Zespół metaboliczny (zespół X) - przyczyny, objawy, diagnostyka, powikłania

Zespół metaboliczny (zespół X, zespół polimetaboliczny) to główny czynnik sprzyjający rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak miażdżyca, choroba niedokrwienna serca czy udar mózgu.

Jednocześnie przyczynia się do wystąpienia cukrzycy typu 2. Zespół polimetaboliczny dotyczy około 20-25% dorosłych Polaków, zwłaszcza kobiet, a podstawą jego rozpoznania jest otyłość brzuszna.

W grupie ryzyka zespołu X znajdują się przede wszystkim osoby prowadzące siedzący tryb życia, spożywające znaczne ilości tłuszczów nasyconych oraz cukrów.

Według Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej IDF rozpoznanie zespołu X wymaga spełnienia co najmniej 3 z 5 kryteriów:

• zwiększony obwód talii (powyżej 80 cm u kobiet, powyżej 94 cm u mężczyzn),
• stężenie triglicerydów >150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub leczenie hipertriglicerydemii,
• stężenie cholesterolu HDL < 50 mg/dl (1,3 mmol/l) u kobiet oraz < 40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn lub leczenie tego zaburzenia,
• ciśnienie tętnicze skurczowe ≥130 mm Hg, rozkurczowe ≥85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego,
• poziom glukozy na czczo ≥100 mg/dl (5,6 mmol/l) lub leczenie cukrzycy typu 2.

Otyłość brzuszna

Górna granica prawidłowego obwodu talii to 80 cm dla kobiet i 94 cm dla mężczyzn, pomiar należy wykonać rano, przed śniadaniem, bez ubrań, stojąc w lekkim rozkroku, bez wciągania czy wypychania brzucha.

Nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha nie jest wyłącznie problemem estetycznym, współwystępuje z otłuszczeniem narządów wewnętrznych i zwiększonym ryzykiem schorzeń kardiologicznych. Jednocześnie tłuszcz brzuszny wykazuje aktywność hormonalną, która sprzyja rozwojowi procesów zapalnych i nasila zaburzenia metaboliczne.

Dyslipidemia

Dyslipidemia to podwyższony poziom trójglicerydów oraz złego cholesterolu LDL we krwi, przy jednoczesnym obniżeniu stężenia dobrego cholesterolu HDL. Stan ten może być uwarunkowany genetyczne lub być spowodowany dietą, siedzącym trybym życia, piciem alkoholu i paleniem papierosów. Skutkiem dyslipidemii jest rozwój miażdżycy, która może doprowadzić do udaru mózgu czy zawału serca.

Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze jest rozpoznawane, gdy kilkukrotnie poziom ciśnienia wskaże wartość 140/90mmHg lub więcej. Podwyższone ciśnienie współwystępujące z otyłością czy problemami z cholesterolem przyczynia się do powstawania chorób sercowo-naczyniowych.

W głównej mierze nadciśnienie odpowiada za rozwój miażdżycy, ze względu na to, że ściany tętnic stają mniej elastyczne i tym samym bardziej podatne na gromadzenie blaszek miażdżycowych.

Zaburzenia metabolizmu węglowodanów

Insulinooporność i cukrzyca to schorzenia zależne od uwarunkowań genetycznych i czynników środowiskowych, przede wszystkim masy ciała, diety i poziomu aktywności fizycznej.

Do rozwoju zaburzeń metabolizmu węglowodanów przyczynia się przyjmowanie nadmiaru kalorii z posiłków bogatych w cukry proste oraz siedzący tryb życia.

Do czynników przyczyniających się do rozwoju zespołu metabolicznego należą:

• uwarunkowania genetyczne,
• nadużywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• niska aktywność fizyczna,
• niezdrowa dieta (wysokoprzetworzona żywność, nadmiar cukrów prostych i nasyconych kwasów tłuszczowych),
• podwyższony poziom insuliny we krwi.

Zespół metaboliczny przyczynia się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, na przykład choroby niedokrwiennej serca na skutek zwężenia tętnic wieńcowych.

Ostre zamknięcie naczyń może skutkować także zawałem serca lub udarem niedokrwiennym mózgu. Natomiast miażdżyca w obrębie tętnic kończyn dolnych powoduje ból, niedokrwienie i grozi amputacją.

U kobiet zespół metaboliczny często współwystępuje z zespołem policystycznych jajników, który może utrudniać zajście w ciążę i charakteryzuje się podwyższonym poziomem męskich hormonów płciowych w organizmie.