Hiperprolaktynemia (wysoka prolaktyna) – charakterystyka i przyczyny, objawy, leczenie
Hiperprolaktynemia to stan, w którym w organizmie pacjenta występuje zbyt wysoki poziom prolaktyny. U wielu osób stan ten powoduje szereg problemów zdrowotnych. Wśród najczęstszych objawów hiperprolaktynemii można wymienić zaburzenia miesiączkowania, bóle piersi, czy problemy z płodnością. Jakie są jej inne objawy? W jaki sposób leczy się hiperprolaktynemię?
- 1. Co to jest prolaktyna?
- 2. Co to jest hiperprolaktynemia czynnościowa i jakie są jej przyczyny?
- 3. Objawy prolaktynemii czynnościowej
- 3.1. Hiperprolaktynemia u kobiet
- 3.2. Hiperprolaktynemia u mężczyzn
- 4. Wysoki poziom prolaktyny i jego wpływ na płodność
- 5. Wysoka prolaktyna a tycie
- 6. Prolactinoma (guz prolaktynowy) – objawy kliniczne
- 7. Prolaktyna a tarczyca
- 8. Hiperprolaktynemia – rozpoznanie
- 8.1. Test prolaktyny z metoklopramidem
- 9. Leczenie hiperprolaktynemii czynnościowej
- 10. Hiperprolaktynemia czynnościowa – jak zapobiegać?
1. Co to jest prolaktyna?
Prolaktyna jest hormonem produkowanym w przysadce mózgowej, dokładnie w przednim płacie tego gruczołu. Spośród najważniejszych funkcji prolaktyny warto wyróżnić:
- stymulację rozwoju gruczołów piersiowych u kobiet,
- pobudzanie laktogenezy (dzięki prolaktynie możliwe jest rozpoczęcie wytwarzania mleka u kobiet),
- hamowanie wydzielania hormonu folikulotropowego oraz luteinizującego u kobiet, które karmią piersią po urodzeniu dziecka.
Kiedy we krwi obserwuje się za dużo prolaktyny, wówczas mówi się o hiperprolaktynemii (ICD-10 E22. 1). Stan ten, podobnie jak niedobór prolaktyny, objawiać się może różnorodnymi zaburzeniami.
2. Co to jest hiperprolaktynemia czynnościowa i jakie są jej przyczyny?
Hiperprolaktynemia czynnościowa objawia się zbyt wysokim poziomem prolaktyny. Do okresowego, nadmiernego wydzielania tego hormonu może dochodzić na skutek różnych bodźców. Hiperprolaktynemia czynnościowa może powodować wiele problemów u pacjentów.
Do nadmiernego wydzielania tego hormonu dochodzi na skutek dużego stresu. Inną przyczyną podwyższonej prolaktyny jest uprawianie aktywności fizycznej, czy odbywanie stosunków seksualnych. Kolejną przyczyną nadprodukcji prolaktyny o charakterze czynnościowym jest również hipoglikemia, oznaczająca zmniejszenie stężenia glukozy we krwi.
Bardzo wysoka prolaktyna może być także związana z niewydolnością wątroby, niewydolnością nerek oraz z niedoczynnością tarczycy.
3. Objawy prolaktynemii czynnościowej
Hiperprolaktynemia czynnościowa może powodować różnorodne objawy zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. U pacjentów obu płci obserwuje się obniżenie nastroju, zmęczenie, a nawet stany depresyjne. Prolaktyna może także wpływać na masę ciała czy osteoporozę.
Wśród objawów wysokiej prolaktyny można wymienić także ból głowy oraz problemy z prawidłowym widzeniem.
3.1. Hiperprolaktynemia u kobiet
U niektórych pacjentek podwyższona prolaktyna objawia się zaburzeniami miesiączkowania, a nawet brakiem miesiączki. Prolaktyna u kobiet może powodować tkliwość oraz ból piersi, poszerzenie przewodów mlekowych oraz zespół amenorrhea-galactorhea.
Czasem dochodzi do wydzielania mleka u kobiet, które nie są w ciąży. Wydzielanie mleka może występować nawet u pań, które dotychczas nie rodziły dzieci. Prolaktyna u kobiet może także być przyczyną trądziku czy nadmiernego owłosienia.
