Zgaga - przyczyny, objawy, leczenie
Zgaga jest subiektywnym odczuciem pieczenia w przełyku. Może występować w przebiegu kilka chorób oraz na skutek stosowania pewnych używek czy pokarmów. Zgaga często wiąże się po prostu z prowadzeniem niezdrowego trybu życia, nie wykazując podłoża chorobowego. Warto wiedzieć, kiedy może sugerować chorobę, a kiedy wystarczy zadbać o zdrowy styl życia i żywienia.
- 1. Czym jest zgaga i jak powstaje
- 2. Przyczyny zgagi
- 3. Zgaga jako objaw
- 3.1. Przełyk Barreta
- 3.2. Zgaga a refluks
- 3.3. Zgaga a leki
- 3.4. Przepuklina rozworu przełykowego
- 4. Diagnostyka zgagi
- 5. Leczenie zgagi
- 5.1. Kiedy zgaga pojawia się sporadycznie
- 5.2. Domowe sposoby na zgagę
- 6. Profilaktyka zgagi
1. Czym jest zgaga i jak powstaje
Zgaga to stan nieprzyjemnego uciążliwego pieczenia w przełyku, czasem też w okolicach mostka. Przyczyną zgagi jest cofanie się kwaśnego soku żołądkowego (inaczej zarzucanie lub refluks) z żołądka do przełyku wbrew perystaltyce. Dolegliwości odczuwane są najczęściej za mostkiem, w nadbrzuszu i w skrajnej postaci pieczenie może promieniować do szyi, gardła, krtani, kąta żuchwy, a nawet bocznych części klatki piersiowej.
Prawidłowo działający dolny zwieracz przełyku (LES, z ang. Esophageal Sphincter) zapobiega zarzucaniu, kurcząc się i odcinając drogę powrotną pokarmowi. Do zarzucania będzie dochodzić przy niewydolności tego zwieracza. Niewydolność zwieracza może wynikać ze zbyt częstej jego relaksacji (rozluźnienia) pod wpływem różnych czynników.
Zgaga jest najczęściej występującą chorobą układu pokarmowego, obok wszystkich zatruć pokarmowych. Jest szczególnie uciążliwa i powoduje dyskomfort fizyczny i psychiczny. Kiedy występuje sporadycznie, jest wynikiem przejedzenia lub drobnej niestrawności (to naturalna reakcja obronna organizmu na przeciążenie żołądka) i nie musi świadczyć o żadnej chorobie. Na problem zgagi należy zwrócić uwagę wówczas, kiedy staje się ona uciążliwa, często wraca lub występuje po każdym posiłku.
Każdy organizm reaguje inaczej na różne grupy pokarmowe, w innych przypadkach także dotyka ich zgaga. Nie ma jednej reguły - niektórzy ludzie doświadczają zgagi po kawie albo napojach gazowanych, inni po zjedzeniu kwaśnych owoców czy ostrych przekąsek. Do problemu należy więc podejść indywidualnie i samemu sprawdzić, co jest czynnikiem drażniącym.
2. Przyczyny zgagi
Przyczyny zgagi są różne i bardzo indywidualne, ale wśród czynników drażniących żołądek znajdują się przede wszystkim:
- alkohol (poprzez zwiększanie wydzielania kwasu solnego),
- kawa, herbata, cola i inne zawierające kofeinę napoje gazowane (kofeina wykazuje działanie podobne do histaminy, która zwiększa wydzielanie żołądkowe),
- czekolada,
- owoce cytrusowe i soki (zawierają dużo naturalnych kwasów),
- pomidory,
- ostre przyprawy i tłuste jedzenie (tłuste pokarmy powodują zwiększenie wydzielania cholecystokininy, która zmniejsza ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku),
- mięta,
- orzeszki ziemne,
- nieregularne spożywanie posiłków,
- ciąża; zgaga w początkowym okresie ciąży wiąże się ze zmianami hormonalnymi. Wskutek działania progesteronu rozluźniają się mięśnie przewodu pokarmowego, w tym odgrywający kluczową rolę przy powstawaniu zgagi – dolny zwieracz przełyku. Natomiast zgaga pojawiająca się w późniejszych miesiącach ciąży to efekt powiększania się macicy. Uciska ona na żołądek, co powoduje wypychanie z niego treści pokarmowej do przełyku
- zażywanie na czczo antybiotyków i leków zawierających kwas acetylosalicylowy
