„Czy coś jest ze mną nie tak?” – zaburzenia osobowości
„Nie mogę ułożyć sobie życia”, „Ciągle wchodzę w toksyczne związki”, „Nie umiem rozmawiać z ludźmi”, „Nie mogę utrzymać żadnej pracy” – te i wiele innych pytań zadają sobie osoby, u których można zdiagnozować zaburzenia osobowości. Stanowią one, według szacunków, od kilku do kilkunastu procent populacji. Co gorsza, w poczuciu, że „po prostu taki/taka już jestem” często nie poszukują pomocy. Aktualne dane empiryczne, w tym wyniki tzw. badań podłużnych, pozwalających obserwować te same osoby wielokrotnie na przestrzeni lat, pozwalają jednak na większy optymizm.
Co zaskakujące, wskazują one, że zaburzenia osobowości nie muszą w sposób stały utrudniać funkcjonowania osoby nimi dotkniętej. W wielu przypadkach badanych na przestrzeni 2 lat zaobserwowano okresy remisji. W badaniu McLean Study of Adult Development w ciągu 6 lat trwania badania u 74% pacjentów borderline zaobserwowano remisję, a jedynie 6% z tej grupy doświadczyło nawrotów (za: Cierpiałkowska, Soroko, 2015). Nasuwa to wnioski, że pacjenci z zaburzeniami osobowości mają duże szanse na tzw. „normalne życie”.
1. Czym są zaburzenia osobowości?
Podręcznikowa definicja zaburzeń osobowości mówi, iż jest to istotne niepowodzenie adaptacyjne jednostki, widoczne na tle oczekiwań społeczno-kulturowych. Oznacza to, że taka osoba ma trudności w przystosowaniu się do otoczenia społecznego, środowiska szkolnego lub pracy. Tak jak osobowość prawidłowa, tak zaburzona, rozwija się w dzieciństwie i okresie dorastania, ważne są też czynniki genetyczne i cechy temperamentu, z którymi przychodzimy na świat. Aktualne koncepcje zaburzeń osobowości wskazują, że są to swego rodzaju ekstremalne warianty normalnych typów osobowości, a odróżnia je to, że nie pozwalają na dobre radzenie sobie z problemami dnia codziennego.
2. Jakie są typy takich zaburzeń?
Seligman i in. (2000), opierając się na klasyfikacji DSM-IV, wymieniają:
- schizotypowe zaburzenie osobowości,
- schizoidalne zaburzenie osobowości,
- paranoiczne zaburzenie osobowości,
- antyspołeczne zaburzenie osobowości,
- histrioniczne zaburzenie osobowości,
- narcystyczne zaburzenie osobowości,
- zaburzenie osobowości borderline,
- zaburzenie osobowości unikowej,
- zaburzenie osobowości zależnej,
- obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości.
Nie sposób w tym miejscu scharakteryzować wszystkich wymienionych kategorii, przyjrzymy się więc kilku z nich. Będą to zaburzenia osobowości najczęściej wskazywane przez psychoterapeutów jako będące przyczyną poszukiwania pomocy: zaburzenie osobowości unikowej, obsesyjno-kompulsywnej, borderline oraz narcystycznej. Pozostałe albo rzadziej występują, albo ich specyfika powoduje mniejszą motywację do terapii (np. antyspołeczne i paranoidalne zaburzenia osobowości). Warto podkreślić, że przedstawione tu opisy mają charakter poglądowy, bynajmniej nie pozwalają na amatorską diagnozę – zaburzenia osobowości może zdiagnozować jedynie wykwalifikowany specjalista – lekarz psychiatra lub psycholog, a często dokonuje tego psychiatra konsultując przypadek z psychologiem.
Osoba z zaburzeniem osobowości unikowej pragnie brać udział w kontaktach społecznych czy nowych działaniach, jednak unika ludzi i doświadczeń w strachu przed ośmieszeniem się lub dezaprobatą innych. Trochę jak w piosence: „Chciałabym i boję się”. Są nieśmiali, a najbardziej niewinne zachowania odbierają jako kpiny. Niechętnie podejmują jakiekolwiek ryzyko. Z powodu obaw wycofują się z kontaktów, a to jeszcze bardziej obniża ich umiejętności, pogarsza samoocenę, wzmaga obawy i błędne koło się zamyka.
Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości można opisać, jak stawianie sobie poprzeczki zbyt wysoko. Te osoby rzadko są zadowolone z własnych osiągnięć mimo doskonałych wyników. Perfekcjonizm i przywiązanie do detali powoduje, że zwlekają z ważnymi sprawami, nie potrafią podjąć decyzji. Mają trudności z wyrażaniem emocji, więc przez innych spostrzegani są jako formaliści, sztywniacy czy moraliści.
Cierpiący na zaburzenie osobowości borderline charakteryzują się niestabilnością codziennego funkcjonowania, związków, zachowania, nastroju i wizerunku własnego „ja” – nie bez powodu w jednej z klasyfikacji nazywa się to osobowością chwiejną emocjonalnie. Mają skłonność do błędnego interpretowania stosunków społecznych, do podejmowania prób manipulacji, prób samobójczych, nadużywania różnego rodzaju substancji, do niebezpiecznych praktyk seksualnych, samookaleczenia i nawiązywania intensywnych, choć krótkotrwałych, destrukcyjnych związków. Często relacjonują, że w dzieciństwie doświadczyły przemocy i traumatycznych przeżyć.
Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mają poczucie, że są ”pępkiem świata”, a inni nawet nie dorastają im do pięt. Często zazdroszczą innym lub mają poczucie, że inni im zazdroszczą – przecież są tak wspaniali. Chętnie oddają się fantazjom na temat nieograniczonego powodzenia, potencjału, miłości idealnej. Jeśli ta przypadłość trafi na osobę zdolną, to często mogą wiele osiągnąć (np. sławę, pieniądze, sukces). Narcyzi są przekonani, że przysługują im szczególne prawa i przywileje, reagują zdziwieniem, gdy ktoś to podważa. Są nadmiernie wrażliwi na wszelką krytykę i brak uwagi ze strony innych, a do tego brak im empatii – odbija się to na relacjach z innymi. Będąc w związku nie dostrzegają potrzeb i uczuć partnera, a często traktują go instrumentalnie, dlatego na ogół dochodzi do rozstania.
Zobacz także:
3. Co może pomóc?
W leczeniu zaburzeń osobowości podstawową metodą jest psychoterapia – szczególnie długoterminowa psychoterapia psychodynamiczna. Aby doprowadzić do zmiany, dąży się do wglądu w nieświadome wzorce myślenia, czucia i zachowania. Jest do tego potrzebna duża motywacja pacjenta, otwartość na refleksję nad swoim sposobem funkcjonowania, zbudowanie relacji opartej na zaufaniu, a także odpowiednie kompetencje psychoterapeuty – jego osobowość, odpowiednie przeszkolenie i praca pod superwizją. Badania wskazują również na skuteczność metod poznawczo-behawioralnych, zalecanych np. przy unikających czy obsesyjno-kompulsywnych zaburzeniach osobowości. Stosowana jest w szczególnych sytuacjach farmakoterapia, głównie dla złagodzenia objawów, np. leki przeciwpsychotyczne, uspokajające, przeciwdepresyjne i inne. Wiele objawów zaburzeń osobowości może być też leczona innymi formami psychoterapii.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.