Choroba Parkinsona (Parkinson) - objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie, rokowania
Parkinson (choroba Parkinsona) początkowo objawia się niewinnie. Nasze ruchy stają się trochę wolniejsze i jesteśmy w stanie wykonać mniej rzeczy w ciągu dnia niż do tej pory. Potem pojawiają się problemy z precyzją wykonywanych ruchów i drżeniem rąk. To przeważnie na tym etapie chorzy dowiadują się, że ich zaburzenia związane są z rozwojem choroby Parkinsona. Szacuje się, że na całym świecie cierpi na nią 6,3 mln osób, a w Polsce ok. 60–80 tys. Co to jest choroba Parkinsona? Jakie są wczesne objawy Parkinsona? Jak zdiagnozować Parkinsona?
- 1. Co to jest Parkinson?
- 2. Jakie są objawy choroby Parkinsona?
- 2.1. Pierwsze objawy choroby Parkinsona
- 2.2. Objawy podstawowe
- 2.3. Objawy drugorzędne
- 3. Przyczyny Parkinsona
- 4. Jak przebiega choroba Parkinsona?
- 5. Jak postawić diagnozę choroby Parkinsona?
- 6. Leczenie Parkinsona
- 6.1. Leczenie farmakologiczne
- 6.2. Elektrostymulacja mózgu
- 6.3. Talamotomia
- 7. Jakie leki mogą wywołać zespół Parkinsonowski?
- 8. Czy choroba Parkinsona jest dziedziczna?
- 9. Jak Parkinson wpływa na codzienne funkcjonowanie i jakość życia?
- 10. Jakie są powikłania choroby Parkinsona?
- 11. Jak można zapobiegać rozwojowi choroby Parkinsona?
1. Co to jest Parkinson?
Parkinson to określenie choroby Parkinsona, czyli neurologicznego schorzenia, którego nazwa pochodzi od nazwiska angielskiego lekarza Jamesa Parkinsona, który w trakcie swojej praktyki lekarskiej jako pierwszy rozpoznał i opisał charakterystyczne objawy tej choroby. Opublikowaną w 1817 roku pracę uznaje się za wstęp dla badań nad chorobą Parkinsona, które trwają do dziś.
Istotą choroby Parkinsona jest obumieranie komórek mózgowych, odpowiadających za produkcję dopaminy. Spadek jej stężenia o 20 proc. od przyjętego minimum zaczyna powodować dokuczliwe dolegliwości.
Co ciekawe, parkinsonizm znacznie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety, a średni wiek chorego to 58 lat, jednak zdarza się, że pierwsze jej objawy pojawiają się przed ukończeniem 40. roku życia.
Eksperci szacują, że z roku na rok liczba osób cierpiących na zespół Parkinsonowski będzie rosnąć z powodu starzenia się społeczeństw na całym świecie.
2. Jakie są objawy choroby Parkinsona?
Centralny układ nerwowy osób chorych na parkinsonizm jest zaburzony, a jego stan pogarsza się z czasem. Objawy choroby Parkinsona dzieli się na dwie grupy: podstawowe i drugorzędne.
2.1. Pierwsze objawy choroby Parkinsona
Pierwsze objawy Parkinsona są niespecyficzne i uaktywniają się wcześniej niż objawy podstawowe. W wielu przypadkach są bagatelizowane i traktowane jako chwilowe pogorszenie samopoczucia. Wczesne objawy Parkinsona to:
- spadek samopoczucia,
- duże zmęczenie,
- smutek,
- niepokój i nerwowość,
- ból mięśni,
- zaburzenia węchu,
- zaparcia,
- zaburzenia snu,
- pomniejszenie wielkości pisma,
- drżenie dłoni w stanach napięcia emocjonalnego,
- problem z zapinaniem guzików.
Wczesne objawy choroby Parkinsona mogą być uznawane za infekcję, a nawet problemy z ciśnieniem tętniczym krwi. Początki Parkinsona są też różne u wielu osób, u niektórych pacjentów pierwszymi oznakami problemów ze zdrowiem są objawy z grupy podstawowej.
