Probiotyki - odkrycie, charakterystyka, działanie, zastosowanie, występowanie

Probiotyki to preparaty doustne zawierające żywe, wyselekcjonowane szczepy drobnoustrojów, które wpływają korzystnie na organizm człowieka. Drobnoustroje te w przewodzie pokarmowym namnażają się i są konkurencyjne dla drobnoustrojów patogennych, wywołujących zakażenia, np. pałeczek Salmonella i Shigella. Co jeszcze wiadomo o probiotykach?

1. Probiotyki - odkrycie

Pomimo iż samo zjawisko probiozy i probiotyków opisali już w 1877 roku Pasteur i Jaubert, to na korzystne oddziaływanie bakterii wytwarzających kwas mlekowy pierwszy zwrócił uwagę rosyjski mikrobiolog Ilija Miecznikow – laureat nagrody Nobla z medycyny w 1908 roku.

Sugerował on, że spożywanie produktów zawierających "bakterie mlekowe", czyli probiotyki, może prowadzić do "wszczepienia" do przewodu pokarmowego pożytecznych drobnoustrojów, które zastąpią patogeny. Dla określenia takich drobnoustrojów w 1965 r. wprowadzono nazwę probiotyk.

Nazwa probiotyk pochodzi od greckiego ‘’pro bios’’ - dla życia. Zgodnie z definicją FAO/WHO z 2002 roku probiotykami nazywamy żywe organizmy, które podawane w określonych ilościach powodują korzystne skutki zdrowotne. Najczęściej jako probiotyki stosuje się bakterie kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium.

Korzystne właściwości zdrowotne wykazują również niektóre szczepy bakterii Escherichia i Bacillus a także drożdże Saccharomyces cerevisiae ssp boulardi. W przypadku probiotyków korzystne działanie zależne jest od konkretnego szczepu mikroorganizmu, a nie od jego rodziny czy rodzaju.

2. Probiotyki - charakterystyka

Szczepy drobnoustrojów, aby mogły wchodzić w skład probiotyków, muszą być bardzo dokładnie przebadane i spełniać kilka warunków. Aby spełniały swoją funkcję, drobnoustroje wchodzące w skład probiotyków muszą mieć zdolność ścisłego przylegania do komórek nabłonka jelit, działać antagonistycznie do bakterii patogennych przewodu pokarmowego i z łatwością powinny skolonizować jelita, co zapewnia im np. oporność na niskie pH soku żołądkowego oraz na działanie żółci.

Oczywiście nie mogą wytwarzać toksycznych produktów przemiany materii, szkodliwych dla organizmu człowieka – dlatego też powinny być wyizolowane od człowieka.

Poznaj najcenniejsze źródła probiotyków [10 zdjęć]

Jogurt stanowi najbardziej nam znane źródło probiotyków – pozytywnie działających na nasz układ pokarmowy...

zobacz galerię

Powyższymi właściwościami charakteryzują się, np.: pałeczki z gatunku Lactobacillus acidophilus(kwasu mlekowego), L. plantarum, L. rhamnosus, Bifidobacterium bifidum iB. longum – są to szczepy najczęściej wchodzące w skład probiotyków.

3. Probiotyki - działanie

Współcześnie wiadomo już, że probiotyki nie tylko poprawiają funkcjonowanie śluzówki układu pokarmowego, ale mają dużo szersze spektrum działania, w tym poprawiają czynności układu odpornościowego.

Zapobieganie zakażeniom jelitowym dzięki probiotykom ma miejsce dzięki hamowaniu rozwoju patogennych mikroorganizmów poprzez kilka mechanizmów: wytwarzanie niekorzystnych dla nich substancji (kwasów organicznych, nadtlenku wodoru, bakteriocyn), współzawodnictwo w przyleganiu do nabłonka jelit oraz wykorzystywanie składników pokarmowych niezbędnych do ich wzrostu i rozwoju.

Immunostymulacja, czyli stymulowanie mechanizmów odpornościowych dzięki probiotykom, zachodzi dzięki wzmacnianiu fagocytozy, zwiększaniu aktywności makrofagów i limfocytów, zwiększaniu syntezy i aktywności przeciwciał klasy IgA w przewodzie pokarmowym, promowaniu różnicowania się i rozwoju linii komórek Th1 i przywracaniu równowagi między liczbą limfocytów Th1 i Th2 oraz produkcją substancji cytoprotekcyjnych i peptydów czynnościowych. Zadanie probiotyków to również wytwarzanie składników odżywczych oraz zwiększenie ich biodostępności.