Wyżej wymienione objawy powinny skłonić pacjentki do umówienia wizyty lekarskiej, a także wykonania odpowiednich badań diagnostycznych.
3.2. Hiperprolaktynemia u mężczyzn
Wpływ prolaktyny na organizm mężczyzn jest także dość istotny. Za wysoka prolaktyna objawiać się może hipotrofią jąder oraz zaburzeniami funkcji seksualnych. Mogą wystąpić problemy z erekcją, czy też może pojawić się spadek libido i impotencja.
Inne charakterystyczne objawy hiperprolaktynemii czynnościowej to zaburzenia płodności. Niektórzy specjaliści uważają, że nadmiar prolaktyny u mężczyzn może powodować także ginekomastię.
4. Wysoki poziom prolaktyny i jego wpływ na płodność
Nadmierna produkcja prolaktyny może mieć negatywny wpływ zarówno na męską, jak i kobiecą płodność. Otóż wysoka prolaktyna u mężczyzn objawiać się może gorszą jakością i ilością plemników. Hiperprolaktynemia może prowadzić do oligospermii, wpływać na zmniejszenie ruchliwości plemników oraz na spadek objętości ejakulatu.
Hiperprolaktynemia może wpływać także na płodność u kobiet. Zbyt wysoka prolaktyna może poważnie zaburzać pracę organizmu, przyczyniać się do braku owulacji (utrudniać pęknięcie pęcherzyka) i zaburzeń faz cyklu miesiączkowego. Brak owulacji w przypadku kobiet, które starają się o dziecko oznacza, że w danym cyklu nie ma szans na zapłodnienie.
5. Wysoka prolaktyna a tycie
Prolaktyna jest hormonem zwiększającym ryzyko otyłości. Dlatego też wysoki poziom prolaktyny objawiać się może szybkim tyciem, niezależnie od stosowanej diety. Przybieranie na wadze na skutek wysokiej prolaktyny spowodowane jest często zatrzymaniem wody w organizmie oraz spowolnieniem metabolizmu.
Hiperprolaktynemia może prowadzić też do odkładania się tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha i sprzyjać tzw. otyłości brzusznej. Co więcej, podwyższony poziom prolaktyny często łączy się u pacjentów z nadmiernym stresem, który podwyższa apetyt na słodycze oraz sprzyja niekontrolowanemu podjadaniu.
6. Prolactinoma (guz prolaktynowy) – objawy kliniczne
Prolaktynoma (łac. prolactinoma) to guz prolaktynowy, którego rezultatem jest właśnie hiperprolaktynemia. Jest to zwykle łagodny nienowotworowy gruczolak, wytwarzający bardzo dużą ilość prolaktyny.
Guz przysadki mózgowej (gruczolak prolaktynowy) może dawać różnorodne symptomy. Zależą one głównie od wielkości guza, są typowe dla objawów nadmiaru prolaktyny. Najczęściej są to dolegliwości oczne i neurologiczne. U pacjentów pojawiają się m.in.:
- problemy z widzeniem – zmniejszona ostrość, czy ubytki w polu widzenia,
- spadek gęstości kości,
- uciążliwe bóle głowy,
- niepłodność.
Ponadto u kobiet pojawiać się może:
- zaburzenie miesiączkowania,
- owłosienie typu męskiego (hirsutyzm),
- trądzik,
- utrata libido,
- mlekotok,
- uderzenia gorąca,
- suchość pochwy,
- ból podczas stosunku.
U mężczyzn obserwuje się niejednokrotnie:
- zmniejszone libido, impotencję,
- zaburzenia erekcji,
- zmniejszenie owłosienia typu męskiego,
- zmniejszenie masy mięśniowej,
- odwapnienie kości,
- ginekomastię.
7. Prolaktyna a tarczyca
Do hiperprolaktynemii może prowadzić także niedoczynność tarczycy. Jest to choroba, która charakteryzuje się zaburzeniem funkcji tarczycy – produkuje ona za mało hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Jaka jest zależność między prolaktyną a niedoczynnością tarczycy?