2.2. Objawy podstawowe
Zespół Parkinsona wywołuje różne dolegliwości, które zauważalne są zarówno przez osobę chorą, jak i jej najbliższe otoczenie. Do głównych objawów choroby Parkinsona, które wcześniej lub później pojawiają się u chorych zaliczamy 4 najważniejsze symptomy:
- Drżenie rąk
Najbardziej rozpoznawaną dolegliwością jest niekontrolowane drżenie rąk, głowy, a nawet całego ciała. Pierwszy objaw Parkinsona to drżenie obejmujące jedynie małą część ciała, np. palec czy dłoń. Z czasem zajmuje całą rękę, a później całe ciało. Może to być drżenie rąk w spoczynku, we śnie lub ocieranie kciuka o palec wskazujący (tzw. ruch "liczenia pieniędzy" lub "kręcenia pigułek").
- Sztywność
U większości chorych na Parkinsona występuje sztywność. Może to być sztywność karku i problemy z przekręcaniem głowy, a następnie trudności w zginaniu kończyn oraz chodzeniu. Chory zdaje się nie panować nad swoim ciałem, jego poruszanie się jest niezgrabne, mięśnie są cały czas napięte, a w niektórych przypadkach mogą nawet boleć.
Osoba cierpiąca na Parkinsona może mieć też problemy z mimiką, a także wrażenie ciągłego zmęczenia i osłabienia. Twarz z powodu zaniku mimiki i rzadkiego mruganiu przyjmuje "maskowaty" wygląd, mowa staje się bełkotliwa, niewyraźna, pismo drobne i nieczytelne, mogą pojawić się również trudności w połykaniu.
- Spowolnienie ruchów
Kolejnym objawem parkinsonizmu jest bradykinezja (następstwo sztywności), czyli powolność lub całkowity zanik ruchów. Chorego można rozpoznać po zgarbionej postawie i chodzeniu małymi kroczkami. Problem będzie stanowiło wstanie z krzesła i przejście krótkiego odcinka drogi, aż w końcu dojdzie do akinezji, czyli całkowitej niemożliwości wykonania jakiejkolwiek czynności.
„Chód Parkinsona” to popularna nazwa symptomu występującego u chorych na tę chorobę. Jest to określenie typowej maniery chodzenia polegającej na opuszczonej głowie, opuszczonych i zastygłych w jednej pozycji ramionach, powłóczeniu nogami i postawie wychylającej się do przodu i do tyłu w nienaturalny sposób.
Choroba Parkinsona utrudnia poruszanie się, a w szczególności wykonanie pierwszego kroku. Często zdarza się osobie cierpiącej na chorobę Parkinsona zatrzymać się w trakcie chodu z powodu zesztywnienia mięśni i odmowy posłuszeństwa ciała.
- Niestabilność ruchowa
Ostatnim objawem, zaliczanym do grupy najczęściej występujących dolegliwości związanych z rozwojem Parkinsona jest niestabilność ruchowa. W jej wyniku chory nie tylko chodzi zgarbiony, ale przybiera też postawę z opadniętymi ramionami i przechyloną na bok głową. Brak kontroli nad własnym ciałem powoduje częste kontuzje, stłuczenia i urazy.
2.3. Objawy drugorzędne
Do drugorzędnych objawów choroby Parkinsona można zaliczyć
- częste zatwardzenia spowodowane brakiem kontroli nad jelitami i pęcherzem moczowym,
- problemy z połykaniem pokarmu i śliny (w związku z ich cofaniem się do ust, osoby chore kaszlą, duszą się i ślinią),
- upośledzeniu ulega również postrzeganie świata, co skutkuje niepokojem i depresją
- zahamowaniu ulegają także zdolności motoryczne, co objawia się mówieniem szeptem, niewyraźnym pismem oraz spowolnioną reakcją na zadawane pytania,
- nadmierne pocenie, jak również wysuszenie skóry na twarzy i głowie.