- palenie papierosów
3. Zgaga jako objaw
Zgaga, czyli uczucie palenia w przełyku, bardzo często jest symptomem wskazującym na jakiś problem ze zdrowiem. Najczęściej problem ten wywołują takie schorzenia jak:
- refluks żołądkowo-przełykowy związany z zaburzeniem funkcji mięśnia zwieracza przełyku. Dochodzi wówczas do cofania się treści z żołądka do przełyku jak również kwaśnego soku żołądkowego, co prowadzi do bolesnego pieczenia, czasem nawet uczucia palenia w przełyku,
- wrzody żołądka kiedy przed posiłkami występuje silny ból i pieczenie ustępujące po przyjęciu pokarmu,
- wrzody dwunastnicy, które podobnie jak wrzody żołądka, objawiają się pieczeniem przed przyjęciem pokarmu,
- przepuklina rozworu przełykowego,
- stany po resekcji żołądka,
- niestrawność , kiedy występują bóle brzucha i najczęściej też zgaga oraz odbijanie,
- przepełnienie żołądka, które nie jest stanem chorobowym, ale może powodować tę dolegliwość,
- ciąża kiedy rozwijający się płód wywiera nacisk na narządy wewnętrzne między innymi żołądek,
- stosowanie leków psychotropowych,
- przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego na czczo.
3.1. Przełyk Barreta
Przełyk Barretta jest stanem chorobowym polegającym na pojawianiu się w błonie śluzowej dolnej części przełyku ognisk metaplazji jelitowej. Dochodzi do zastąpienia nabłonka wielowarstwowego płaskiego (prawidłowego dla przełyku) nabłonkiem walcowatym (charakterystycznym dla żołądka). Ma miejsce przemieszczenie granicy pomiędzy nabłonkami (tzw. linia Z) w okolicy połączenia przełyku z żołądkiem.
Przełyk Barreta jest uważany za zmianę przedrakową, gdyż zwiększa realnie ryzyko wystąpienia raka przełyku. Przełyk Barretta rozwija się u 10-20% osób cierpiących na refluks żołądkowo-przełykowy i zapalenie błony śluzowej przełyku. Leczenie tego stanu również polega na stosowaniu leków zmniejszających wydzielanie soku żołądkowego (inhibitory pompy protonowej, antagoniści receptora histaminowego H2) oraz leków prokinetycznych.
Takie leczenie pozwala na zahamowanie zmian związanych z refluksem żołądkowo-przełykowym i czasem samoistne ich cofnięcie się. Przy braku poprawy po farmakoterapii należy rozważyć leczenie chirurgiczne. Nowszą metodą leczenia przełyku Barretta jest ablacja zmiennym prądem elektrycznym o częstotliwości radiowej – System Halo.
Ablacja jest wykonywana na głębokości do 1 mm. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym. Podczas zabiegu zniszczeniu ulega błona śluzowa przełyku zmieniona chorobowo, zaś głębiej położone tkanki nie ulegają zniszczeniu i mogą się zregenerować. Zabieg ablacji można przeprowadzić dwukrotnie w ciągu roku.
Zwężenie przełyku powstaje najczęściej w wyniku stanu zapalnego przełyku. Najczęstszymi jego objawami są: uporczywe, nasilające się kłopoty z połykaniem, które najpierw dotyczą dużych, twardych kęsów, a potem również pokarmów miękkich i płynów. Objawem ciężkiego zwężenia są wymioty po posiłkach. Mogą im towarzyszyć bóle przy przełykaniu i bóle po jedzeniu, nadmierne wydzielanie śliny oraz chudnięcie.
3.2. Zgaga a refluks
Refluks żołądkowo-przełykowy to zjawisko, które polega na zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku na skutek zaburzeń czynności motorycznej LES, zaburzenia opróżniania żołądka, otyłości oraz ciąży. Częstość występowania schorzenia zwiększa się wraz z wiekiem. Refluks może występować również w przebiegu innych chorób, takich jak:
- twardzina układowa
- cukrzyca
- polineuropatia
- alkoholowa
Może pojawić się także w przypadku zaburzeń hormonalnych.
