Zespół niespokojnych nóg - przyczyny, objawy, leczenie
Zespół niespokojnych nóg (łac. asthenia crurum paraesthetica) określa się inaczej jako zespół Wittmaacka-Ekboma albo syndrom RLS (ang. restless legs syndrome). RLS należy do zaburzeń neurologicznych, które objawia się uczuciem ciężkości, zmęczenia i niepokoju nóg, szczególnie w czasie spoczynku lub snu, co zmusza chorego do ruchu, chodzenia lub poruszania kończynami, by złagodzić nieprzyjemne dolegliwości. W ten sposób przerywany sen uniemożliwia regenerację sił, a człowiek następnego dnia czuje się zmęczony i niewyspany.
1. Zespół niespokojnych nóg - przyczyny
Pierwsze wzmianki o zespole niespokojnych nóg podali już w 1672 roku Thomas Willis i Theodor Wittmaack, ale systematyczny opis zespołu niespokojnych nóg z 1945 roku zawdzięczamy szwedzkiemu neurologowi – Karlowi Axelowi Ekbomowi.
Co ciekawe, mimo iż objawy zespołu niespokojnych nóg są bardzo specyficzne i trudne do pomylenia z innymi chorobami, syndrom RLS niezwykle rzadko się diagnozuje. Choroba niespokojnych nóg pozostaje niejednokrotnie nieleczona. Jako jednostka chorobowa zespół niespokojnych nóg został ujęty w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem G25.8.
Z czego wynika zespół niespokojnych nóg? Źródła podają, że przyczyny tego schorzenia mogą mieć charakter pierwotny, czyli RLS jest dziedziczny, albo charakter wtórny, czyli syndrom niespokojnych nóg pojawia się jako konsekwencja innych zaburzeń neurologicznych.
Szacuje się, że w ponad połowie przypadków choroby niespokojnych nóg dziedziczy się po przodkach w sposób autosomalny dominujący lub rzadziej autosomalny recesywny. Rodzinne występowanie syndromu przyczynia się zwykle do wczesnego początku zaburzeń, zwykle około 35. roku życia. Późniejsze występowanie objawów choroby sugeruje raczej na fakt, że RLS towarzyszy innym zaburzeniom, czyli jest wtórny do pierwotnych chorób i nieprawidłowości funkcjonowania organizmu, jak:
- niedobór dopaminy w prążkowiu,
- mocznica,
- cukrzyca,
- zaburzenia gospodarki żelazem,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- przewlekła niewydolność żylna,
- uszkodzenia rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych,
- polineuropatie,
- zespół piekących stóp,
- niewydolność nerek,
- stwardnienie rozsiane,
- stwardnienie zanikowe boczne,
- niedobór witaminy B12
- choroba Friedreicha.
Syndrom niespokojnych nóg może występować również w przebiegu ciąży. Zespoł niespokojnych nóg wymaga różnicowania przede wszystkim z nocnymi kurczami mięśniowymi, które pojawiają się często wskutek przemęczenia i niedoboru elektrolitów. Kurcze mięśniowe leczy się lekami rozluźniającymi mięśnie, co nie przynosi oczywiście poprawy w przypadku syndromu niespokojnych nóg.
Zespół Wittmaacka-Ekboma może powstawać także pod wpływem przyjmowania różnych leków, np. antydepresantów, neuroleptyków, leków przeciwpadaczkowych, antagonistów wapnia albo w wyniku odstawienia leków nasennych i uspokajających, np. benzodiazepin lub barbituranów.
2. Objawy zespołu niespokojnych nóg
Osoby cierpiące na chorobę niespokojnych nóg relacjonują przymus poruszania kończynami dolnymi (rzadziej górnymi), szczególnie kiedy odpoczywają, leżą, siedzą albo śpią. Objawy zespołu są trudne do opisania słowami i dlatego, być może, zespół nieskopojnych nóg diagnozuje się niezwykle rzadko.
Chorzy skarżą się na:
- nieprzyjemne doznania w nogach,
- dyskomfort,
- parestezje – kłucia,
- pieczenie,
- mrowienie,
- swędzenie,
- drętwienie,
- zmiany temperatury skóry nóg itp.