W przebiegu niedoczynności tarczycy zmienia się stężenie TSH, następuje jego wzrost w krwi obwodowej. Wzrost wydzielania TSH powoduje z kolei zwiększone uwalnianie się prolaktyny, zaburzenie to z kolei może prowadzić do hiperprolaktynemii. Dlatego też bardzo istotną kwestią jest oznaczenie stężenia TSH jeszcze przed rozpoczęciem leczenia hiperprolaktynemii czynnościowej.
Prolaktyna może bowiem przyjmować podwyższone wartości na skutek nieprawidłowej pracy gruczołu tarczowego. Leczenie niedoczynności tarczycy najczęściej sprawia, że stężenie prolaktyny powraca do wartości prawidłowych.
8. Hiperprolaktynemia – rozpoznanie
W przypadku podejrzenia hiperprolaktynemii należy skontaktować się z lekarzem, który w razie potrzeby zaleci odpowiednie badania. Najczęściej jest to oznaczenie poziomu prolaktyny w surowicy krwi. Co istotne, przy diagnostyce należy poinformować lekarza o wszystkich zażywanych lekach.
Prolaktyna ma różne normy. W zależności od płci wynoszą one ok. 20 ng/ml u kobiet i 15 ng/ml u mężczyzn. Jednak wyniki zawsze interpretuje lekarz. Zwykle wykonuje się jednorazowe oznaczenie poziomu prolaktyny. Jednak w niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie tzw. profilu dobowego, czyli kilku oznaczeń w ciągu 24 godzin.
8.1. Test prolaktyny z metoklopramidem
Do zaawansowanego różnicowania przyczyn hiperprolaktynemii służy test czynnościowy z metoklopramidem (tzw. prolaktyna po MCP, prolaktyna po obciążeniu). Test wykonuje się zwykle, gdy stężenie prolaktyny wynosi 25-150 ng/ml.
Metoklopramid to lek pobudzający wydzielanie prolaktyny. Prawidłowa reakcja na substancję to wzrost stężenia prolaktyny ok. 6-10 razy do stężenia przed podaniem leku. Test wykonywany jest po wykluczeniu innych przyczyn hiperprolaktynemii, takich jak ciąża, przyjmowane leki, czy niedoczynność tarczycy.
Wynik testu dostarcza przesłanek do dalszej diagnostyki – badań obrazowych przysadki mózgowej i podwzgórza.
9. Leczenie hiperprolaktynemii czynnościowej
Formy leczenia zależą od przyczyny wysokiej prolaktyny. W przypadku hiperprolaktynemii polekowej należy w miarę możliwości, po konsultacji lekarskiej, odstawić leki lub dokonać ewentualnej zmiany leków.
Hiperprolaktynemia czynnościowa może niekiedy powodować u pacjenta uciążliwe objawy, wówczas lekarz może zalecić odpowiednią farmakoterapię, np. w postaci tabletek. Prolaktyna powyżej normy może wywoływać też problemy zdrowotne. W wielu przypadkach wysokiej prolaktyny, leczenie odbywa się agonistami dopaminy. Prolaktyna powyżej normy może też być wynikiem niedoczynności tarczycy. W tym przypadku konieczne jest leczenia tego zaburzenia.
Z kolei jeśli przyczyną hiperprolaktynemii jest guz przysadki, czasem konieczne może być jego usunięcie.
10. Hiperprolaktynemia czynnościowa – jak zapobiegać?
Niestety, nie ma skutecznego sposobu na to, by zapobiec hiperprolaktynemii czynnościowej. Warto jednak dbać o ogólny stan zdrowia, higieniczny tryb życia i redukcję stresu. Ograniczenie niekorzystnych czynników może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób (tarczycy, wątroby czy nerek), które mogą pośrednio wpływać na poziom prolaktyny.
Ważna jest także szybka diagnostyka, która pozwoli skupić się na wyrównaniu poziomu prolaktyny. W przypadku stwierdzonej hiperprolaktynemii dużą rolę odgrywa też odpowiednia dieta, pozwalająca utrzymać prawidłową masę ciała.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.