3. Przyczyny Parkinsona
Główną przyczyną choroby Parkinsona jest obumieranie komórek mózgowych zaliczanych do tzw. istoty czarnej. W wyniku spadku stężenia dopaminy, komórki mózgowe odpowiadające za kontrolę ruchów ciała nie mają możliwości się komunikować, w związku z czym dochodzi do upośledzenia funkcji ruchowych organizmu.
W chorobie Parkinsona liczba komórek istoty czarnej systematycznie się zmniejsza, czemu towarzyszy postępujące zmniejszenie stężenia dopaminy w jądrach podkorowych, co z kolei prowadzi do rozwoju choroby. Ze względu na bardzo duże zdolności kompensacyjne mózgu, objawy choroby Parkinsona pojawiają się dopiero, gdy zniszczenia są duże. Pomimo tego, że choroba Parkinsona znana jest od lat, do tej pory nie wiadomo, co jest przyczyną prowadzącą do zwyrodnienia komórek istoty czarnej.
Przypuszcza się, że na proces obumierania komórek mózgowych ma wpływ kilka czynników. Może być ono spowodowane uwarunkowaniami genetycznymi i odziedziczeniem zmutowanego genu, którego zadaniem jest synteza białka.
Do innych przyczyn zalicza się długotrwały kontakt chorego z substancjami toksycznymi czy ciągły stres. Czasami parkinsonizm może być skutkiem stosowania leków z grupy neuroleptyków. Jest to tzw. parkinsonizm polekowy.
4. Jak przebiega choroba Parkinsona?
Choroba rozwija się powoli i w bardzo zróżnicowany sposób, część chorych ma naprawdę nietypowe objawy Parkinsona, które zupełnie nie wskazują na obecność schorzenia o charakterze neurologicznym (tzw. parkinsonizm atypowy).
Wraz z upływem czasu do odczuwanych dolegliwości dołącza sztywność mięśniowa, umiejscowiona po jednej stronie ciała. Zauważalne staje się również spowolnienie ruchowe - pacjent ubiera się, chodzi i mówi wolniej, a rozpoczęcie danego ruchu wymaga więcej wysiłku.
Następnie ciało zaczyna drżeć w spoczynku, ustępuje w czasie sięgania po przedmiot, a następnie trwa bezustanie. Kształtuje się również charakterystyczna postawa ciała - sztywna z lekko ugiętymi rękami i nogami oraz pochyleniem tułowia do przodu.
Do objawów neurologicznych Parkinsona dołączają również nagłe zatrzymania chodu, niestabilność ciała i upadki. Twarz traci mimikę, staje się maskowata i zobojętniała, a pacjent ma problemy z połykaniem śliny.
Pojawiają się również objawy oczne choroby Parkinsona, czyli niewyraźne widzenie, trudności w kontrolowaniu ruchów oczu i niemożność otwarcia powiek.
Stan pacjenta stopniowo się pogarsza, aż do momentu, gdy niezbędne jest włączenie wózka inwalidzkiego i stałej obecności osoby trzeciej do pomocy w wykonywaniu czynności. Chory staje się niezdolny do samodzielnego życia.
5. Jak postawić diagnozę choroby Parkinsona?
Jakie badania na Parkinsona? Niestety wciąż nie opracowano badań, które pozwalałyby na jednoznaczne potwierdzenie choroby. Diagnoza stawiana jest dopiero po dłuższej obserwacji stanu pacjenta i zgromadzeniu badań, które wykluczają inne jednostki, takie jak guzy mózgu, krwiaki czy uszkodzenia o charakterze naczyniowym.
Chorzy kierowani są w tym celu przede wszystkim na tomografię komputerową i rezonans magnetyczny. Diagnostyka Parkinsona wciąż pozostaje przedmiotem badań, stąd w wielu przypadkach zleca się badanie PET i SPECT.
Rozpoznanie schorzenia poprzedzone jest podstawowym badaniem klinicznym i potwierdzeniem obecności spowolnienia ruchowego oraz jednego objawu dodatkowego: sztywności mięśniowej, drżenia spoczynkowego lub zaburzeń stabilności postawy.
