Ciguatera – przyczyny, objawy i leczenie zatrucia toksynami morskimi
Ciguatera to zatrucie toksynami morskimi. Dochodzi do niego najczęściej wskutek spożycia niektórych gatunków ryb morskich, głównie pochodzących z obszarów tropikalnych: Morza Karaibskiego, Oceanu Spokojnego i Indyjskiego. Winę ponoszą mikroskopijne rośliny morskie, które wytwarzają ciguatoksyny. Jakie są objawy zatrucia? Jak je leczyć? Czy można mu zapobiegać?
1. Co to jest ciguatera?
Ciguatera (CFP od ang. Ciguatera Fish Poisoning) to zatrucie toksynami morskimi, zwanymi ciguatoksynami. Te znajdują się w rybach, owocach morza i algach. Są wytwarzane przez mikroorganizmy żyjące wokół raf koralowych. Szczególnie częste przypadki ich występowania stwierdzono w tropikalnych rejonach Pacyfiku, północnej Australii i na Karaibach.
W większości przypadków stężenia toksyn nie są duże, dlatego nie zagrażają zdrowiu i życiu człowieka. Niestety, gdy się skumulują w jakimś organizmie, stanowią śmiertelne zagrożenie. Toksyczny dla człowieka poziom stężenia toksyny może występować wśród drapieżnych i dużych gatunków ryb.
2. Przyczyny ciguatery
Pierwotnym źródłem ciguatoksyn są algi z gatunku Gambierdiscus toxicus, stanowiące początkowe ogniwo łańcucha pokarmowego wielu mórz tropikalnych. Z czasem toksyny stopniowo kumulują się, przemieszczają się w górę łańcucha pokarmowego (czyli z małych ryb roślinożernych do większych ryb drapieżnych, które je zjadają).
Oznacza to, że w kolejnych ogniwach łańcucha pokarmowego dochodzi do sukcesywnego wzrostu poziomu toksyn. Ostatecznie szczególnie wysokie stężenie dotyczy organizmów dużych drapieżnych ryb tropikalnych raf. Co ważne nie wszystkie ryby danego gatunku lub z danej lokalizacji są toksyczne.
Przyczyną zatrucia ciguatoksynami jest spożycie niektórych gatunków ryb, w tym pstrąga, łososia, makrelowatych, barrakudowatych, niektórych murenowatych, lucjanowatych i strzępielowatych.
Choć obecność toksyn opisano u około 400 gatunków ryb regionów tropikalnych i subtropikalnych, a także u hodowlanych łososi, występowanie toksycznych ryb jest sporadyczne.
3. Objawy zatrucia toksynami morskimi
Objawy zatrucia toksynami morskimi pojawiają się w ciągu godziny od spożycia skażonego mięsa, najpóźniej w ciągu doby. Manifestuje się ono pod postacią objawów zatrucia pokarmowego. Rozpoczynają się gwałtowną biegunką, wymiotami, nudnościami i bólami brzucha.
Następnie pojawiają się:
- skurcze,
- bóle mięśni,
- zawroty głowy,
- nadmierna potliwość, zwłaszcza w nocy,
- stany lękowe,
- obniżenie temperatury ciała,
- drętwienie ust i palców,
- ból i osłabienie kończyn dolnych,
- ataksja i halucynacje,
- "odwrócenie" temperatury (np. gorące jedzenie smakuje jak zimne, zaś zimne jedzenie smakuje jak gorące),
- uczucie palenia podczas kontaktu z zimnym przedmiotem.
Większość pacjentów wraca do zdrowia w ciągu kilku tygodni, zdarzają się jednak powikłania. W ciężkich przypadkach, w czasie trwania pierwszej doby choroby, może wystąpić śpiączka i zatrzymanie oddechu. W niektórych przypadkach nasilenie objawów neurologicznych doprowadza do paraliżu i zgonu.
Zdarza się, że pacjenci mogą zmagać się z okresowymi nawrotami objawów podczas kolejnych miesięcy, a nawet lat. W przypadkach przewlekłych objawy zatrucia mogą przypominać symptomy stwardnienia rozsianego (SMA).
4. Diagnostyka i leczenie
Nie istnieją testy diagnostyczne, które mogłyby pomóc w rozpoznaniu zatrucia toksynami morskimi. Diagnoza zwykle jest stawiana na podstawie rozpoznania objawów i historii żywienia.
Ponieważ nieznane jest antidotum na ciguatoksyny, leczenie zatrucia toksynami morskimi ma charakter objawowy. Podczas leczenia należy unikać spożywania:
- ryb rafowych,
- skorupiaków,
- alkoholu,
- orzechów, ponieważ pokarmy te mogą wywoływać nawrót dokuczliwych objawów.
5. Jak zapobiegać zatruciu toksynami morskim?
Toksyny, które powodują ciguatera, nie wpływają na wygląd, smak ani zapach ryb, więc nie ma możliwości stwierdzenia, czy te są skażone. Ponadto ciguatoksyny są odporne na temperaturę, dlatego obróbka termiczna: gotowanie, pieczenie czy grillowanie mięsa ryb nie wpływa na zmniejszenie ryzyka zatrucia. Patogeny są również odporne na zamrażanie.
Jak zatem chronić się przed epizodem ciguatera? Aby zapobiegać potencjalnemu zatruciu toksynami morskimi, należy unikać konsumowania:
- dużych drapieżnych ryb rafowych (większych niż 3 kg),
- ryb wysokiego ryzyka,
- niektórych części anatomicznych ryb, w których koncentrują się toksyny. To głowa, jelita, ikra i wątroba.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.