Choroba wieńcowa - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, profilaktyka

Choroba wieńcowa dotyka rocznie 250-300 osób na 100 tys. mieszkańców. Dotyczy głównie palaczy, osób, które unikają aktywności, cierpią na nadciśnienie i żyją w ciągłym stresie. Schorzenie rozwija się latami. Czasami pierwszym objawem jest zawał. Jak rozpoznać wczesne oznaki schorzenia? Na co powinniśmy zwrócić uwagę?

1. Co to jest choroba wieńcowa?

Choroba wieńcowa nazywana jest inaczej chorobą niedokrwienną serca. Spowodowana jest niedostatecznym przepływem krwi do serca. Przyczyną niedotlenienia są zwężone tętnice, czego powodem jest miażdżyca. Gromadzą się w nich złogi tłuszczowe, przez co tętnice twardnieją, stają się niedrożne, przestają być elastyczne.

Choroba niedokrwienna serca to więc stan, w którym dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem serca na tlen a jego dostarczaniem. Tlen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania serca. Komórki mięśnia sercowego potrzebują energii do ciągłej pracy. Pozyskują ją w procesie utleniania kwasów tłuszczowych oraz glukozy.

Zobacz film: "Zapobieganie chorobie wieńcowej"

W Polsce na chorobę wieńcową choruje 1,5 mln osób – mówi prof. Piotr Jankowski, kardiolog. - Szacuje się, ale z dużym błędem, że z nierozpoznanym schorzeniem żyje ok. 500 tys. osób - tłumaczy lekarz.

1.1. Funkcje tętnic a choroba wieńcowa

Tętnice wieńcowe to naczynia, które tworzą sieć oplatającą mięsień sercowy. Krew przepływająca przez tętnice wieńcowe dostarcza tlen oraz substancje odżywcze do komórek mięśnia sercowego. Tętnice wieńcowe odchodzą od głównego naczynia wychodzącego bezpośrednio z serca, czyli aorty.

Wyróżnia się prawą oraz lewą tętnicę wieńcową, które następnie dzielą się na mniejsze gałęzie. W uproszczeniu można powiedzieć, że tętnica wieńcowa prawa unaczynia tylną stronę serca, a tętnica wieńcowa lewa – przednią i boczną ścianę serca.

2. Rodzaje choroby wieńcowej

Wyróżniamy dwa rodzaje choroby wieńcowej:

• Ostra – zazwyczaj są to zawały serca, które wywołują zamknięcie światła wieńcowego naczynia;
• Stabilna – zalicza się do niej zespół sercowy oraz dławicę piersiową i odmienną. Choroba ma charakter przewlekły. Towarzyszy jej ból w klatce piersiowej. Ma on charakter gniecenia, ucisku lub dławienia. Umiejscowiony jest najczęściej za mostkiem, lecz może promieniować do ramion, szyi lub żuchwy. Ból pojawia się po spożytym posiłku, aktywności fizycznej lub pod wpływem stresu.

3. Przyczyny choroby wieńcowej

Główną przyczyną powstawania choroby wieńcowej jest niedokrwienie mięśnia sercowego. Krew, wpływając do serca przez naczynia wieńcowe, zaopatruje je w tlen i substancje odżywcze. Podczas aktywniejszej pracy serca i układu krążenia, przepływ krwi jest odpowiednio zwiększony. Jeżeli naczynia wieńcowe są zwężone, krew nie może w odpowiedniej ilości dostarczać tlenu i związków energetycznych. Następuje niedokrwienie mięśnia sercowego.

Zwężone naczynia wieńcowe mogą być wywołane miażdżycą lub skurczem tętnic wieńcowych. Rozwój miażdżycy często prowadzi do nagłego zamknięcia światła tętnicy wieńcowej i zawału. W przypadku, gdy choroba wieńcowa przebiega bezobjawowo, pierwszym jej sygnałem często bywa zawał.

3.1. Przyczyny pierwotnej i wtórnej choroby wieńcowej

Do głównych przyczyn występowania pierwotnej choroby wieńcowej możemy zaliczyć:

• Urazy, w wyniku których tętnice wieńcowe zostają zwężone;
• Niedorozwój tętnic wieńcowych;
• Miażdżyca tętnic wieńcowych;
• Zatory tętnic wieńcowych;
• Zwężenie tętnic wieńcowych, w wyniku schorzeń np. kiła, toczeń rumieniowaty;
• Magazynowanie nieprawidłowych produktów przemian materii w tętnicach wieńcowych.

