Złamanie – rodzaje, objawy, rozpoznanie i leczenie

Złamanie to przerwanie ciągłości kości, które powoduje intensywny, ostry ból w pobliżu miejsca urazu. Może także wystąpić obrzęk i zasinienie, czy problemy z poruszaniem uszkodzonej okolicy. Jakie są inne oznaki złamania kości? Jak leczyć tego rodzaju urazy?

1. Co to jest złamanie?

Złamanie definiowane jest jako całkowite lub częściowe (nadłamanie, pęknięcie) przerwanie ciągłości kości, które w większości przypadków spowodowane jest działaniem siły zewnętrznej, upadkiem, czy innym urazem. Objawia się przede wszystkim nagłym bólem, obrzękiem oraz problemami z poruszaniem uszkodzonej okolicy.

Złamanie może dotyczyć każdej ludzkiej kości, ponadto może występować w różnych jej fragmentach. Jednak najbardziej narażone na złamania są tzw. kości długie, które występują przede wszystkim w kończynach (np. obojczyk, kość ramienna, kość udowa, kość piszczelowa). Stopień złamania zależny jest głównie od siły zewnętrznej, która doprowadza do urazu.

Zobacz film: "Szczepienie przeciwko HPV"

Złamanie nie jest tym samym co zwichnięcie, w którym dochodzi do chwilowej bądź trwałej utraty kontaktu powierzchni stawowych. Jednak oba urazy wymagają odpowiedniej opieki medycznej i interwencji lekarza ortopedy.

2. Rodzaje złamań

Złamania najogólniej dzieli się na:

• złamanie otwarte – następuje przerwanie ciągłości skóry,
• złamanie zamknięte – nie dochodzi do przerwania skóry.

Złamania dzieli się również na:

• złamanie z przemieszczeniem – odłamy kostne ulegają przemieszczeniu,
• złamanie bez przemieszczenia – odłamy kostne zostają na miejscu.

Ponadto, z uwagi na przebieg szczeliny złamania, wyróżnia się następujące rodzaje złamań kości:

• złamanie poprzeczne,
• złamanie skośne,
• złamanie spiralne,
• złamanie wieloodłamowe.

3. Objawy złamania kości

Objawy złamania różnią się w zależności od umiejscowienia i czynności danej kości, siły przyczepiających się do niej mięśni, typu złamania oraz rozległości szkód w tkankach miękkich.

Możliwe objawy pęknięcia kości (złamania częściowego) lub całkowitego złamania to m.in.:

• obrzęk, zasinienie,
• ból wokół urazu nasilający się przy ruchu,
• utrata funkcji w obszarze kontuzjowanego miejsca, ograniczenie mobilności, problemy z poruszaniem,
• deformacja, zniekształcenie, nienaturalne ułożenie,
• patologiczna ruchomość kości,
• widoczna uszkodzona kość, rana z wystającymi odłamami kostnymi (złamania otwarte).

4. Pierwsza pomoc przy złamaniach

Wszystkie złamane kości wymagają opieki medycznej. Ważne jest, by do czasu uzyskania fachowej pomocy, nie próbować samodzielnie nastawiać złamanej kości. Konieczne jest także jej unieruchomienie, a w przypadku złamań otwartych również opanowanie krwawienia.

4.1. Pierwsza pomoc przy złamaniach kończyn

Przy złamaniach kończyn pojawia się silny ból, który może nie ustępować i nasilać się przy próbach ruchu oraz przy ucisku miejsca urazu. Innym charakterystycznym objawem jest utrata czynności kończyny. Przy znacznym przemieszczeniu odłamów wyraźnie widoczne jest zniekształcenie miejsca, gdzie nastąpiło złamanie.

