Probiotyki

Probiotyki to preparaty doustne zawierające żywe, wyselekcjonowane szczepy drobnoustrojów, które wpływają korzystnie na organizm człowieka. Drobnoustroje te w przewodzie pokarmowym namnażają się i są konkurencyjne dla drobnoustrojów patogennych, wywołujących zakażenia, np. pałeczek Salmonella i Shigella.

Odkrywcy probiotyków

Pomimo iż samo zjawisko probiozy opisali już w 1877 roku Pasteur i Jaubert, to na korzystne oddziaływanie bakterii wytwarzających kwas mlekowy pierwszy zwrócił uwagę rosyjski mikrobiolog Ilija Miecznikow – laureat nagrody Nobla z medycyny w 1908 roku. Sugerował, że spożywanie produktów zawierających „bakterie mlekowe” może prowadzić do „wszczepienia” do przewodu pokarmowego pożytecznych drobnoustrojów, które zastąpią patogeny. Dla określenia takich drobnoustrojów w 1965 r. wprowadzono nazwę probiotyk.

„Dobroczynne bakterie”

Szczepy drobnoustrojów, aby mogły wchodzić w skład probiotyków, muszą być bardzo dokładnie przebadane i spełniać kilka warunków. Aby spełniały swoją funkcję, drobnoustroje muszą mieć zdolność ścisłego przylegania do komórek nabłonka jelit, działać antagonistycznie do bakterii patogennych przewodu pokarmowego i z łatwością powinny skolonizować jelita, co zapewnia im np. oporność na niskie pH soku żołądkowego oraz na działanie żółci. Oczywiście nie mogą wytwarzać toksycznych produktów metabolizmu, szkodliwych dla organizmu człowieka – dlatego też powinny być wyizolowane od człowieka.

Powyższymi właściwościami charakteryzują się, np.: pałeczki z gatunku Lactobacillus acidophilus(kwasu mlekowego), L. plantarum, L. rhamnosus, Bifidobacterium bifidum iB. longum – są to szczepy najczęściej wchodzące w skład probiotyków.

Działanie probiotyków

Współcześnie wiadomo już, że probiotyki nie tylko poprawiają funkcjonowanie śluzówki układu pokarmowego, ale mają dużo szersze spektrum działania, w tym poprawiają czynności układu odpornościowego.

Zapobieganie zakażeniom jelitowym ma miejsce dzięki hamowaniu rozwoju patogennych mikroorganizmów poprzez kilka mechanizmów: wytwarzanie niekorzystnych dla nich substancji (kwasów organicznych, nadtlenku wodoru, bakteriocyn), współzawodnictwo w przyleganiu do nabłonka jelit oraz wykorzystywanie składników pokarmowych niezbędnych do ich wzrostu i rozwoju. Immunostymulacja, czyli stymulowanie mechanizmów odpornościowych zachodzi dzięki wzmacnianiu fagocytozy, zwiększaniu aktywności makrofagów i limfocytów, zwiększaniu syntezy i aktywności przeciwciał klasy IgA w przewodzie pokarmowym, promowaniu różnicowania się i rozwoju linii komórek Th1 i przywracaniu równowagi między liczbą limfocytów Th1 i Th2 oraz produkcją substancji cytoprotekcyjnych i peptydów czynnościowych. Zadaniem probiotyków jest też wytwarzanie składników odżywczych oraz zwiększenie ich biodostępności.

• Złagodzenie objawów nietolerancji laktozy obecnej w pożywieniu. Nietolerancja laktozy występuje w przypadku braku/niedostatecznej ilości enzymu rozkładającego laktozę (laktazy). Nagromadzenie niemetabolizowanej laktozy objawia się w postaci dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Szczepy bakterii w probiotykach wytwarzają enzym (β-galaktozydaza), który rozkłada laktozę.
• Redukcja ryzyka rozwoju niektórych nowotworów. Probiotyki najprawdopodobniej zmniejszają ryzyko rozwoju raka jelita grubego.
• Zmniejszanie alergii. Probiotyki również zmniejszają częstotliwość występowania alergii u osobników podatnych, szczególnie w przypadku atopowego zapalenia skóry.
• Regulowanie czynności jelit. Ponadto probiotyki regulują czynności jelit, eliminują substancje toksyczne z organizmu, poprawiają profil lipidowy u osób z wysokim poziomem cholesterolu oraz zapobiegają nawrotom infekcji grzybiczych i bakteryjnych pochwy, są naturalną barierą odpornościową.

Zastosowanie probiotyków:

• ostre biegunki, biegunki wywołane przez laseczkę z gatunku Clostridium difficile oraz przez rotawirusy i inne wirusy, biegunki podróżnych,
• profilaktyka i leczenie biegunek poantybiotykowych,
• zespół jelita drażliwego,
• ostre zapalenie żołądka i jelit,
• zakażenia wywołane przez Helicobacter pylorii,
• dysbakterioza różnego pochodzenia,
• alergie, szczególnie w atopowe zapalenie skóry,
• zakażenia dróg oddechowych u dzieci,
• zapobieganie niektórym zakażeniom bakteryjnym i grzybiczym np. pochwy,
• zapobieganie i leczenie zakażeń dróg moczowo-płciowych,
• w celu zwiększenia odporności organizmu,
• w celu obniżenia poziomu cholesterolu we krwi (w hipercholesterolemii),
• w celu zapobiegania nowotworom oraz aby niwelować negatywne skutki związane z chemioterapią i radioterapią.

Probiotyki w produktach mlecznych

Dostępnych jest szereg produktów mlecznych zawierających bakterie probiotyczne (np. kefiry, jogurty „pro”, maślanka, mleko acidofilne, napoje jogurtopodobne, desery mleczne). Takie produkty mleczne wzmacniają i pobudzają układ odpornościowy człowieka, degradują i rozkładają związki rakotwórcze, stanowią jeden z czynników zapobiegających osteoporozie.