Wtórna choroba wieńcowa może być spowodowana m.in.:

• Anemią;
• Niedociśnieniem;
• Zatruciem CO2;
• Skurczem tętnicy wywołanym przyjmowaniem niektórych preparatów;
• Nieprawidłowym skurczem ścian tętnicy;
• Zwężeniem tętnicy spowodowanym błędnie przebiegającymi mostkami mięśniowymi.

3.2. Miażdżyca a choroba niedokrwienna serca

Najczęstszą przyczyną choroby wieńcowej jest odkładanie się blaszek miażdżycowych w tętnicach wieńcowych. Cholesterol spożywany w nadmiarze z pokarmem osiada w ścianach tętnic wieńcowych. Dochodzi do szeregu procesów, które powodują uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych.

Reakcją organizmu jest wydzielanie substancji, które powodują gojenie się uszkodzeń, ale jednocześnie są lepkie i powodują przyklejanie się do nich innych substancji, np. wapnia czy cząsteczek białka. Tłuszcz i różne substancje, a wśród nich przede wszystkim cholesterol LDL, zaczynają tworzyć blaszkę miażdżycową, która zwęża drogę dopływu krwi do serca.

Niektóre blaszki są bardziej twarde z zewnątrz i miękkie w środku. Inne są kruche i rozpadają się. Miażdżyca sprzyja także wzrostowi krzepliwości krwi, przyczyniając się do zwiększonego powstawania skrzepów. Powstający w zwężonym przez blaszkę miażdżycową naczyniu skrzep, zwęża je jeszcze bardziej.

Czasami skrzep taki może ulec oderwaniu i spowodować zamknięcie światła zwężonego naczynia, powodując zator i tym samym nagłe przerwanie zaopatrzenia komórek w tlen i substancje odżywcze. Aktualnie miażdżycę traktuje się jako przewlekłą chorobę zapalną dużych i średnich naczyń tętniczych.

4. Czynniki ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej

Choroba wieńcowa pojawia się często na skutek zaniedbać dietetycznych samego chorego i jego stylu życia, a także w efekcie uwarunkowań genetycznych. Czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej to przede wszystkim:

• Wiek – zwiększone ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową dotyczy mężczyzn powyżej 45 roku życia oraz kobiet powyżej 55 roku życia.
• Płeć męska – u mężczyzn ryzyko rozwoju choroby wieńcowej jest zdecydowanie większe niż u kobiet. Wskaźnik ryzyka zachorowania wynosi około 5 razy więcej dla mężczyzny w porównaniu z kobietą w tym samym wieku. Jest to związane z ochronnym działaniem hormonów u kobiet w okresie rozrodczym. Po okresie menopauzy, u kobiet ryzyko zachorowania znacząco wzrasta
• Zachorowania w rodzinie – jeżeli na chorobę wieńcową choruje lub chorowała osoba z najbliższej rodziny (matka, ojciec, rodzeństwo), ryzyko zachorowania jest większe. Może to wynikać zarówno z czynników genetycznych, jak i ze stylu życia i powielania nawyków dotyczących żywienia lub spędzania wolnego czasu.
• Palenie papierosów – zarówno palenie czynne, jak i bierne (przebywanie w zadymionym pomieszczeniu) istotnie zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową. Okazuje się, że zaprzestanie palenia tytoniu powoduje redukcję ryzyka zgonu z przyczyn związanych z chorobą niedokrwienną serca aż o jedną czwartą.
• Podwyższony poziom cholesterolu – zwiększone powyżej normę stężenie cholesterolu całkowitego lub tzw. złego cholesterolu (LDL), a zmniejszenie dobrego cholesterolu (HDL) zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową. Aktualnie zaleca się, aby poziom cholesterolu całkowitego nie przekraczał 190 mg/dl, a cholesterolu LDL – 115 mg/dl. Poziom cholesterolu HDL powinien wynosić powyżej 40 mg/dl u mężczyzn oraz 50 mg/dl u kobiet.
• Nadciśnienie tętnicze – u osób z wysokimi wartościami ciśnienia tętniczego (powyżej 140/90 mmHg) istnieje zwiększone ryzyko zawału serca oraz innych powikłań ze strony układu krążenia (udar mózgu).
• Cukrzyca – schorzenie to przyspiesza rozwój miażdżycy, jednej z przyczyn choroby niedokrwiennej serca. Powoduje także zaburzenia w pracy komórek mięśnia sercowego, które usposabia do zwiększonego zapotrzebowania na tlen.
• Otyłość i niska aktywność fizyczna.
• Stres.