3.3. Zgaga a leki
Refluks może być także spowodowany przyjmowanymi lekami, które obniżają napięcie dolnego zwieracza przełyku: doustnymi lekami antykoncepcyjnymi, metyloksantynami, beta2-mimetykami, azotanami oraz lekami przeciwcholinergicznymi. Gdy na skutek refluksu stwierdza się typowe objawy podmiotowe (zgaga, puste odbijanie oraz cofanie się treści żołądkowej do przełyku) lub uszkodzenia błony śluzowej przełyku, wówczas mówi się o chorobie refluksowej.
W chorobie refluksowej mogą również pojawić się objawy nietypowe (chrypka, suchy kaszel lub świszczący oddech, ból w klatce piersiowej, choć choroba może również przebiegać niemal bezobjawowo.
Ogólnie, objawy są dość charakterystyczne i nie wymagają szybkiej dodatkowej diagnostyki, chyba że u chorego występują tzw. objawy alarmujące (zaburzenia połykania, bolesne połykanie, zmniejszenie masy ciała, krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego, które mogą sugerować podłoże nowotworowe. W tej sytuacji wskazane jest jak najszybsze wykonanie endoskopii. W przypadku stwierdzenia choroby refluksowej konieczne jest zastosowanie leczenia zarówno niefarmakologicznego, jak i farmakologicznego.
3.4. Przepuklina rozworu przełykowego
Przepuklina rozworu przełykowego jest nieprawidłowym przemieszczeniem żołądka do klatki piersiowej przez rozwór przełykowy w przeponie. Wyróżnia się dwa rodzaje przepuklin, tj. wślizgową, która stanowi 90% wszystkich przepuklin, i rzadszą (10%) – okołoprzepłykową. Przepuklina wślizgowa polega na przemieszczeniu żołądka przez rozwór przełykowy, tak że połączenie przełykowo-żołądkowe wnika do klatki piersiowej. Przednia część przepukliny pokryta jest otrzewną, a część tylna znajduje się pozaotrzewnowo. Przepuklina okołoprzełykowa powstaje w przypadku, kiedy żołądek przemieszcza się przez przednią część rozworu, a wpust utrzymuje się w swoim normalnym położeniu, dzięki czemu dolny zwieracz przełyku pozostaje nienaruszony.
Przyczyną obu rodzajów przepuklin jest osłabienie mięśni otaczających rozwór przełykowy. Występują one częściej u osób w średnim i podeszłym wieku, z przewagą kobiet i wyższym odsetkiem u osób otyłych. Zgaga może wystąpić w obu typach przepukliny, jednakże jest bardziej typowa dla przepukliny wślizgowej. Wówczas występuje również zwracanie pokarmu.
Objawy nasilają się wskutek pochylania się i leżenia na wznak podczas snu, a zmniejszają się po zastosowaniu leków zobojętniających. Długotrwająca przepuklina wślizgowa może doprowadzić do zapalenia błony śluzowej przełyku, co skutkuje owrzodzeniami przełyku, krwawieniami z niedokrwistością oraz zwłóknieniami i zwężeniami. Natomiast w przypadku głównie przepuklin okołoprzełykowych może dochodzić do bólu w nadbrzuszu i dolnej części klatki piersiowej oraz kołatania serca i czkawki.
Przepukliny rozworu przełykowego mogą być leczone zachowawczo, podobnie jak refluks, jednakże w przypadku przepukliny okołoprzełykowej warto rozważyć leczenie operacyjne celem zapobiegnięcia zadzierzgnięciu. Długotrwająca zgaga, szczególnie gdy towarzyszą jej inne dolegliwości, powinna zawsze być wzbudzić naszą czujność i należy powiedzieć o niej lekarzowi. Jeśli mamy świadomości błędów żywieniowych lub niezdrowego trybu życia, można spróbować zmienić styl życia, jeśli jednak objawy pasują do opisanych powyżej schorzeń, to tylko odpowiednie leczenie może przynieść ulgę.
4. Diagnostyka zgagi
W sytuacji, kiedy zgaga jest szczególnie dokuczliwa, warto zbadać się pod kątem występowania chorób towarzyszących. Najczęściej wykonuje się zabieg gastroskopii. Polega na wprowadzeniu do przełyku rurki zakończonej kamerką, przez którą lekarz widzi prawie cały przewód pokarmowy. Gastroskopia nie należy do przyjemnych badań, ale pozwala stwierdzić, czy doszło do owrzodzenia żołądka, stanów zapalnych, a także pozwala potwierdzić lub wykluczyć obecność bakterii Helicobacter pylori i ryzyko wystąpienia nowotworów, poprzez pobranie wycinka z przełyku.
