Trwa ładowanie...

Farmakoterapia i psychoterapia przy depresji

 Katarzyna Wąś-Zaniuk
12.09.2023 09:18
Farmakoterapia to terapia zaburzeń psychicznych z wykorzystaniem odpowiednich środków farmakologicznych.
Farmakoterapia to terapia zaburzeń psychicznych z wykorzystaniem odpowiednich środków farmakologicznych. (Adobe stock)

Depresja to niezwykle niebezpieczne zaburzenie psychiczne, a zarazem najczęściej występujący problem zdrowotny na świecie według Światowej Organizacji Zdrowia. Celem farmakoterapii u pacjentów z depresją jest ustąpienie objawów chorobowych, a także redukcja ryzyka nawrotów. Jakie korzyści daje współpraca psychoterapeutyczna i farmakologiczna w leczeniu tego poważnego zaburzenia psychicznego?

spis treści

1. Czym jest depresja i jakie są metody leczenia?

Depresja jest chorobą psychiczną, która wpływa na sposób myślenia, działania i funkcjonowania człowieka. Specjaliści zwykle definiują depresję jako stan ciągłego obniżonego nastroju, utraty zainteresowań, braku energii i zmniejszonej zdolności do cieszenia się życiem.

W przebiegu choroby zaobserwować można zaobserwować takie objawy jak:

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Dlaczego warto robić screening?"
  • brak reaktywności (nastrój chorego nie poprawia się mimo doświadczania pozytywnych, dobrych rzeczy),
  • zaburzenia snu,
  • stopniowe ograniczanie aktywności (chory może unikać uprawiania sportu, spotkań towarzyskich).

Dodatkowo depresja w wielu przypadkach powoduje obniżenie libido, chroniczne zmęczenie, niepokój, pesymizm, niską samoocenę.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 epizod depresyjny został ujęty pod kodem F32. Wyróżnia się trzy stopnie nasilenia depresji:

  • epizod depresyjny łagodny,
  • epizod depresyjny umiarkowany,
  • epizod depresyjny ciężki z/lub bez objawów psychotycznych.

2. Farmakoterapia depresji - kiedy jest konieczna?

Depresja to choroba, która wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne. Niektórzy pacjenci z łagodnymi objawami depresji mogą być leczeni bez leków, a jedynie terapią psychologiczną lub terapią poznawczo-behawioralną. W przypadku umiarkowanego do ciężkiego epizodu depresji, farmakoterapia może być konieczna.

Psychiatrzy zazwyczaj zalecają stosowanie antydepresantów, gdy:

  • pacjent zmaga się umiarkowanym bądź ciężkim epizodem depresji,
  • pacjent nie radzi sobie z objawami depresyjnymi np. brakiem energii, ciągłym smutkiem, zaburzeniami snu, utratą zainteresowań, myślami samobójczymi, a choroba w znaczny sposób pogarsza jakość jego życia,
  • terapia psychologiczna i/lub terapia poznawczo-behawioralna nie przyniosły oczekiwanych wyników,
  • pacjent zgadza się na przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych i jest w stanie przestrzegać zaleceń lekarza.

Kompleksowe leczenie depresji obejmuje stosowanie leków przeciwdepresyjnych, uczęszczanie na psychoterapię oraz zmianę stylu życia.

3. Rodzaje leków stosowanych w farmakoterapii depresji

Biorąc pod uwagę mechanizm działania, leki przeciwdepresyjne można podzielić w następujący sposób:

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – do takich leków przeciwdepresyjnych na receptę zaliczyć można: citalopram, escitalopram, fluoksetynę, fluwoksaminę, paroksetynę oraz sertralinę.

Jak działają inhibitory serotoniny? Mechanizm ich działania polega na blokowaniu wchłaniania zwrotnego serotoniny neurotransmiterów w mózgu.

Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI) – leki SNRI blokują wchłanianie serotoniny i noradrenaliny w komórkach mózgowych co skutkuje zwiększeniem ich stężenia w szczelinie synaptycznej pomiędzy neuronami. Do tego rodzaju środków farmakologicznych można zaliczyć: wenlafaksynę, duloksetynę i milnacipran.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy (NDRI) – środki, które pomagają zwiększyć zewnątrzkomórkowe stężenie noradrenaliny i dopaminy. Inhibitory wychwytu zwrotnego dopaminy oraz noradrenaliny znalazły zastosowanie w leczeniu epizodów depresyjnych, narkolepsji oraz chorobie Parkinsona.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, znane również jako trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD) – środki te wykorzystywane w leczeniu farmakologicznym depresji hamują wychwyt zwrotny noradrenaliny, serotoniny. Niektóre leki TLPD blokują także zwrotny wychwyt substancji zwanej dopaminą. Do najważniejszych trójcyklicznych leków na depresję można zaliczyć: amitryptylinę, imipraminę, nortryptylinę, doksepinę, klomipraminę, dezypraminę, opipramol.

Czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne – lekiem psychotropowym na depresję z tej grupy jest na przykład maprotylina.

Inhibitory MAO, inaczej inhibitory monoaminooksydazy – środki blokujące aktywność enzymów z rodziny enzymów oksydazy monoaminowej. Wykorzystywane w leczeniu depresji oraz fobii społecznych. W Polsce dostępne są następujące środki zaliczane do tej grupy: moklobemid, selegilina i rasagilin.

Atypowe leki przeciwdepresyjne – są to leki nowej generacji wykorzystywane w terapii depresji. Przykładem mogą być następujące substancje: mianseryna, mirtazapina, trazodon, nefazodon, tianeptyna. W porównaniu do starszych leków od lat stosowanych w leczeniu farmakologicznym depresji charakteryzują się mniejszymi skutkami ubocznymi.

Leki pierwszego wyboru stosowane w depresji to zazwyczaj selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) lub inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI). Leki te pomagają poprawić nastrój pacjenta i zmniejszyć objawy depresji. Tego rodzaju środki dostępne są w aptekach za okazaniem recepty od lekarza.

3.1. Leki na depresję bez recepty

Czy można kupić lek przeciwdepresyjny bez recepty? Otóż farmaceuta z pewnością nie wyda nam czteropierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, inhibitorów wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI), inhibitorów monoaminooksydazy czy atypowych antydepresantów nowej generacji, jeśli nie okażemy mu odpowiedniego dokumentu od lekarza.

Niemniej, w aptekach można zakupić ziołowe antydepresanty, nazywane często lekami na depresję bez recepty. Te naturalne środki wykazują działanie uspokajające.

Zwalczają niepokój, pomagają poprawić koncentrację. W ich składzie znaleźć można między innymi dziurawiec zwyczajny, melisę lekarską bądź kozłek lekarski.

4. Skutki uboczne i dawkowanie leków przeciwdepresyjnych

Antydepresanty stanowią skuteczny sposób leczenia epizodów depresyjnych i zaburzeń depresyjnych nawracających, ale jak każdy środek farmakologiczny mogą powodować także działania niepożądane. W trakcie przyjmowania leków na depresję na receptę pacjenci mogą uskarżać się na:

  • problemy żołądkowe np. nudności i wymioty, biegunkę i zgagę,
  • myśli samobójcze, zaburzenia snu, np. bezsenność, nadmierną senność,
  • problemy z libido, takie jak zmniejszenie popędu seksualnego, trudności z osiągnięciem orgazmu lub zaburzenia erekcji,
  • zaburzenia czynności serca, takie jak nieregularne bicie serca,
  • problemy z ciśnieniem krwi,
  • problemy z wagą np. przyrost lub utratę masy ciała,
  • problemy neurologiczne np. drżenie rąk, trudności z równowagą i koordynacją, zawroty głowy,
  • suchość w ustach,
  • problemy z widzeniem.

