to bardzo groźne zjawisko, które niesie za sobą wiele skutków ubocznych i powikłań. Na świecie mieliśmy kilkanaście epidemii i pandemii. Najbardziej udokumentowane epidemie w historii i pandemie, które niestety zabrały wiele ofiar śmiertelnych to:

• grypa hiszpanka w 1918 roku (pochłonęła od 50 mln do 100 mln ofiar śmiertelnych) - szczep H1N1,
• grypa azjatycka** w 1957 roku (ok. 1 mln ofiar śmiertelnych) – szczep H2N2,
• grypa Hong Kong w 1968 roku (ok. 1 mln ofiar śmiertelnych) – szczep H3N2.

W XXI wieku już pojawiła się nowa epidemia grypy meksykańskiej w 2009 roku – szczep H1N1. Na skutek pandemii zmarło 105 700 – 400 000, a w wyniku powikłań 46 000 - 179 000.

Na wysoką zakaźność wirusa wpływa kilka cech: niska śmiertelność, wysoka zakaźność oraz długi okres bezobjawowego przebiegu choroby. Wszystkie te cechy umożliwiają mu tworzenie większej liczby nosicieli, krążenie w populacji, rozmnażanie się i mutowanie. Z pewnością globalizacja i dobra komunikacja także ma wpływ na lepsze możliwości występowania pandemii.

Najczęściej epidemie i pandemie wywołuje wirus grypy typu A. Ma on szczególne zdolności do spontanicznych mutacji (skoków antygenowych) związanych z budową jego otoczki. Dzięki temu nawet niewielka zmiana powoduje, że przeciwciała ludzkie, wyprodukowane przeciwko temu wirusowi podczas poprzedniej infekcji, nie będą go już rozpoznawać podczas następnego zakażenia.

Wirus grypy typu A zawiera w swojej otoczce szereg białek, które ludzki organizm rozpoznaje jako obce i przeciw nim produkuje przeciwciała. Należą do nich hemaglutyniny (H), które występują w 16 podtypach, oraz neuraminidazy (N) – w 9 podtypach. Daje to możliwość stworzenia 144 kombinacji tych białek na otoczce.

„Pamięć immunologiczna” człowieka po wielu latach zanika. W dodatku nie jest ona przekazywana z pokolenia na pokolenie. Sprawia to, że aby uodpornić się, najpierw trzeba zachorować. Im więcej czasu upłynie od ostatniej epidemii na danym terenie, tym mniej osób w populacji będzie nosiło w swojej krwi barierę ochronną dla danego typu wirusa i ryzyko zachorowania na niego będzie rosło. Typy najczęściej wywołujące pandemie i epidemie: H1N1, H3N2, H2N2.

W ostatnim stuleciu odkryto, że wirus grypy, poza znaną dotychczas zdolnością resortacji genetycznej, potrafi mutować między różnymi gatunkami zwierząt, „mieszając” w swoim kodzie genetycznym elementy genów wirusa, np. ptasia grypa czy świńska grypa. Takie połączenia dodatkowo zwiększają ryzyko choroby i ciężkości jej przebiegu.

Grypa jest chorobą przenoszącą się drogą kropelkową. Często mylona jest z przeziębieniem, którego objawy, choć podobne, są mniej nasilone, przy czym występuje charakterystyczny, powolny, łagodny przebieg oraz nieżyt nosa.

Objawy grypy:

• wysoka gorączka – pojawia się nagle i szybko narasta. Często jest bardzo wysoka, nawet do 41˚C. Towarzyszy jej obfite pocenie się.
• dreszcze – najczęściej towarzyszą wzrostowi temperatury ciała podczas rozwoju infekcji i czasem utrzymują się podczas jej przebiegu.
• bóle mięśniowe, kostno-stawowe – popularne przy grypie, nierzadko bardzo nasilone.
• ból głowy – pojawia się już na samym początku. Może mieć charakter migrenowy z bólem oczu, światłowstrętem. Wiąże się z wystąpieniem senności, zmęczenia, pogorszeniem funkcji intelektualnych.
• ból gardła i suchy, napadowy kaszel – charakterystyczny dla grypy we wczesnym stadium. Kaszel mokry świadczy o przedłużonym zakażeniu.
• brak apetytu.