6. Leczenie Parkinsona
6.1. Leczenie farmakologiczne
Nie istnieje leczenie przyczynowe, które całkowicie zahamowałoby rozwój choroby Parkinsona. Współczesna medycyna dysponuje jednak lekami, które pozwalają opóźnić o kilka lat wystąpienie nasilonych objawów, przedłużają czas życia niemal do średniej populacji i znacząco poprawiają jakość codziennego funkcjonowania. Należą do nich:
- lewodopa – lek będący prekursorem dopaminy,
- agoniści dopaminy (np. bromokryptyna, pramipexol) – leki "naśladujące" działanie dopaminy,
- selegilina – lek blokujący monoaminooksydazę typu B – enzym rozkładający dopaminę.
Do tej pory najlepsza w leczeniu farmakologicznym jest lewodopa, którą podaje się choremu, stopniowo zwiększając jej dawkę. Minusem leczenia tą substancją jest fakt, że po kilku latach organizm chorego przestaje na nią reagować, a objawy Parkinsona się pogłębiają.
6.2. Elektrostymulacja mózgu
Niektórzy lekarze zalecają też głęboką elektrostymulację mózgu. Polega ona na umieszczeniu w mózgu elektrod i stymulatora pod skórą klatki piersiowej. Jest to metoda w pełni finansowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia, jednak przeciwwskazaniami do jej zastosowania są np. skłonności pacjenta do depresji.
6.3. Talamotomia
Jak leczyć Parkinsona? Pacjentów niereagujących na konwencjonalne leczenie farmakologiczne, szczególnie w przypadku nasilonego drżenia, można leczyć za pomocą jednej z nowych technik chirurgicznych.
Talamotomia to zabieg, podczas którego chirurg niszczy niewielki obszar struktury mózgu zwanej wzgórzem, osiągając w ten sposób zmniejszenie drżenia u ok. 80-90 proc. chorych.
Możliwe jest również przeszczepianie komórek macierzystych pochodzących z płodów do jąder podstawy w celu odnowy komórek wytwarzających dopaminę. Jest to technika eksperymentalna i budząca wiele kontrowersji, aczkolwiek pewna liczba tak leczonych chorych wykazuje znaczną poprawę, a niektórzy pacjenci mogą grać w tenisa, jeździć na nartach i prowadzić samochód.
Parkinsonizm polekowy leczony jest poprzez podawanie leków z grupy cholinolityków, które zmniejszają ilość acetylocholiny, a dokładniej wyrównują zależność poziomu adrenalina-acetylocholina.
W leczeniu objawowym choroby Parkinsona niedoceniane, a często istotne są takie elementy postępowania, jak:
- dieta – powinna być dobrana indywidualnie, by nie dopuścić do zmiany masy ciała, zawierać odpowiednie proporcje płynów i błonnika; poza tym pacjenci przyjmujący lewodopę powinni przyjmować mniejszą ilość białka,
- odpowiedni tryb życia,
- rehabilitacja ruchowa – zaleca się ćwiczenia zapobiegające rozwojowi zmian zwyrodnieniowych i zespołów bólowych i poprawiające ogólną kondycję ruchową,
- intensywne leczenie współistniejących zaburzeń, takich jak zaparcia czy depresja.
Wybór odpowiedniej metody leczenia parkinsona powinien być dopasowany do każdego pacjenta indywidualnie. Ważne jest wzięcie pod uwagę wieku pacjenta, zaawansowania choroby, istniejących zaburzeń czy zawodu.
7. Jakie leki mogą wywołać zespół Parkinsonowski?
Objawy zespołu Parkinsona mogą wywołać lub nasilić leki poprawiające perystaltykę jelit (metoklopramid), krążenie mózgowe (cynaryzyna, flunaryzyna) oraz preparaty neuroleptyczne (perazyna, promazyna, rysperydon).