Inne działanie probiotyków:

• Złagodzenie objawów nietolerancji laktozy obecnej w pożywieniu. Nietolerancja laktozy występuje w przypadku braku/niedostatecznej ilości enzymu rozkładającego laktozę (laktazy). Nagromadzenie niemetabolizowanej laktozy objawia się w postaci dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Szczepy bakterii w probiotykach wytwarzają enzym (β-galaktozydaza), który rozkłada laktozę.
• Redukcja ryzyka rozwoju niektórych nowotworów. Probiotyki najprawdopodobniej zmniejszają ryzyko rozwoju raka jelita grubego.

• Zmniejszanie alergii. Probiotyki również zmniejszają częstotliwość występowania alergii u osobników podatnych, szczególnie w przypadku atopowego zapalenia skóry.

• Regulowanie czynności jelit. Ponadto probiotyki regulują czynności jelit, eliminują substancje toksyczne z organizmu, poprawiają profil lipidowy u osób z wysokim poziomem cholesterolu oraz zapobiegają nawrotom infekcji pochwy (grzybiczych i bakteryjnych), są naturalną barierą odpornościową.

3.1. Probiotyki – leczenie biegunek

W zależności od szczepu probiotyki mogą skracać czas trwania ostrej biegunki infekcyjnej o około 1 dzień. Dużą skuteczność wykazują w przypadku biegunek wywołanych wirusami, mniej skuteczne są jeśli biegunka ma podłoże bakteryjne lub wirusowe. Najskuteczniej w przypadku biegunek pojawiających się u dzieci działają szczepy Lactobacillus rhamnosus GG, Saccharomyces cerevisiae boulardii lyo i Enterococcus faecium LAB SF68.

W przypadku biegunek pro antybiotykowych występujących zarówno u dorosłych jak i u dzieci najlepsze badanie wykazują Lactobacillus rhamnosus GG i Saccharomyces cerevisiae boulardii oraz Lactobacillus casei DN-114001.

3.2. Probiotyki – zwalczanie H.pylori

Probiotyki mają też udowodnioną skuteczność zwalczania bakterii Helicobacter pylori, które bytują w przewodzie pokarmowych. Ich niekontrolowane rozmnażanie przyczynia się m.in. do powstania wrzodów żołądka. Eksperci zalecają, żeby włączyć probiotyki do konwencjonalnego leczenia zakażenia H.pylori.

3.3. Probiotyki – łagodzenie alergii i atopii

Przyjmowanie probiotyków może mieć też dobre skutki w zapobieganiu rozwoju alergii. Badania sugerują, że przyjmowanie przez kobiety karmiące piersią probiotyków może zapobiegać rozwojowi atopowego zapalenia skóry u dzieci obciążonych ryzykiem. Jeśli dziecko jest karmione mlekiem modyfikowanym można podawać mu probiotyki.

3.4. Probiotyki – choroby jelit

Probiotyki mogą być również stosowane w kuracji wspomagającej leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Wykorzystanie odpowiednich szczepów pozwala zapobiegać nawrotom choroby i przyśpieszać ich remisję. Kuracja probiotykami może być skuteczna również w łagodzeniu dolegliwości związanych z zespołem jelita drażliwego. Są szczepy, które powodują zmniejszenie bólu i wzdęć u pacjentów z tym schorzeniem.

Najnowsze badania pokazują również, że probiotyki mogą zmniejszać ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Skuteczność wykazują określone szczepy Lactobacillus i Bifidobacterium. Mechanizm zapobiegania nowotworom jelita przez probiotyki nie jest do końca jasny. Zaobserwowano jednak, że probiotyki w połączeniu z prebiotykami przyczyniają się do zmniejszenia stopnia uszkodzeń DNA i proliferacji komórek jelit.

3.5. Probiotyki – zapobieganie otyłości

W badaniu przeprowadzonym na myszach naukowcy odkryli, że skład mikroflory jelitowej może mieć wpływ na występowanie nadwagi i otyłości. Podawanie osobom otyłym bakterii Lactobacillus rhamnosus PL60 może wspomagać ich walkę z otyłością.

4. Probiotyki - zastosowanie

Probiotyki stosuje się zwykle jako kurację uzupełniającą. Najczęstsze zastosowanie probiotyków to:

• ostre biegunki, biegunki wywołane przez laseczkę z gatunku Clostridium difficile oraz przez rotawirusy i inne wirusy, biegunki podróżnych,
• profilaktyka i leczenie biegunek poantybiotykowych,
• zespół jelita drażliwego,
• ostre zapalenie żołądka i zapalenie jelit,
• zakażenia wywołane przez Helicobacter pylorii,
• dysbakterioza różnego pochodzenia,
• alergie, szczególnie atopowe zapalenie skóry,
• zakażenia dróg oddechowych u dzieci,
• zapobieganie niektórym zakażeniom bakteryjnym i grzybiczym np. pochwy,
• zapobieganie i leczenie zakażeń dróg moczowych,
• w celu zwiększenia odporności organizmu,
• w celu obniżenia poziomu cholesterolu we krwi (w hipercholesterolemii),
• w celu zapobiegania nowotworom oraz aby niwelować negatywne skutki związane z chemioterapią i radioterapią.