Nieprzyjemne odczucia w nogach, np. wrażenie chodzenia mrówek pod skórą czy pienienia się krwi w żyłach, nasilają się w czasie odpoczynku, w godzinach wieczornych i nocnych. Uczucia ciężkości i niepokoju nóg lokalizują się zazwyczaj głęboko, w obrębie kości i mięśni podudzia, a mijają pod wpływem poruszania nogami lub chodzenia.
Zespół niespokojnych nóg występuje najczęściej po obu stronach ciała, ale zdarza się również, że tylko po jednej. Według statystyk dotyka on około 15 proc. populacji, ale rzadko jest rozpoznawany. RLS może się ujawnić w każdym wieku.
Z racji tego, że objawy zespołu niespokojnych nóg osiągają apogeum w czasie kładzenia się spać lub w nocy, od północy do czwartej nad ranem, schorzenie powoduje problemy z zasypianiem, przerywany sen i bezsenność. Znacznie obniża się jakość snu. Człowiek budzi się rano niewypoczęty, trudno mu się skupić nad zadaniami i staje się nieefektywny w pracy.
Objawy RLS nóg są bardzo uporczywe, dlatego ta dolegliwość znacznie destabilizuje normalne funkcjonowanie człowieka. Towarzyszące okresowo objawy to ruchy kończyn dolnych podczas snu (ang. Periodic Limb Movement In Sleep, PLMS), które objawiają się kilkusekundowymi, powtarzanymi ruchami nóg w czasie snu. Chory zgina grzbietowo stopy. Czasami zgięcia obejmują staw kolanowy i biodrowy, wybudzając pacjenta ze snu.
3. Zespół niespokojnych nóg - rozpoznanie
Naukowcy opracowali szereg kryteriów rozpoznania zespołu niespokojnych nóg, takich jak:
Kryteria podstawowe (konieczne do postawienia rozpoznania):
- występowanie nieprzyjemnych wrażeń, głównie czuciowych (mrowienie, pieczenie) w obrębie kończyn dolnych,
- przymus ruchu (co zmniejsza nieprzyjemne wrażenia),
- narastanie objawów w spoczynku,
- nasilanie się objawów w godzinach wieczornych i nocnych.
Kryteria dodatkowe (ułatwiające rozpoznanie):
- zaburzenia snu,
- okresowe ruchy kończyn,
- przewlekły przebieg,
- dodatni wywiad rodzinny.
4. Zespół niespokojnych nóg - leczenie
Z racji tego, że nie ma jednorodnej przyczyny zespołu niespokojnych nóg trudno wypracować „uniwersalną” metodę leczenia. Czasem ludzie próbują doraźnie łagodzić nieprzyjemne doznania w nogach, np. za pomocą masażów, zimnych okładów czy naprzemiennego polewania stóp raz zimną, a drugi raz ciepłą wodą.
Sukces leczenia zespołu niespokojnych nóg zależy od właściwego postawienia diagnozy. Jeżeli zespół ma charakter wtórny, to powinno leczyć się na początku chorobę pierwotną, która przyczyniła się do powstania zespołu niespokojnych nóg. W tym celu można uzupełniać niedobory żelaza, witaminy B12 albo walczyć z cukrzycą.
Lecznie polega zazwyczaj na łagodzeniu objawów. Wyrównuje się poziom dopaminy, podając choremu przed snem odpowiednie leki - najczęściej te, które są prekursorami dopaminy i działają bezpośrednio na receptory dopaminowe. Farmakoterapia obejmuje czasem też leki opioidowe albo benzodiazepiny.
Do niefarmakologicznych sposobów leczenia zespołu niespokojnych nóg zalicza się odstawienie alkoholu i kawy, zmianę trybu życia, unikanie późnych posiłków oraz stosowanie ćwiczeń relaksacyjnych przed snem.
Precyzyjna diagnoza zespołu niespokojnych nóg jest niezwykle ważna nie tylko z perspektywy skuteczności leczenia, ale też z faktu, że brak leczenia tej dolegliwości, w istotny sposób upośledza jakość życia chorego – przyczynia się do bezsenności, spadku koncentracji uwagi w ciągu dnia, małej efektowności w pracy, może zaburzać pożycie seksualne, powodować konflikty rodzinne i przyczyniać się do rozwoju zaburzeń depresyjnych.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.