Probiotyki - działanie, zastosowanie, naturalne źródła probiotyków

Probiotyki to preparaty doustne zawierające żywe, wyselekcjonowane szczepy drobnoustrojów, które wpływają korzystnie na organizm człowieka. Drobnoustroje te w przewodzie pokarmowym namnażają się i są konkurencyjne dla drobnoustrojów patogennych, wywołujących zakażenia, np. pałeczek Salmonella i Shigella. Co jeszcze wiadomo o probiotykach?

1. Probiotyki - odkrycie

Pomimo iż samo zjawisko probiozy i probiotyków opisali już w 1877 roku Pasteur i Jaubert, to na korzystne oddziaływanie bakterii wytwarzających kwas mlekowy pierwszy zwrócił uwagę rosyjski mikrobiolog Ilija Miecznikow – laureat nagrody Nobla z medycyny w 1908 roku.

Sugerował on, że spożywanie produktów zawierających "bakterie mlekowe", czyli probiotyki, może prowadzić do "wszczepienia" do przewodu pokarmowego pożytecznych drobnoustrojów, które zastąpią patogeny. Dla określenia takich drobnoustrojów w 1965 r. wprowadzono nazwę probiotyk.

Nazwa probiotyk pochodzi od greckiego ‘’pro bios’’ - dla życia. Zgodnie z definicją FAO/WHO z 2002 roku probiotykami nazywamy żywe organizmy, które podawane w określonych ilościach powodują korzystne skutki zdrowotne. Najczęściej jako probiotyki stosuje się bakterie kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium.

Korzystne właściwości zdrowotne wykazują również niektóre szczepy bakterii Escherichia i Bacillus a także drożdże Saccharomyces cerevisiae ssp boulardi. W przypadku probiotyków korzystne działanie zależne jest od konkretnego szczepu mikroorganizmu, a nie od jego rodziny czy rodzaju.

2. Probiotyki - charakterystyka

Szczepy drobnoustrojów, aby mogły wchodzić w skład probiotyków, muszą być bardzo dokładnie przebadane i spełniać kilka warunków. Aby spełniały swoją funkcję, drobnoustroje wchodzące w skład probiotyków muszą mieć zdolność ścisłego przylegania do komórek nabłonka jelit, działać antagonistycznie do bakterii patogennych przewodu pokarmowego i z łatwością powinny skolonizować jelita, co zapewnia im np. oporność na niskie pH soku żołądkowego oraz na działanie żółci.

Oczywiście nie mogą wytwarzać toksycznych produktów przemiany materii, szkodliwych dla organizmu człowieka – dlatego też powinny być wyizolowane od człowieka.

Poznaj najcenniejsze źródła probiotyków [10 zdjęć]

Jogurt stanowi najbardziej nam znane źródło probiotyków – pozytywnie działających na nasz układ pokarmowy...

zobacz galerię

Powyższymi właściwościami charakteryzują się, np.: pałeczki z gatunku Lactobacillus acidophilus(kwasu mlekowego), L. plantarum, L. rhamnosus, Bifidobacterium bifidum iB. longum – są to szczepy najczęściej wchodzące w skład probiotyków.

3. Probiotyki - działanie

Współcześnie wiadomo już, że probiotyki nie tylko poprawiają funkcjonowanie śluzówki układu pokarmowego, ale mają dużo szersze spektrum działania, w tym poprawiają czynności układu odpornościowego.

Zapobieganie zakażeniom jelitowym dzięki probiotykom ma miejsce dzięki hamowaniu rozwoju patogennych mikroorganizmów poprzez kilka mechanizmów: wytwarzanie niekorzystnych dla nich substancji (kwasów organicznych, nadtlenku wodoru, bakteriocyn), współzawodnictwo w przyleganiu do nabłonka jelit oraz wykorzystywanie składników pokarmowych niezbędnych do ich wzrostu i rozwoju.

Immunostymulacja, czyli stymulowanie mechanizmów odpornościowych dzięki probiotykom, zachodzi dzięki wzmacnianiu fagocytozy, zwiększaniu aktywności makrofagów i limfocytów, zwiększaniu syntezy i aktywności przeciwciał klasy IgA w przewodzie pokarmowym, promowaniu różnicowania się i rozwoju linii komórek Th1 i przywracaniu równowagi między liczbą limfocytów Th1 i Th2 oraz produkcją substancji cytoprotekcyjnych i peptydów czynnościowych. Zadanie probiotyków to również wytwarzanie składników odżywczych oraz zwiększenie ich biodostępności.

