Prozodia mowy – rodzaje, elementy, zaburzenie i ćwiczenia
Prozodia to cechy, które nadają brzmieniowy charakter wypowiedzi. To melodia, głośność, tempo mówienia, akcent, siła dynamiczna, rytmiczność, pauzy, intonacja, iloczas, wysokość czy tembr głosu. Odpowiednie wykorzystanie elementów prozodycznych warunkuje osiąganie zamierzonego celu rozmówcy, sprzyja zrozumieniu przez odbiorcę sensu wypowiedzi. Co warto wiedzieć?
1. Co to jest prozodia mowy?
Prozodia z definicji to brzmieniowe właściwości mowy nakładające się na głoskowy, sylabiczny i wyrazowy ciąg wypowiedzi. Jest niewerbalnym i współistniejącym z mową czynnikiem wpływającym na odbiór komunikatu. Jak można się domyślać jej obecność nadaje językowi znaczenie emocjonalne i odnosi się do znaczenia semantycznego. Pojęcie wywodzi się z greki i dosłownie oznacza pieśń z akompaniamentem, akcent, przyśpiew.
Warunkiem efektywnego komunikowania się jest nie tylko odpowiedni dobór treści, ale i sposób ich przekazywania, zarówno w płaszczyźnie odnoszącej się do dźwięków mowy (segmentalnej), jak i realizowanej przez melodię, akcent i rytm wypowiedzi (suprasegmentalnej). Dużą rolę odgrywa w tym właśnie prozodia, która określa sposób, w jaki przekazujemy komunikat werbalny.
2. Rodzaje prozodii
Obecnie wyróżnia się dwa rodzaje prozodii: prozodię emocjonalną, zwaną również afektywną, oraz prozodię lingwistyczną.
Prozodia emocjonalna odzwierciedla uczucia nadawcy komunikatu poprzez intonację wypowiedzi. Jest niezależna od treści. Jest używana w sposób naturalny i intuicyjny. Badania dowodzą, że ekspresja prozodii emocjonalnej jest związana z funkcją prawej półkuli mózgu, czyli półkuli niedominującej dla czynności mowy.
Prozodia lingwistyczna pozostaje w ścisłym związku ze strukturą wypowiedzi i odnosi się do takich elementów jak akcent leksykalny na sylabę w słowie, akcent emfatyczny na słowo w zdaniu oraz intonacja. W dużej mierze opiera się na akcentowaniu odpowiedniej sylaby podczas wypowiedzi czy odpowiednia intonacja pytania bądź stwierdzenia. W przypadku prozodii lingwistycznej istotny może być udział obu półkul mózgowych.
Co interesujące, rozumienie prozodii emocjonalnej rozwija się znacznie wcześniej niż rozumienie prozodii lingwistycznej, co może mieć związek z procesem nabywania mowy.
3. Jakie są elementy prozodyczne?
Elementy prozodyczne to akcent, intonacja i rytm mowy, a także wysokość głosu (ton) oraz iloczas, tempo mowy i pauzy. Są to istotne składowe wypowiedzi, które wpływają na wydźwięk przekazywanej informacji oraz sposób jej zrozumienia przez odbiorcę. Dzięki prozodii rozmówca może interpretować usłyszaną wypowiedź, jej intencje czy emocje.
Akcent ma związek z wyróżnieniem w przebiegu mowy określonego elementu językowego, najczęściej sylaby. Intonacja to zjawisko akustyczne odbierane jako zmiany wysokości głosu.
Rytm mowy powstaje w wyniku powtarzalności sylab akcentowanych, jest warunkowany następstwem akcentów leksykalnych pojawiających się zbliżonych pod względem czasu trwania odcinkach.
Tempo mowy to szybkość wymawiania elementów mowy: głosek, sylab, wyrazów. Ton to prosty dźwięk o ściśle określonej częstotliwości, amplitudzie i fazie. Ma sinusoidalny przebieg. Ton głosu może sugerować, że wypowiedź jest pytaniem, rozkazem, prośbą czy zaprzeczeniem, nawet jeśli nie wynika to z formy gramatycznej. Iloczas to zjawisko prozodyjne, które cechuje się różnicowaniem długości trwania sylab lub głosek.
4. Dysprozodia i ćwiczenia prozodyczne
W kontekście prozodii pojawia się dysprozodia. To zaburzenia prozodii mowy: intonacji, akcentu, rytmu i tempa mowy, także barwy głosu. Całkowitą niemożność percepcji lub ekspresji prozodii określa się jako aprozodię.
Zaburzenia prozodii mowy mogą obejmować tak jedno zjawisko prozodyczne, jak i kilka. Mogą mieć charakter izolowany lub współwystępować z zaburzeniami na innych poziomach organizacji systemu językowego lub.
W czasie badania prozodii mowy zwraca się uwagę na:
- powtarzanie głosek, sylab, wyrazów,
- przeciąganie głosek,
- embolofrazje (pauzy),
- swoiste bloki w wypowiadaniu się,
- melodię wypowiedzi (zmiany w wysokości tonu),
- akcent (wyróżnienie danej sylaby).
Dzieci, które mają trudności z prozodią mowy, potrzebują ćwiczeń. Pomóc może:
- recytacja wierszyków,
- wystukiwanie różnych rytmów,
- wybijanie równego rytmu piosenek,
- wprowadzanie instrumentów,
- tupanie nogą do piosenki,
- wystukiwanie wyrazów, dzieląc je na sylaby,
- wyklaskiwanie rytmu,
- naśladowanie różnych stanów emocjonalnych.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.