Grypa jest chorobą szczególnie groźną dla dzieci i niemowląt, które nie mają jeszcze w pełni sprawnego układu odpornościowego. Mogą u nich wystąpić (poza typowymi objawami) drgawki oraz biegunka i wymioty prowadzące do bardzo groźnego odwodnienia.

Choroba charakteryzuje się także subiektywnym uczuciem wyczerpania i ogólnego rozbicia, które towarzyszy jej od samego początku i mija jako ostatnie, nawet 2 tygodnie po ustąpieniu innych objawów.

Grypa jest chorobą bardzo popularną, rocznie dotyka do 30% populacji. Większość chorych powraca do zdrowia w ciągu tygodnia, przez następny tydzień mijają już wszystkie objawy.

Jednak grupy szczególnie zagrożone: niemowlęta i dzieci oraz osoby starsze z chorobami układu krążenia, narażone są na cięższy przebieg i możliwość wystąpienia powikłań, dlatego często konieczna jest w tym przypadku hospitalizacja. Wśród tych osób choroba i jej konsekwencje mogą okazać się śmiertelne.

Najczęstszym powikłaniem grypy jest nadkażenie bakteryjne. Objawia się ono przeważnie zmianą koloru wydzieliny z nosa i odkrztuszanej plwociny z przezroczystego na zielony. Powikłania ze strony układu oddechowego są najpopularniejsze i należą do nich: zapalenie oskrzeli, zapalenie krtani, zapalenie płuc. Wśród starszych pacjentów groźna jest możliwość zaostrzenia innych chorób układu oddechowego, jak: POChP, astmy oskrzelowej czy niewydolności oddechowej.

Częstym i odległym powikłaniem jest zapalenie mięśnia sercowego. Dochodzi do niego w przypadku źle leczonej, tzw. nieprzechorowanej grypy. U osób starszych i dzieci często dochodzi do drgawek gorączkowych.

Istnieją leki łagodzące objawy grypy, skracające czas trwania choroby, zmniejszające liczbę powikłań i chroniące komórki organizmu przed namnażaniem się wirusa. Nie istnieją jednak jako takie leki przeciwwirusowe (czyli zabijające wirusy, które zakaziły już komórki ludzkiego organizmu). Ponieważ wirusy rozmnażają się w komórkach gospodarza, nie wynaleziono jeszcze leku, który zabijałby jedynie sam patogen, nie niszcząc komórek chorego.

Dostępne leki: inhibitory neuraminidazy (oseltamiwir i zanamiwir), inhibitory M2 (amantadyna i rimantadyna).

Najlepszy efekt uzyskuje się w początkowym stadium choroby, kiedy wirus nie zdążył się jeszcze wystarczająco namnożyć, czyli w ciągu pierwszych dwóch dób od wystąpienia objawów.

Ponieważ nie ma leków przeciwwirusowych, najskuteczniejszą metodą walki z epidemią grypą jest jej zapobieganie. Profilaktyczne szczepienia ochronne przeciw grypie przeprowadzane są sezonowo i są powszechnie dostępne. Ich skuteczność oceniana jest od 70 nawet do 95%. Szczepionki przygotowywane każdego roku od nowa na inne szczepy próbują upodobnić się do samego patogenu, który każdego sezonu mutuje i ponownie zaraża.

Źródła

1. Brydak LB. Grypa, pandemia grypy mit czy realne zagrożenie? Rytm, Warszawa 2008, 1-492
2. Brydak L.B. Grypa i jej profilaktyka. Springer PWN, Warszawa 1998, ISBN 8391659496
3. Brydak LB. Grypa w aspekcie globalnym. Polski Merkuriusz Lekarski 2003, 14 (84), 535-40
4. Tylżanowska-Kisiel J. Przeziębienie i grypa, Helion, Gliwice 2007, ISBN 978-83-246-0977-2