Nebulizator - działanie, zalety, wady, wskazania, przeciwwskazania, leki, stosowanie

Nebulizacja (od łac. nebula– mgła, chmura) jest metodą terapii instrumentalnej. Polega na podawaniu do dróg oddechowych wziewnych leków w postaci aerozolu, czyli układu zawieszonych w gazie drobnych cząsteczek substancji płynnej.

Aerozol w postaci mgiełki uzyskuje się w urządzeniach zwanych nebulizatorami. Wyróżnia się dwa rodzaje tych urządzeń: nebulizatory ultradźwiękowe i nebulizatory mechaniczne. Te pierwsze do rozpraszania fazy płynnej wykorzystują ultradźwięki, podczas gdy w przypadku urządzeń mechanicznych wykorzystywane jest sprężone powietrze, tlen lub inny neutralny gaz medyczny. Rozwój techniki i miniaturyzacji pozwolił, po latach stosowania nebulizacji jedynie w warunkach leczenia szpitalnego, wprowadzić tę metodę leczenia do domów pacjentów.

Każdy aerozol leczniczy charakteryzuje się swoistym rozkładem i wielkością cząsteczek leku. Ze względu na różną wielkość cząstek można wyróżnić: aerozole monodyspersyjne, czyli składające się z cząstek o jednakowych wymiarach, oraz aerozole polidyspersyjne, które zawierają cząstki o różnych rozmiarach.

Wielkość cząstek aerozolu decyduje o miejscu działania leku w drogach oddechowych - do pęcherzyków płucnych wnikają cząstki o średnicy 1-2 mm, do oskrzelików - 3-6 mm, a do oskrzeli - 7-15 mm.

Nebulizacja, jak każda metoda lecznicza, posiada swoje zalety oraz wady. W przypadku nebulizacji zdecydowanie wartość zalet przewyższa jej wady. Do zalet zalicza się przede wszystkim:

• Łatwe podawanie leku;
• Nie jest wymagana koordynacja wdechowo-wydechowa (możliwość podawania u dzieci, ludzi starszych oraz u chorych niewspółpracujących);
• Można dobrać indywidualną dla każdego chorego dawkę i rodzaj leku (beta2-mimetyki, antybiotyki, leki proteolityczne lub mukolityki), a nawet podawać jednocześnie kilka leków;
• Możliwa jest równoczesna farmako- i tlenoterapia.

Należy dodać również to, że podanie leku w formie aerozolu pozwala znacznie zmniejszyć dawkę skuteczną leku, co w połączeniu z „miejscowym” jego działaniem, znacznie obniża ilość i natężenie działań niepożądanych. Do wad nebulizacji zalicza się, na szczęście ostatnio w coraz mniejszym stopniu, ograniczoną dostępność i koszt nebulizatorów.

Nebulizacja wykorzystywana jest przede wszystkim w terapii chorób układu oddechowego tj. astmie, przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc i innych. Do szczegółowych wskazań zalicza się:

• Leczenie przewlekłe ciężkiej postaci astmy oskrzelowej i (lub) ciężkiego zaostrzenia choroby w warunkach domowych, szpitalnych oraz podczas transportu;
• Leczenie przewlekłe oraz w zaostrzeniach mukowiscydozy, leczenie przewlekłego zapalenia oskrzeli, rozstrzeni oskrzeli, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc;
• Leczenie przewlekłych zakażeń dróg oddechowych;
• Wspomagająco w ostrych chorobach dolnych dróg oddechowych;
• Profilaktyka pneumocystozy u chorych z grup ryzyka.

Nebulizacja, jak każdy rodzaj terapii, charakteryzuje się pewnymi przeciwwskazaniami. Z tego powodu nie powinna być stosowana bez ich znajomości, a najlepiej powinna być skonsultowana z lekarzem. Najczęstrze przeciwskazania nebuklizacji każdego typu to:

• Ciężka niewydolność serca.
• Niewydolność oddechowa niezwiązana z mechanizmem obturacji oskrzeli.
• Przewlekłe, ciężkie choroby układu oddechowego (gruźlica, nowotwory).
• Krwotok z dróg oddechowych.

Dodatkowo nebulizacja ultradźwiękowa przeciwwskazana jest w pierwszym roku życia (noworodki, niemowlęta). Nie można też stosować takich leków jak dornaza alfa, antybiotyki, glikokortykosteroidy.

Leki zalecane do stosowania w nebulizacji za pomocą inhalatorów pneumatycznych:

• Antybiotyki, takie jak aminoglikozydy (tobramycyna, gentamycyna, amikacyna), karbenicylina, kolistyna, ceftazydym, wankomycyna, amfoterycyna B.
• Pentamidyna.
• Glikokortykosteroidy (budezonid, beklometazo).
• Leki rozszerzające oskrzela (bronchodylatacyjne), takie jak bromek ipratropium, beta2-mimetyki (salbutamol, terbutalina), preparaty złożone (bromek ipratropium + fenoterol).
• Mukolityki, na przykład N-acetylocysteina, mesna, ambroksol.
• Leki hamujące transport przezbłonowy jonów sodu (amiloryd).
• Kromoglikan disodowy.
• Dornaza α.