Inne działanie probiotyków:

• Złagodzenie objawów nietolerancji laktozy obecnej w pożywieniu. Nietolerancja laktozy występuje w przypadku braku/niedostatecznej ilości enzymu rozkładającego laktozę (laktazy). Nagromadzenie niemetabolizowanej laktozy objawia się w postaci dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Szczepy bakterii w probiotykach wytwarzają enzym (β-galaktozydaza), który rozkłada laktozę.
• Redukcja ryzyka rozwoju niektórych nowotworów. Probiotyki najprawdopodobniej zmniejszają ryzyko rozwoju raka jelita grubego.

• Zmniejszanie alergii. Probiotyki również zmniejszają częstotliwość występowania alergii u osobników podatnych, szczególnie w przypadku atopowego zapalenia skóry.

• Regulowanie czynności jelit. Ponadto probiotyki regulują czynności jelit, eliminują substancje toksyczne z organizmu, poprawiają profil lipidowy u osób z wysokim poziomem cholesterolu oraz zapobiegają nawrotom infekcji pochwy (grzybiczych i bakteryjnych), są naturalną barierą odpornościową.

3.1. Probiotyki – leczenie biegunek

W zależności od szczepu probiotyki mogą skracać czas trwania ostrej biegunki infekcyjnej o około 1 dzień. Dużą skuteczność wykazują w przypadku biegunek wywołanych wirusami, mniej skuteczne są jeśli biegunka ma podłoże bakteryjne lub wirusowe. Najskuteczniej w przypadku biegunek pojawiających się u dzieci działają szczepy Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomyces cerevisiae boulardii lyo i Enterococcus faecium LAB SF68.

W przypadku biegunek pro antybiotykowych występujących zarówno u dorosłych jak i u dzieci najlepsze badanie wykazują Lactobacillus rhamnosus GG i Saccharomyces cerevisiae boulardii oraz Lactobacillus casei DN-114001.

3.2. Probiotyki – zwalczanie H.pylori

Probiotyki mają też udowodnioną skuteczność zwalczania bakterii Helicobacter pylori, które bytują w przewodzie pokarmowych. Ich niekontrolowane rozmnażanie przyczynia się m.in. do powstania wrzodów żołądka. Eksperci zalecają, żeby włączyć probiotyki do konwencjonalnego leczenia zakażenia H.pylori.

3.3. Probiotyki – łagodzenie alergii i atopii

Przyjmowanie probiotyków może mieć też dobre skutki w zapobieganiu rozwoju alergii. Badania sugerują, że przyjmowanie przez kobiety karmiące piersią probiotyków może zapobiegać rozwojowi atopowego zapalenia skóry u dzieci obciążonych ryzykiem. Jeśli dziecko jest karmione mlekiem modyfikowanym można podawać mu probiotyki.

3.4. Probiotyki – choroby jelit

Probiotyki mogą być również stosowane w kuracji wspomagającej leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Wykorzystanie odpowiednich szczepów pozwala zapobiegać nawrotom choroby i przyśpieszać ich remisję. Kuracja probiotykami może być skuteczna również w łagodzeniu dolegliwości związanych z zespołem jelita drażliwego. Są szczepy, które powodują zmniejszenie bólu i wzdęć u pacjentów z tym schorzeniem.

Najnowsze badania pokazują również, że probiotyki mogą zmniejszać ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Skuteczność wykazują określone szczepy Lactobacillus i Bifidobacterium. Mechanizm zapobiegania nowotworom jelita przez probiotyki nie jest do końca jasny. Zaobserwowano jednak, że probiotyki w połączeniu z prebiotykami przyczyniają się do zmniejszenia stopnia uszkodzeń DNA i proliferacji komórek jelit.

3.5. Probiotyki – zapobieganie otyłości

W badaniu przeprowadzonym na myszach naukowcy odkryli, że skład mikroflory jelitowej może mieć wpływ na występowanie nadwagi i otyłości. Podawanie osobom otyłym bakterii Lactobacillus rhamnosus PL60 może wspomagać ich walkę z otyłością.

4. Probiotyki - zastosowanie

Probiotyki stosuje się zwykle jako kurację uzupełniającą. Najczęstsze zastosowanie probiotyków to:

• ostre biegunki, biegunki wywołane przez laseczkę z gatunku Clostridium difficile oraz przez rotawirusy i inne wirusy, biegunki podróżnych,
• profilaktyka i leczenie biegunek poantybiotykowych,
• zespół jelita drażliwego,
• ostre zapalenie żołądka i zapalenie jelit,
• zakażenia wywołane przez Helicobacter pylorii,
• dysbakterioza różnego pochodzenia,
• alergie, szczególnie atopowe zapalenie skóry,
• zakażenia dróg oddechowych u dzieci,
• zapobieganie niektórym zakażeniom bakteryjnym i grzybiczym np. pochwy,
• zapobieganie i leczenie zakażeń dróg moczowych,
• w celu zwiększenia odporności organizmu,
• w celu obniżenia poziomu cholesterolu we krwi (w hipercholesterolemii),
• w celu zapobiegania nowotworom oraz aby niwelować negatywne skutki związane z chemioterapią i radioterapią.