Podkreślić należy, iż podejrzewając złamanie ręki lub złamanie nogi, nie wolno poruszać uszkodzoną kończyną. Najważniejszą zasadą jest unieruchomienie uszkodzonego odcinka. W celu osłabienia szybkości narastania obrzęku, w miejscu złamania należy kończynę położyć nieco ponad poziomem serca. W celu zmniejszenia obrzęku można okładać unieruchomioną część ciała lodem.

Kończynę górną unieruchomić można najprościej poprzez podwieszenie jej na chuście trójkątnej lub zawieszenie na szyi za pomocą bandaża lub opatrunku Desaulta, czyli przymocowanie zranionej kończyny do klatki.

W przypadku złamania kości przedramienia wystarczy unieruchomienie w krótkiej szynie sięgającej od stawu łokciowego do palców.

W przypadku uszkodzenia kości udowej unieruchamiamy kończynę od biodra do kostki. W przypadku złamania kości goleni – od powyżej kolana do pięty. Szynę obwiązujemy zwykłymi opaskami gazowymi lub elastycznymi.

Zawsze należy stosować regułę Potta, według której unieruchamia się uszkodzoną kość oraz przeciwległe stawy, które ta kość tworzy. Odstępstwem od reguły Potta jest złamanie kości udowej. W tym przypadku należy unieruchomić całą kończynę. Najdłuższa szyna powinna sięgać od czubków palców stopy niemal do łopatki.

Odstępstwem od unieruchamiania w naciągu jest złamanie otwarte. Naciąg nie może być w sprzeczności z zasadą nieusuwania ciała obcego z rany.

4.2. Pierwsza pomoc przy złamaniach miednicy i kręgosłupa

Złamania w obrębie miednicy są z reguły uszkodzeniami bardzo poważnymi. W każdym przypadku rozległego uszkodzenia miednicy myśleć trzeba o możliwości uszkodzenia narządów miednicy małej (tj. pęcherza, nerki, jelita itd.). Pierwsza pomoc polega przede wszystkim na opróżnieniu pęcherza moczowego w celu uniknięcia uszkodzenia go przez odłamy kostne.

Oczywiście, są to czynności, które wykonać mogą służby medyczne, z odpowiednim doświadczeniem i zapleczem sanitarnym. Jeżeli mocz zabarwiony jest krwią lub uzyska się go w małej ilości, należy cewnik pozostawić na stałe. Chorego należy położyć na noszach w pozycji na plecach, a pod kolana podłożyć zwinięty w rulon koc i przewieźć go do szpitala.

Chorego z urazem kręgosłupa nie powinno się ruszać. Jeżeli trzeba go wynieść z miejsca, gdzie uległ wypadkowi, w żadnym wypadku nie wolno unosić go za głowę i biodra lub barki i biodra, lecz należy użyć prowizorycznych noszy, na które należy go delikatnie przesunąć. Nie wolno przekładać chorego z noszy na nosze, aż do chwili zbadania go przez specjalistę w szpitalu i ewentualnego wykonania zdjęcia RTG.

W razie konieczności przeniesienia poszkodowanego na inne nosze, czynność ta powinna być wykonana przez kilka osób podtrzymujących jego głowę, kark, klatkę piersiową, okolicę lędźwiową, miednicę i uda. Dalsza pomoc, unieruchomienie na czas przewiezienia, należy do lekarza.

4.3. Pierwsza pomoc przy złamaniach żeber i kości czaszki

Złamanie nawet jednego żebra może spowodować pogorszenie wentylacji płuc w następstwie silnego bólu, krwotoku przy uszkodzeniu miąższu płuca. Pierwsza pomoc polega na założeniu opaski ściskającej klatkę piersiową. Może to być bandaż elastyczny czy opaska gazowa. Opaskę należy założyć na poziomie złamania.

Złamania kości czaszki dzielimy na złamania pokrywy i podstawy czaszki. Złamania pokrywy mogą mieć charakter linijny lub może dojść do fragmentacji odłamów z wgłobieniem lub bez fragmentu kostnego w mózgu.

