Zespół Nicolaua – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Zespół Nicolaua (syndroma Nicolau, Nicolau syndrome) to zespół jatrogenny, czyli zaburzenie, które rozwija się w wyniku nieprawidłowego leczenia. Jest rzadkim powikłaniem domięśniowego podania niektórych leków, spowodowanym ich niezamierzonym przedostaniem się do światła tętnicy.

Pierwsze przypadki zaburzenia opisano w 1893 roku, jednak dopiero w 1925 roku rumuński lekarz Stefan Nicolau wskazał i udowodnił związek schorzenia z obecnością kryształków bizmutu w naczyniach. Wprowadził nazwę dermatite livedoide et gangreneuse. Nazwa zespół Nicolaua została po raz pierwszy użyta w 1966 roku.

Dokładna etiologia zespołu Nicolaua nie jest znana. Wiadomo, że zespół występuje w większości przypadków po podaniu domięśniowym leków w pośladek. Opisywano jednak jego występowanie po podaniu dostawowym, podskórnym oraz w następstwie skleroterapii.

Za czynniki ryzyka wystąpienia zespołu Nicolaua uznano:

• zbyt szybkie podawanie leku,
• dużą objętość podawanego leku,
• podawanie leku ze zbyt dużym ciśnieniem,
• wielokrotne podawanie leku w jedną okolicę,
• wielkość kryształów podawanego leku.

Leki powodujące wystąpienie zespołu Nicolaua:

• antybiotyki, takie jak penicyliny, gentamycyna, streptomycyna, tetracyklina,
• kwas hialuronowy,
• leki przeciwpadaczkowe i przeciwpsychotyczne,
• bizmut,
• buprenorfina,
• kortykosteroidy,
• leki przeciwhistaminowe, np. hydroksyzyna,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne: ibuprofen, diklofenak, ketoprofen,
• szczepionka przeciwko błonicy, krztuścowi oraz tężcowi,
• środki znieczulające miejscowo (lidokaina),
• witaminy: K i B.

Specjaliści są zdania, że patologia może powodować śródtętniczy zator lekowy, z kolei za martwicę mięśni może odpowiadać skurcz naczyń krwionośnych, zapalenie tętniczek oraz zmiany zakrzepowo-zatorowe małych tętnic.

Pierwszym objawem zespołu Nicolaua jest nagły, silny ból w miejscu podania leku, w obrębie pośladka lub w całej kończynie. Może się on pojawić zarówno bezpośrednio po zakończeniu jego podawania, jak i w trakcie iniekcji.

W lekkich przypadkach może pojawić się wyłącznie nadwrażliwość skóry na dotyk w miejscu wkłucia. W dalszej kolejności pojawia się bladość skóry, która przy iniekcji w pośladek może obejmować także drugi pośladek oraz podbrzusze oraz jedną lub obie kończyny dolne.

Typowy jest brak tętna na tętnicach obwodowych, bez spadku ciśnienia tętniczego. Wskutek niedokrwienia skóry pojawia się sine zabarwienie brzegów dotkniętej okolicy - z obrzękiem z następową martwicą. To przejaw niedokrwienia.

Charakterystyczne są także krwawe stolce i [krwiomocz, a także powikłania neurologiczne, takie jak porażenie nerwu kulszowego, silny ból wzdłuż nerwu kulszowego promieniujący do podbrzusza i drugiej kończyny dolnej.

Rozpoznanie zespołu Nicolaua stawiane jest na podstawie typowego obrazu klinicznego. Ponieważ pierwsze niepokojące sygnały pojawiają się albo podczas wstrzykiwania leku, albo tuż po zakończeniu zabiegu, wystarczy półgodzinna obserwacja pacjenta.

Potwierdzeniem diagnozy są wyniki morfologii krwi (pojawia się leukocytoza, czyli podwyższona liczba białych krwinek, z prawidłowym poziomem eozynofilów), rezonansu magnetycznego (wskazuje na duży obrzęk i zapalenie tkanek w okolicy iniekcji), a także brak tętna na tętnicach obwodowych.

Zespół Nicolaua należy różnicować z takimi jednostkami chorobowymi jak:

• zatory cholesterolowe (zespół sinego palucha),
• martwicze zapalenie powięzi,
• układowe zapalenia naczyń,
• mikrozatorowość obwodowa naczyń skórnych w przebiegu śluzaka serca.

Nie ma określonych zasad leczenia zespołu Nicolaua. Kluczowe jest podawanie leków przeciwbólowych, usuwanie zmian martwiczych oraz leczenie opatrunkowe. Zaawansowana martwica wymaga interwencji chirurgicznej, amputacji lub przeszczepu.

Rokowanie co do całkowitego wyleczenia powikłania jest niepewne. Oznacza to, że nie zawsze możliwy jest powrót kończyny do pełnej sprawności. Zespół Nicolaua może doprowadzić do zgonu w ciągu kilku dni, a nawet godzin.