Parkinsonizm polekowy może być też wynikiem zażywania leków przeciwpsychotycznych, przeciwdepresyjnych z grupy SSRI, leków normotymicznych, nasennych, przeciwpadaczkowych oraz blokerów kanału wapniowego.
8. Czy choroba Parkinsona jest dziedziczna?
Dziedziczenie choroby Parkinsona jest możliwe, niektóre badania wskazują, że wśród pacjentów znajduje się od 5 do nawet 35% przypadków uwarunkowanych genetycznie.
Nie jest to jednak reguła, ponieważ wiele zachorowań powstaje bez względu na powiązania rodzinne, wówczas mówi się o charakterze samoistnym Parkinsona.
9. Jak Parkinson wpływa na codzienne funkcjonowanie i jakość życia?
Rokowania Parkinsona nie są zbyt pomyślne, ponieważ jest to choroba nieuleczalna, o charakterze postępującym. Jakość życia pacjentów stopniowo się pogarsza, szczególnie ze względu na drżenie i sztywność ciała.
Chorym wraz z upływem czasu coraz więcej czynności zaczyna sprawiać trudność, początkowo jest to zapinanie guzików czy szycie, a później przygotowywanie posiłków czy sprzątanie.
Drżenie skutecznie utrudnia nawet jedzenie, doprowadzając do wylewania zupy z łyżki i spadania jedzenia z widelca. Po latach od diagnozy pacjent wymaga pomocy w coraz większym zakresie, aż do konieczności znalezienia całodobowej opieki i załatwienia wózka inwalidzkiego.
Dobrą informacją jest jednak fakt, że parkinsonizm postępuje wolno i wielu chorych jest w stanie utrzymać przez dłuższy czas aktywność zawodową oraz samodzielność życiową. Duży wpływ ma na to moment wystąpienia pierwszych dolegliwości i rozpoznania choroby.
Objawy Parkinsona u starszych ułatwiają diagnozę w porównaniu do niespecyficznych objawów Parkinsona u młodych, które przez długi czas nie kojarzą się z rozwojem schorzeń neurologicznych. Wczesne wdrożenie leczenia choroby Parkinsona ma pozytywny wpływ na stan pacjentów przez długie lata.
10. Jakie są powikłania choroby Parkinsona?
Choroba Parkinsona często współwystępuje z dolegliwościami, jak:
- obniżenie nastroju,
- depresja,
- zaburzenia lękowe,
- fobie i ataki paniki,
- gwałtowne spadki ciśnienia tętniczego,
- zaburzenia pamięci i orientacji przestrzennej,
- spowolnienie myślenia,
- zaburzenia erekcji,
- zaburzenia funkcjonowania pęcherza moczowego,
- problemy ze snem,
- nadmierna potliwość i zaburzenia termoregulacji organizmu.
Choroba rozwija się powoli prowadząc do coraz większej niesprawności. Chorzy umierają zazwyczaj z powodu powikłań wywołanych unieruchomieniem, takich jak zapalenie płuc czy zator tętnicy płucnej.
11. Jak można zapobiegać rozwojowi choroby Parkinsona?
Niestety nie istnieje profilaktyka choroby Parkinsona. Schorzenie może być uwarunkowane genetycznie lub być skutkiem kilku czynników środowiskowych, na które w mniejszym lub większym stopniu narażony jest każdy z nas.
Parkinson może być też oczywiście wynikiem sytuacji, takich jak zatrucie manganem czy tlankiem węgla, ale na tego typu wydarzenia również nie mamy większego wpływu. Podobnie jak na działanie leków stosowanych w psychiatrii do leczenia konkretnych zaburzeń.
Choroba Parkinsona w większości przypadków ma charakter losowy, trudno przewidzieć kto na nią zachoruje. Mimo wszystko warto dbać o zdrowy tryb życia - zbilansowaną dietę obfitującą w świeże warzywa i owoce oraz regularną aktywność fizyczną. Na wiele schorzeń o podłożu neurologicznym mają wpływ wolne rodniki, którym przeciwdziała zdrowy styl życia.
Zobacz także:
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.