W przypadku chorób wrzodowych stosuje sie także prześwietlenie i tomografię komputerową. Przed takim badaniem pacjentowi podaje się kontrast (doustnie lub dożylnie), który polepsza obraz.
W przypadkach braku skuteczności leczenia zachowawczego konieczne może być operacyjne leczenie zgagi i refluksu.
5. Leczenie zgagi
Jeśli chodzi o leczenie zgagi, to podstawą są tzw. inhibitory pompy protonowej (IPP), które zmniejszają wydzielanie kwasu solnego przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka. Leki powodują najszybsze ustąpienie dolegliwości i zapalenia przełyku u największej liczby chorych.
Oprócz tych leków zastosowanie mają także H2-blokery, leki zobojętniające kwas solny i osłaniające błonę śluzową (związki magnezu i glinu, kwas alginowy i sukralfat) oraz leki prokinetyczne (cisapryd i metoklopramid). Leki zobojętniające mogą być stosowane tylko doraźnie.
Inhibitory pompy protonowej (omeprazol, lanzoprazol, pantoprazol, ezomeprazol, rabeprazol) obecnie są lekami najsilniej blokującymi wydzielanie soku żołądkowego. Jak sama nazwa mówi, działają one bezpośrednio na pompę protonową, czyli na enzym – ATPazę, zależną od jonu potasowego i wodorowego, obecną w komórkach okładzinowych i stanowiącą podstawę produkcji kwaśnego soku żołądkowego.
Leki te blokują pompę protonową nieodwracalnie, a więc wznowienie wytwarzania kwasu solnego następuje dopiero po wytworzeniu nowego enzymu - to znaczy po około 24 godzinach, dlatego ważne jest regularne przyjmowanie leków o stałej porze, aby uniknąć dolegliwości. Czas działanie może sie różnić, w zależności od rodzaju i dawki leku.
Możliwe skutki przyjmowania IPP: Inhibitory pompy protonowej są stosunkowo bezpieczne i zazwyczaj dobrze tolerowane. Jednakże zdarzają się działania niepożądane wynikające z przyjmowania IPP, należą do nich:
- dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, biegunki, zaparcia, wzdęcia)
- bóle brzucha)
- bóle i zawroty głowy
- parestezje
- zaburzenia snu czy równowagi
- uczucie zmęczenia
- złe samopoczucie
- zmiany skórne (osutka, świąd, pokrzywka) czy zwiększona aktywność transaminaz.
W przypadku długotrwałego stosowania IPP może dochodzić do rozwoju zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka, zwłaszcza przy współistnieniu infekcji bakterią Helicobacter pylori. Długotrwałe stosowanie inhibitorów pompy protonowej powoduje zwiększone wydzielanie gastryny przez komórki G (hipergastrynemię), która może powodować zwiększone namnażanie komórek śluzówki przewodu pokarmowego, jednakże nie stwierdzono zwiększonego ryzyka raka żołądka ani raka jelita grubego.
IPP mogą powodować interakcje z innymi lekami, ponieważ wywierają wpływ na ich metabolizm wątrobowy oraz zmieniają ich wchłanianie. Stosowanie inhibitorów pompy protonowej podczas terapii lekami przeciwpłytkowymi zmniejsza ryzyko krwawień z przewodu pokarmowego. Leki z tej grupy należy stosować zwykle rano przed śniadaniem - wiąże się to z faktem, że przy długotrwałym głodzeniu ilość enzymu (pompy protonowej) jest największa. Takie stosowanie umożliwia najskuteczniejsze jej zablokowanie.
Leki prokinetyczne przyspieszają opróżnianie żołądka i pasaż jelitowy poprzez mechanizmy neurohormonalne. Oprócz metoklopramidu i cisapridu do tej grupy zalicza się także domperidon oraz agonistę receptora motyliny – erytromycynę. Ogólnie, odpowiednie leczenie farmakologiczne zazwyczaj przynosi poprawę, jednakże jeśli chory z długotrwałym refluksem nie stosuje leczenia, to może dojść do powikłań, czyli do powstania przełyku Barreta (który jest stanem przedrakowym) oraz do zwężenia przełyku.