Leki zalecane do nebulizacji za pomocą inhalatorów ultradźwiękowych to:

• Leki mukolityczne.
• Chlorek sodu (NaCl).

W zależności od typu nebulizacji (pneumatyczna, ultradźwiękowa), typu i rodzaju urządzenia istnieją małe różnice w metodyce stosowania urządzeń i wykonywania inhalacji. Urządzenia mechaniczne (pneumatyczne) składają się ze sprężarki pneumatycznej zasilanej z sieci lub baterii, która łączy się przewodem z zasadniczym nebulizatorem, będącym jednocześnie miejscem rozpraszania leku do postaci aerozolu jak i pojemnikiem na lek. Dodatkowo dzieli się je na nebulizatory o ciągłej i przerywanej produkcji aerozolu, niekiedy zaleca się stosowanie dodatkowych przystawek ocieplających schłodzony przez rozprężający się gaz aerozol leczniczy.

Urządzenie ultradźwiękowe nie posiada oddzielnego nebulizatora, gdyż „mgła” z lekiem wytwarzana jest bezpośrednio w urządzeniu. Zasady wykonywania nebulizacji za pomocą inhalatorów pneumatycznych:

• Wlej odmierzoną objętość (dawkę) leku do nebulizatora i uzupełnij do objętości 3-4 ml 0,9% roztworem NaCl. Uwaga: W przypadku leków konfekcjonowanych odmierzoną ilość roztworu gotowego do nebulizacji należy wlać do pojemnika nebulizatora bez rozcieńczania.

• Połącz nebulizator z ustnikiem lub maską twarzową. Uwaga: W przypadku nebulizacji przez ustnik bez użycia maski pacjent powinien go przytrzymać zębami i szczelnie objąć ustami. W przypadku nebulizacji przez maskę powinna ona szczelnie przylegać do twarzy. Nieszczelność zmniejsza efektywną dawkę leku deponowanego w oskrzelach nawet o 50-80%!

• Połącz łącznikiem (przewód PCV) nebulizator z kompresorem.

• Włącz sprężarkę po podłączeniu do źródła zasilania.

• W trakcie pracy sprężarki kontroluj wlot i wylot powietrza chłodzącego urządzenie (nie powinny być przesłonięte).

• W przypadku nebulizacji sprężonym powietrzem lub tlenem dostarczanym centralnie ustaw zalecany przez producenta nebulizatora przepływ gazu.

• Przyjmij odpowiednią pozycję (siedzącą lub leżącą) podczas inhalacji. Uwaga: Pozycja zależy od typu stosowanego nebulizatora.

W trakcie inhalacji należy pogłębić wdech i wykonywać go przez usta (ale tak, aby unikać hiperwentylacji), a na szczycie wdechu na krótko zatrzymał oddech (manewr ten zwiększa depozycję nebulizowanego leku w okrzelikach). Uwaga: Dzieci powinny wykonywać inhalacje pod nadzorem osób dorosłych.

Przerwij inhalację, gdy w nebulizatorze nie powstaje już aerozol, oraz natychmiast w razie wystąpienia niepożądanych objawów, takich jak duszności, sinica lub znaczny niepokój dziecka.

Po nebulizacji mukolityku zastosuj zabiegi fizjoteraputyczne.

Zasady postępowania po zakończeniu nebulizacji

• Rozłącz układ nebulizator-sprężarka.

• Rozkręć nebulizator i wyjmij dyszę.

• Wszystkie plastikowe części umyj dokładnie w ciepłej wodzie z dodatkiem detergentu (płyn do mycia naczyń) i wypłucz pod bieżącą wodą.

• Dobrze wysusz i złóż urządzenie.

Uwaga: Jeśli istnieje konieczność dokładniejszego oczyszczenia, niektóre nebulizatory można gotować (należy to wcześniej sprawdzić w dołączonej przez producenta instrukcji użytkowania). Ze względu na parametry techniczne oraz względy higieniczne po 6-12 miesiącach użytkowania należy kupić nowy nebulizator (czas używania zależy od zaleceń producenta). Filtr powietrza w kompresorze należy wymieniać zgodnie z instrukcją producenta i każdorazowo, gdy urządzenie pracuje niewłaściwie lub zmniejsza się jego wydajność.

Nebulizację powinno się stosować wtedy, gdy pozwala na to stan kliniczny chorego, wymaga on tej metody terapii i tak zalecił lekarz.

Źródła

1. „Technika i zasady stosowania leków w nebulizacji w leczeniu chorób dolnych dróg oddechowych u dzieci” dr med. Ewa Cichocka-Jarosz, lek. med. Przemko Kwinta, Klinika Chorób Dzieci Katedry Pediatrii Wydziału Lekarskiego UJ w Krakowie (Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. med. Jacek J. Pietrzyk), Opublikowano w Medycyna Praktyczna Pediatria 2001/05.