Za złamaniem podstawy czaszki przemawiają następujące objawy:

• tzw. krwiaki okularowe (podbiegnięcia krwawe wokół oczodołów),
• wyciek krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa lub ucha,
• ewentualnie uszkodzenie nerwów czaszkowych.

Pierwsza pomoc polega na ułożeniu chorego w pozycji bezpiecznej, tzn. na boku z ręką leżącą u dołu, ułożoną wzdłuż tułowia z tyłu; druga ręka zgięta ma być w stawie ramiennym i łokciowym, a dłoń tej ręki położona pod policzek; noga z dołu zgięta w stawie biodrowym i kolanowym; druga noga wyprostowana.

Jeżeli chory jest nieprzytomny, należy sprawdzić drożność dróg oddechowych i akcję serca.

5. Jakie są czynniki ryzyka złamań kości?

Czynniki zwiększające ryzyko złamania kości to m.in.:

• niedobory wapnia i witaminy D3,
• niska gęstość mineralna kości,
• podeszły wiek,
• nieprawidłowe odżywianie się, brak aktywności fizycznej,
• wrodzona łamliwość kości, osteoporoza, nowotwory kości,
• płeć (kobiety) i wiek powyżej 50 lat, palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu – większe ryzyko złamań osteoporotycznych,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• cukrzyca,
• długie unieruchomienie i problemy z równowagą,
• uprawianie sportów ekstremalnych.

6. Diagnostyka złamań

W ocenie złamań najczęściej znajdują zastosowanie następujące badania obrazowe:

• RTG,
• rezonans magnetyczny,
• tomografia komputerowa,
• USG.

7. Leczenie złamań kości

Nie ma jednej metody leczenia złamań. Sposób leczenia zależy zarówno od rodzaju, jak i lokalizacji, czy stopnia złamania. W większości przypadków proste złamania kości leczy się za pomocą unieruchomienia gipsowego lub ortezy.

Natomiast, gdy nie jest możliwe nastawienie i trwałe ustabilizowanie kości metodami zachowawczymi (bez otwierania miejsca złamania), konieczne może być zespolenie operacyjne.

W wielu przypadkach konieczna jest także rehabilitacja po złamaniu, która poprawia siłę i zakres ruchu.

8. Powikłania złamań

Złamana kość może prowadzić m.in. do następujących powikłań:

• uszkodzenie okolicznych naczyń krwionośnych, nerwów, mięśni,
• uszkodzenie narządów wewnętrznych,
• zakażenie skóry i głębiej położonych tkanek,
• krwotok, wstrząs pourazowy,
• powikłania zakrzepowo-zatorowe,
• opóźniony lub nieprawidłowy zrost,
• utrata mobilności,
• zatory tłuszczowe.

9. Środki profilaktyczne, które pomagają unikać złamań kości u osób starszych

Na złamania podatni są szczególnie starsi pacjenci. U seniorów bowiem do złamania kości może dojść nawet w wyniku pozornie niewielkiego urazu.

Profilaktyka złamań wśród seniorów sprowadza się przede wszystkim do:

• łagodnych, regularnych ćwiczeń i aktywności, wzmacniających mięśnie, elastyczność stawów,
• diety bogatej w składniki odżywcze, zawierającej witaminę D oraz wapń,
• regularnych badań, także wzroku i słuchu (zmiany wzroku i słuchu wiążą się ze zwiększonym ryzykiem upadków), leczenia chorób podstawowych,
• unikania palenia i nadmiernego spożycia alkoholu,
• wyposażenia w sprzęt pomocniczy (laska, chodzik),
• poprawy bezpieczeństwa w najbliższym otoczeniu, odpowiedniego zabezpieczenia domu (usunięcie dywaników, używanie mat antypoślizgowych w wannie, dobre oświetlenie, balustrady przy schodach, dbanie o porządek),
• stosowania odpowiedniego, bezpiecznego obuwia,
• unikania spacerowania po śliskich nawierzchniach.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.