5.1. Kiedy zgaga pojawia się sporadycznie
Jeśli zgaga nie pojawia się często, ale powoduje dyskomfort, można zastosować leki dostępne w aptekach, drogeriach lub marketach bez recepty. Najpopularniejszymi z nich są Ranigast, Manti i Rennie. Zawierają zazwyczaj składniki takie jak wodorotlenek czy węglan magnezu, związki glinu, a także receptory H2.
W przypadkach braku skuteczności leczenia zachowawczego należy rozważyć leczenie operacyjne zgagi.
5.2. Domowe sposoby na zgagę
Oprócz leczenie farmakologicznego, można stosować także domowe sposoby radzenia sobie ze zgagą i refluksem, jednak takie działanie jest skutecznie tylko w przypadku sporadycznego występowania zgagi i nie może być jedynym sposobem walki z problemem, jeśli jest on poważny. Najpopularniejsze domowe leki na zgagę to:
- Sok z ziemniaka – jednego, dużego ziemniaka ścieramy na kartce. Sok odlewamy do szklanki, soku nie można przechowywać dłużej niż jeden dzień. 2 łyżeczki soku wypijamy przed posiłkiem dwa razy dziennie. Ten sok pomaga także przy innych dolegliwościach, np. zaparciach czy problemach z wątrobą.
- Gotowane owoce jałowca – gotujemy je przez 15 minut i odcedzamy. Pijemy łyżkę wywaru po posiłku. Dziennie można wypić trzy łyżki, większa ilość jest niezdrowa.
- Napar z korzenia arcydzięgla lekarskiego – korzeń tej rośliny trzeba zmielić. Zalewamy go szklanką wrzątku. Parzy się pod przykryciem około 20 minut. Następnie odcedzamy. Pijemy pół szklanki wywaru trzy razy dziennie. Najlepiej pić go po posiłkach. Roślina ta ma zastosowanie także w bólach o charakterze nerwowym i reumatycznym.
- Kisiel z siemienia lnianego - siemię lniane łagodzi dolegliwości układu pokarmowego. Osłania i stabilizuje. 2 łyżki tego zioła zalewamy dwiema szklankami wody. Gotujemy przez 10-15 minut i odcedzamy kisiel. Trzeba spożywać go dwa razy dziennie.Napar z wiązówki błotnej – łyżeczkę zioła parzymy pod przykryciem do 15 minut. Odcedzamy i pozostawiamy do wystygnięcia. Napar pijemy, gdy tylko pojawi się zgaga. Roślinę tę wykorzystuje się do leczenia dolegliwości reumatycznych i przeziębień.
- Szklanka ciepłej wody z miodem) i octem jabłkowym – pijemy, gdy zgaga się pojawi. Nalewka orzechowa – pije się ją przez kolejne trzy dni wieczorem.
- Proszek z węgla drzewnego – 3-4 łyżki proszku rozpuszczamy w wodzie, ziołowej herbacie, mleku, soku z jabłek.
Domowe, sprawdzone sposoby na zgagę mogą znacząco złagodzić uciążliwe objawy, ale nie zawsze wystarczą, by pozbyć się problemu.
6. Profilaktyka zgagi
Powstawanie zgagi jest w dużym stopniu zależne od nas. Każdy jest w stanie podjąć działania, które pozwolą jej uniknąć. Jednym z najważniejszym czynników jest tutaj odpowiednia dieta na zgagę, która nie jest obfita w tłuszcze oraz napoje gazowane.
Ponadto unikanie czekolady, kawy kwaśnych owoców czy cebuli również pozwoli zapobiec zgadze. Kluczowy jest umiar w jedzeniu a ponadto spożywanie posiłków powoli i w niedużych porcjach. Należy też kontrolować wagę na bieżąco.
Nie powinniśmy też nosić zbyt ciasnych spodni, pasków, które będą uciskały brzuch. Niewskazana jest też aktywność fizyczna zaraz po posiłku. Warto jest też rzucić palenie, które sprzyja tworzeniu się zgagi.
Dodatkowo trzeba zwrócić uwagę na ułożenie podczas snu (można pod głowę wyżej podłożyć poduszkę co zmniejszy ryzyko cofania się treści pokarmowej). Ważne jest też aby wszelkie leki a w szczególności niesteroidowe leki przeciwzapalne nie były przyjmowane na pusty żołądek.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.