5. Objawy choroby wieńcowej

Objawy choroby wieńcowej pojawiają się najczęściej w trakcie lub po zwiększonym wysiłku fizycznym, w stresie, także przy ekspozycji na zimno i po obfitym posiłku. Możemy do nich zaliczyć m.in.:

• ból w klatce piersiowej – typowym bólem dławicowym określa się ból występujący za mostkiem, promieniujący do żuchwy, lewej kończyny górnej lub do pleców; jest to ból wywołany stresem lub wysiłkiem fizycznym i ustępuje w spoczynku lub po przyjęciu azotanu (np. nitrogliceryny pod język),
• ucisk za mostkiem,
• płytki oddech,
• uczucie kołatania serca,
• przyspieszone bicie serca,
• osłabienie lub zawroty głowy,
• mdłości,
• pocenie się,
• w skrajnych przypadkach nagła śmierć sercowa.

U wielu osób nie ujawniają się żadne zwiastuny choroby wieńcowej. Zazwyczaj u tych chorych naczynia wieńcowe i mięsień sercowy uległy adaptacji. Niekiedy pierwszym objawem trwającej choroby jest pełnościenny zawał serca.

6. Diagnostyka choroby wieńcowej

Badanie Ekg wykonane w czasie wysiłku lub po nim daje odpowiedź. Jeżeli są wątpliwości, wówczas wykonuje się próbę wysiłkową, która pomaga ocenić zachowanie serca podczas wysilku.

Ostateczną diagnozę stawia się w oparciu na wynikach koronografii, która pozwala ocenić stan naczyń wieńcowych, zastawek serca oraz ciśnienia we krwi. Choroby układu krwionośnego wymagają zlikwidowania czynników ryzyka.

7. Skuteczne leczenie choroby wieńcowej

Przy leczeniu choroby wieńcowej najważniejsza jest zmiana trybu życia. Dieta pacjentów powinna opierać się na chudym mięsie, produktach zbożowych oraz warzywach. Ważne jest ograniczenie nabiału oraz soli. Równie istotny jest wysiłek fizyczny taki jak np. jazda na rowerze lub spacery. Oczywiście musi być on dostosowany do możliwości pacjenta. Aktywność fizyczna nie jest zalecana chwilę po spożytym posiłku lub przy niskich temperaturach.

Do bezwzględnych nakazów należą:

• rzucenie palenia,
• wprowadzenie odpowiedniej diety,
• zwalczanie otyłości,
• leczenie wysokiego cholesterolu i nadciśnienia tętniczego,
• wprowadzenie aktywności fizycznej odpowiedniej dla pacjenta, o ile nie ma istotnych przeciwwskazań.

7.1. Leczenie farmakolkogiczne

W leczeniu choroby niedokrwiennej serca, ogromne znaczenie ma regularne przyjmowanie leków. Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie leków z grupy:

• beta-blokerów (np. bisoprolol, metoprolol, karwedilol),
• kwasu acetylosalicylowego,
• leków obniżających stężenie lipidów we krwi (np. atorwastatyna),
• inhibitorów konwertazy angiotensyny II (peridopyl, ramipryl),
• leków metabolicznych (trimetazydyna),
• klopidogrelu (po zawale serca lub wszczepieniu stentu).

Doraźnie w razie napadów bólu stosuje się nitroglicerynę w formie tabletki lub aerozolu stosowanych podjęzykowo. Należy pamiętać, że w razie przedłużającego się bólu w klatce piersiowej zawsze należy zasięgnąć pomocy lekarskiej.

7.2. Dieta w chorobie wieńcowej

Produkty zbożowe powinny być głównym źródłem pożywienia, dziennie powinno spożywać się 5 lub więcej ich porcji (jedna porcja to 50 g pieczywa lub 30 g kaszy, płatków lub makaronów).

Produkty wyprodukowane z białej, pszennej mąki zastąpić należy produktami pełnoziarnistymi. Jeśli chodzi o nabiał, to dzienne spożycie mlekai produktów mlecznych powinno ograniczyć się do 2 szklanek odtłuszczonego mleka wymiennie z chudymi serami.

Maksymalnie ograniczyć należy spożycie tłustych mięs (m.in. wieprzowiny), a mięsa chude (w tym drób) i rośliny strączkowe należy spożywać umiarkowanie w ilości do 1 porcji dziennie. 2-3 razy w tygodniu mięso najlepiej zastąpić tłustymi rybami morskim. W diecie należy ograniczyć spożycie sol (szczególnie u osób predysponowanych do rozwoju lub chorujących na nadciśnienie tętnicze), pamiętając, iż spora ilość tej przyprawy znajduje się już w półproduktach, które kupujemy w sklepach, oraz tłuszczów (tłuszcze zwierzęce zamienić na tłuszcze roślinne).