5. Probiotyki – jak zwiększyć ich ilość w organizmie?

Jeśli chcemy by w naszych jelitach rozwijały się bakterie pro biotyczne musimy zadbać przede wszystkim o zbilansowaną i zdrową dietę. W tym celu powinniśmy ograniczyć spożywanie węglowodanów prostych i praktycznie całkowicie wyeliminować z diety cukier rafinowany.

Cukier stanowi dobrą pożywkę dla drobnoustrojów chorobotwórczych. O czym jeszcze warto pamiętać? Antybiotyki, które często bierzemy w nadmiarze, również nie korzystnie wpływają na stan flory bakteryjnej w jelitach. Oprócz niszczenia bakterii chorobotwórczych niszczą także te dobre. Po antybiotyk powinniśmy sięgać, gdy jest taka konieczność. Jeśli stosujemy antybiotykoterapię powinniśmy równocześnie przyjmować leki zawierające probiotyki, a także spożywać produkty bogate w szczepy bakterii probiotycznych.

Co jeszcze możemy zrobić? Jeśli chcemy zwiększyć ilość bakterii probiotycznych w jelitach powinniśmy spożywać kwaśną żywność, np. ocet jabłkowy i fermentowane warzywa. Produkty te zawierają niewielkie ilości naturalnych probiotyków, a także kawsy, m.in. octowy i glukonowy, które przyczyniaja się do utrzymania odpowiedniego do wzrostu mikroorganizmów pro biotycznych pH.

Wystarczy codziennie wypijać łyżkę octu jabłkowego rozcieńczonego w 1 szklance ciepłej wody. Mikstura ta ma też działanie odchudzające.

6. Probiotyki - występowanie

Gdzie występują probiotyki? Dostępnych jest szereg produktów mlecznych zawierających bakterie probiotyczne (np. kefiry, jogurty „pro”, maślanka, mleko acidofilne, napoje jogurtopodobne, desery mleczne).

Takie produkty mleczne zawierające probiotyki wzmacniają i pobudzają układ odpornościowy człowieka, degradują i rozkładają związki rakotwórcze, stanowią jeden z czynników zapobiegających osteoporozie.

6.1. Kefir

Kefir to napój mleczny, który powstaje dzięki fermentacji z użyciem tzw. grzybków kefirowych. Składają się one z drożdży i bakterii. Kefir jest bogaty w probiotyki – zwykle zawiera ok. 10 różnych szczepów. Osoby, które nie spożywają produktów mlecznych, mogą spożywać kefiry przygotowane na bazie mleka roślinnego – owsianego, ryżowego lub kokosowego. Proces powstawania takiego roślinnego kefir jest podobny jak tradycyjnego, ale w produkcie końcowym jest mniej szczepów bakterii.

6.2. Niepasteryzowany ser

Niepasteryzowane sery również zawierają cenne probiotyki. W przypadku produktów mlecznych warto zwracać uwagę na jakość składników. Najlepsze właściwości mają produkty przygotowane na mleku od krów wypasanych na łące i karmionych trawą.

6.3. Kiszonki

Kiszona kapusta, ogórki i inne warzywa zawierają w sobie mikroorganizmy probiotyczne. Jest ich jednak mniej niż w przypadku fermentowanych produktów mlecznych. Kiszonki są dobrym źródłem kwasów organicznych, które zapewniają odpowiednie środowisko do namnażania się dobrych mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym.

6.4. Kimchi i natto

Kimchi to kiszona kapusta z dodatkiem innych warzyw – cebuli, marchwi, rzodkiewki, papryki i czosnku. Kimchi przyprawia się imbirem, sosem rybnym i solą. Kimchi jest bogate w probiotyki. Kolejnym egzotycznym specjałem, w którym znajdziemy cenne probiotyki jest japońskie natto. Natto produkuje się z fermentowanej soi, która jest źródłem Bacillus subtilis.

7. Probiotyki – suplementy

Zanim sięgniemy po suplementy diety zawierające probiotyki warto dokładnie zapoznać się z ich składami i działaniem. Poszczególnie suplementy różnią się od siebie dawką i zróżnicowaniem występujących w nich mikroorganizmów. Co więcej, niektóre suplementy zawierają szczepy o niepotwierdzonym działaniu klinicznym. W składzie produktu powinien być oznaczony szczep mikroorganizmu probiotycznego, a nie tylko podany rodzaj i gatunek.

Na rynku znajduje się dużo suplementów biotycznych, ale tylko nieliczne mają udokumentowanie działanie terapeutyczne. Probiotyki w formie suplementów przyjmuje się doustnie.