Warto pamiętać, że skutki uboczne leków przeciwdepresyjnych różnią się w zależności od rodzaju leku i osoby, która go przyjmuje. Przyjmowane obecnie przez pacjentów nowoczesne antydepresanty są w pełni bezpieczne, a skutki uboczne ograniczono do minimum.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, podobnie jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny należy zawsze stosować zgodnie z zaleceniami lekarza. Środków tych nie można przyjmować na własną rękę. Pod żadnym pozorem nie należy także zmieniać ustalonych przez specjalistę dawek.

5. Korzyści i ograniczenia farmakoterapii w leczeniu depresji

Farmakoterapia jest jednym z ważnych narzędzi w leczeniu depresji i może przynieść wiele korzyści dla pacjentów. Pierwsze leki przeciwdepresyjne pojawiły się na rynku 50-60 lat temu. Od tego czasu opracowano wiele skutecznych leków na depresję różniących się od siebie profilem klinicznym, mechanizmem działania oraz profilem działań niepożądanych.

Antydepresanty zazwyczaj zaczynają działać w ciągu kilku tygodni, co oznacza, że pacjenci mogą szybko zobaczyć poprawę swojego samopoczucia. Środki te charakteryzują się wysoką skutecznością. Mogą znacznie zmniejszyć objawy depresji, takie jak zaburzenia snu, obniżenie nastroju, stany stresowe, ciągłe zmęczenie, płaczliwość. Dodatkowo leki antydepresyjne pomagają chorym powrócić do normalnego życia.

Farmakoterapia w leczeniu depresji wykazuje szereg korzyści, ale ma również pewne ograniczenia. Niektóre środki farmakologiczne o działaniu antydepresyjnym mogą powodować uciążliwe działania niepożądane w postaci nadmiernej senności, kłopotów z trawieniem, spadku libido czy suchości w ustach.

Niektórzy pacjenci muszą zmieniać dawkę lub lek, aby osiągnąć optymalną skuteczność i minimalizować skutki uboczne. Specjaliści wielokrotnie mają także do czynienia z depresją lekooporną tzn. taką, w przebiegu której u chorego podczas terapii nie wystąpiła odpowiedź na konwencjonalne leczenie.

Wyróżnia się kilka strategii postępowania terapeutycznego u pacjentów z depresją lekooporną. Specjaliści w pierwszej kolejności starają się zoptymalizować dawkę oraz okres przyjmowania środka antydepresyjnego. Jeśli to nie działaj, zmieniają środek lub łączą antydepresanty. W przypadku braku efektów lekarz może zalecić terapię niefarmakologiczną, np. terapię elektrowstrząsową.

6. Współpraca psychoterapeutyczna i farmakologiczna w leczeniu depresji

Połączenie farmakoterapii z psychoterapią jest najkorzystniejszą dla pacjenta metodą leczenia depresji. Zwolennicy łączenia farmakoterapii i psychoterapii podkreślają, że obie formy terapii działają na podobne mechanizmy biochemiczne w mózgu, co może prowadzić do lepszych wyników leczenia. Wiele badań wykazało również, że leczenie łączone może zmniejszyć ryzyko nawrotów choroby i poprawić przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.

Leki wykorzystywane w terapii depresji mogą pomóc pacjentowi w początkowych etapach leczenia, kiedy odczuwa on silny ból emocjonalny. Choremu, który cierpi z powodu epizodu depresyjnego, leczenie farmakologiczne wyrównuje poziom neuroprzekaźników mózgowych, odpowiadających za dobre samopoczucie. Ponadto, leki mogą redukować zniekształcone lub nieracjonalne myślenie.

Warto mieć jednak na uwadze, że działanie przeciwdepresyjne leków ujawnia się dopiero po upływie czasu. Na efekty w postaci poprawy nastroju trzeba zwykle poczekać przynajmniej 3-4 tygodnie, dlatego tak ważne jest, by w tym okresie pacjent zaczął uczęszczać na psychoterapię.