5. Probiotyki – jak zwiększyć ich ilość w organizmie?

Jeśli chcemy by w naszych jelitach rozwijały się bakterie pro biotyczne musimy zadbać przede wszystkim o zbilansowaną i zdrową dietę. W tym celu powinniśmy ograniczyć spożywanie węglowodanów prostych i praktycznie całkowicie wyeliminować z diety cukier rafinowany.

Cukier stanowi dobrą pożywkę dla drobnoustrojów chorobotwórczych. O czym jeszcze warto pamiętać? Antybiotyki, które często bierzemy w nadmiarze, również nie korzystnie wpływają na stan flory bakteryjnej w jelitach. Oprócz niszczenia bakterii chorobotwórczych niszczą także te dobre. Po antybiotyk powinniśmy sięgać, gdy jest taka konieczność. Jeśli stosujemy antybiotykoterapię powinniśmy równocześnie przyjmować leki zawierające probiotyki, a także spożywać produkty bogate w szczepy bakterii probiotycznych.

Co jeszcze możemy zrobić? Jeśli chcemy zwiększyć ilość bakterii probiotycznych w jelitach powinniśmy spożywać kwaśną żywność, np. ocet jabłkowy i fermentowane warzywa. Produkty te zawierają niewielkie ilości naturalnych probiotyków, a także kawsy, m.in. octowy i glukonowy, które przyczyniaja się do utrzymania odpowiedniego do wzrostu mikroorganizmów pro biotycznych pH.

Wystarczy codziennie wypijać łyżkę octu jabłkowego rozcieńczonego w 1 szklance ciepłej wody. Mikstura ta ma też działanie odchudzające.

6. Probiotyki - naturalne źródła probiotyków

Gdzie występują probiotyki? Dostępnych jest szereg produktów mlecznych zawierających bakterie probiotyczne (np. kefiry, jogurty „pro”, maślanka, mleko acidofilne, napoje jogurtopodobne, desery mleczne).

Takie produkty mleczne zawierające probiotyki wzmacniają i pobudzają układ odpornościowy człowieka, degradują i rozkładają związki rakotwórcze, stanowią jeden z czynników zapobiegających osteoporozie.

6.1. Kefir

Kefir to napój mleczny, który powstaje dzięki fermentacji z użyciem tzw. grzybków kefirowych. Składają się one z drożdży i bakterii. Kefir jest bogaty w probiotyki – zwykle zawiera ok. 10 różnych szczepów. Osoby, które nie spożywają produktów mlecznych, mogą spożywać kefiry przygotowane na bazie mleka roślinnego – owsianego, ryżowego lub kokosowego. Proces powstawania takiego roślinnego kefir jest podobny jak tradycyjnego, ale w produkcie końcowym jest mniej szczepów bakterii.

6.2. Niepasteryzowany ser

Niepasteryzowane sery również zawierają cenne probiotyki. W przypadku produktów mlecznych warto zwracać uwagę na jakość składników. Najlepsze właściwości mają produkty przygotowane na mleku od krów wypasanych na łące i karmionych trawą.

6.3. Kiszonki

Kiszona kapusta, ogórki i inne warzywa zawierają w sobie mikroorganizmy probiotyczne. Jest ich jednak mniej niż w przypadku fermentowanych produktów mlecznych. Kiszonki są dobrym źródłem kwasów organicznych, które zapewniają odpowiednie środowisko do namnażania się dobrych mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym.

6.4. Kimchi i natto

Kimchi to kiszona kapusta z dodatkiem innych warzyw – cebuli, marchwi, rzodkiewki, papryki i czosnku. Kimchi przyprawia się imbirem, sosem rybnym i solą. Kimchi jest bogate w probiotyki. Kolejnym egzotycznym specjałem, w którym znajdziemy cenne probiotyki jest japońskie natto. Natto produkuje się z fermentowanej soi, która jest źródłem Bacillus subtilis.

7. Probiotyki – suplementy

Zanim sięgniemy po suplementy diety zawierające probiotyki warto dokładnie zapoznać się z ich składami i działaniem. Poszczególnie suplementy różnią się od siebie dawką i zróżnicowaniem występujących w nich mikroorganizmów. Co więcej, niektóre suplementy zawierają szczepy o niepotwierdzonym działaniu klinicznym. W składzie produktu powinien być oznaczony szczep mikroorganizmu probiotycznego, a nie tylko podany rodzaj i gatunek.

Na rynku znajduje się dużo suplementów biotycznych, ale tylko nieliczne mają udokumentowanie działanie terapeutyczne. Probiotyki w formie suplementów przyjmuje się doustnie.