Konieczne jest także zachowanie umiaru w spożyciu łatwo przyswajalnych cukrów i słodyczy. Zwiększyć spożycie warzyw (do ponad 5 porcji dziennie) i urozmaicić menu według zasady „smacznie, zdrowo, kolorowo”.

7.3. Choroba wieńcowa a wysiłek fizyczny

Konieczne jest także wprowadzenie regularnego, umiarkowanego i indywidualnie dopasowanego wysiłku fizycznego (minimum trzykrotnie w ciągu tygodnia, trwającego nie mniej niż 30 minut z tętnem nieprzekraczającym 130/min), tak aby się zmęczyć, ale nie przeforsować.

Szybkie spacery, jazda na rowerze, pływanie, jeśli tylko nie są przeciwwskazane ze względu na inne dolegliwości chorego, mogą być świetnym rozwiązaniem.

8. Rokowania w chorobie wieńcowej

Rokowanie w chorobie wieńcowej uzależnione jest w dużej mierze od stadium, w którym została rozpoznana, intensywności leczenia oraz przestrzegania zaleceń lekarskich przez pacjenta. Szacunkowe dane wskazują na to, że około 1% chorych ze stabilną chorobą wieńcową umiera w ciągu roku trwania choroby, a u około 2% dochodzi do zawału mięśnia sercowego. Rokowanie zależy także od chorób współistniejących u pacjenta oraz jego wieku.

Choroby takie jak cukrzyca, niewydolność nerek, choroby krwi, endokrynologiczne oraz choroby układu oddechowego, a także podeszły wiek pogarszają rokowanie. Istotny jest stopień zaawansowania zmian w tętnicach wieńcowych oraz ewentualny stopień uszkodzenia mięśnia sercowego.

9. Profilaktyka w zakresie choroby wieńcowej

Choroba wieńcowa to poważna choroba, która zagraża życiu chorego, dlatego warto zadbać o zdrowie wtedy, gdy czujemy się świetnie i nic nam nie dolega.

Profilaktyka w tej grupie chorych jest o tyle istotna, że choroby serca i naczyń krwionośnych są w Polsce jedną z głównych przyczyn zgonów, a także istotnym czynnikiem inwalidztwa.

Miażdżyca, będąca podstawowym procesem patologicznym leżącym u podłoża rozwoju choroby wieńcowej, rozwija się przez wiele lat, nie dając często najmniejszych nawet objawów, a jej powikłania w postaci zawału serca czy udaru mózgu często występują nagle bez wcześniejszego ostrzeżenia i gdy brakuje natychmiastowej pomocy specjalistycznej, doprowadzić mogą w krótkim czasie do śmierci.

Pociechą w tych niesprzyjających statystykach jest fakt, że główne czynniki ryzyka rozwoju choroby wieńcowej można zwalczać (np. palenie tytoniu, mała aktywność fizyczna, nieprawidłowa dieta, nadwaga i otyłość, podwyższone ciśnienie tętnicze, podwyższony cholesterol LDL, obniżony cholesterol HDL – tzw. dobry cholesterol, zwiększone stężenie trójglicerydów oraz cukrzyca), co przy odrobinie dobrej woli i systematyczności wpływa na zmniejszenie zachorowań i umieralności na to schorzenie.

Należy w tym miejscu także wspomnieć o czynnikach, na które z pozoru nie mamy żadnego wpływu, a które również wpływają na wzrost ryzyka choroby wieńcowej. Są to m.in. wiek (dla mężczyzn powyżej 45 lat, dla kobiet powyżej 55) czy występowanie chorób serca w rodzinie.

Choć nie możemy wpłynąć na nasz wiek ani na to, jakie choroby występują/występowały u naszych krewnych, to z pewnością jednak świadomość tych zagrożeń może nam pozwolić na zwiększenie naszej czujności, poinformowanie o tych faktach lekarza i wcześniejsze zadbanie o własne zdrowie przez podjęcie koniecznych kroków.

W grupie osób zwiększonego ryzyka zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego w ramach działań prewencyjnych zaleca się także stałe przyjmowanie niewielkich dawek (75-150 mg/dobę) kwasu acetylosalicylowego, tiklopidyny lub klopidogrelu w celu poprawy przepływu krwi przez naczynia, zmniejszenia jej krzepliwości i spowolnienia odkładania się cholesterolu w ścianie naczyń.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.