Na czym polega psychoterapia w depresji? Spotkania z psychoterapeutą pomagają pacjentowi rozpoznać i zmienić negatywne wzorce myślenia i zachowania.

Psychoterapia odgrywa ważną rolę w procesie leczenia, jest bowiem pomocna w ustaleniu przyczyn spadku nastroju. Pomaga radzić sobie z myślami oraz uczuciami w sposób zdrowy i konstruktywny. Może również pomóc pacjentowi w radzeniu sobie z negatywnymi skutkami ubocznymi leków.

Pacjenci poszukujący najlepszej terapii na depresję powinni rozważyć zintegrowane leczenie, uwzględniające farmakoterapię i psychoterapię. Zdaniem wielu specjalistów zintegrowana terapia pozwala obniżyć wskaźnik nawrotów choroby, zmniejsza ryzyko nawrotu objawów, pozwala zwiększyć liczbę informacji klinicznych. W przypadku nieobecności jednego ze specjalistów chory pozostaje w kontakcie z drugim.

7. Monitorowanie farmakoterapii depresji - co warto wiedzieć?

Monitorowanie farmakoterapii depresji jest niezwykle ważne dla zapewnienia skuteczności i bezpieczeństwa leczenia. Polega na regularnym badaniu pacjenta przez lekarza prowadzącego w celu oceny reakcji organizmu na lek oraz dostosowania dawki leku w razie potrzeby.

Lekarz prowadzący powinien przeprowadzać regularne badania, aby ocenić stan zdrowia pacjenta. W przypadku depresji ocena powinna obejmować zmiany nastroju, poziom lęku, zdolność do wykonywania codziennych czynności, jakość snu i apetyt.

Monitorowanie powinno obejmować również skutki uboczne terapii. Specjalista musi zdawać sobie sprawę, jakie działania niepożądane występują u pacjenta. Niekiedy konieczna jest zmiana dawki bądź zmiana leku, gdy skutki uboczne są zbyt silne.

Lekarz powinien przepisać odpowiednią dawkę leku na podstawie stanu zdrowia pacjenta i uwzględnić czynniki takie jak wiek, płeć, stan fizyczny i inne choroby. Pacjent powinien przyjmować leki zgodnie z zaleceniami lekarza, regularnie i w ustalone godziny. Czas trwania leczenia zależy od stopnia ciężkości depresji i skuteczności leków.

8. Porównanie efektywności psychoterapii i farmakoterapii w leczeniu depresji

Psychoterapia i farmakoterapia to dwie różne metody leczenia depresji, które mogą być stosowane oddzielnie lub łącznie. Oba te podejścia mają swoje zalety i ograniczenia, a wybór odpowiedniego podejścia powinien być dokładnie rozważony w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta.

Psychoterapia polega na regularnych spotkaniach pacjenta z terapeutą w celu omówienia i rozwiązania problemów emocjonalnych, myśli i zachowań, które przyczyniają się do objawów depresyjnych. Terapia ta ma na celu zmianę stylu myślenia, radzenia sobie i zachowania, a także pomaganie pacjentom w nauce skuteczniejszych sposobów radzenia sobie z emocjami i problemami.

Farmakoterapia polega z kolei na podawaniu leków przeciwdepresyjnych, które pomagają regulować poziom neuroprzekaźników w mózgu i tym samym zmniejszyć objawy depresyjne.

Badania naukowców dowodzą, że psychoterapia jest skuteczniejsza w leczeniu depresji o lekkim i umiarkowanym nasileniu, podczas gdy farmakoterapia jest skuteczniejsza w leczeniu depresji o ciężkim nasileniu.

Efektywność terapii może być różna w zależności od typu depresji. Na przykład, psychoterapia behawioralna może być skuteczna w leczeniu depresji przewlekłej o podłożu nerwicowym, podczas gdy psychoterapia poznawczo-behawioralna wykazuje skuteczniejsze działanie względem w leczeniu depresji lękowej.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Fototerapia
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze