Szczepionka przeciw COVID-19. Novavax to preparat inny niż wszystkie. Dr Rzymski: bardzo obiecująca

Już niebawem na europejskim rynku może pojawić się kolejna szczepionka przeciw COVID-19. Preparat firmy Novavax to szczepionka podjednostkowa, czyli zawierająca białko wirusa, przeciw któremu wytwarzane są przeciwciała. Białko do tej szczepionki powstaje w komórkach motyli, a odpowiedź immunologiczną wzmacnia substancja z mydłodrzewu. Co jeszcze wiemy na temat szczepionek podjednostkowych?

1. Szczepionki przeciw COVID-19. Czym się różnią preparaty podjednostkowe?

Eksperci Europejskiej Agencji Leków (EMA) oceniają dokumentację jakości, bezpieczeństwa i skuteczności kolejnych czterech szczepionek przeciw COVID-19. Według zapowiedzi EMA w czwartek 11 marca spodziewane jest dopuszczenie do obrotu wektorowej szczepionki firmy Johnson&Johnson.

Na etapie wstępnej oceny zanajdują się rosyjski Sputnik V, preparat mRNA firmy CureVac oraz szczepionka podjednostkowa, którą opracował amerykański koncern Novavax .

Zobacz film: "Prof. Flisiak potwierdza, że w szpitalach zaczynają dominować młodsi pacjenci"

Jeśli preparat Novavax o roboczej nazwie NVX-CoV2373 dostanie europejską rejestrację, będzie pierwszą tego typu szczepionką przeciw COVID-19. Jak tłumaczy dr hab. Ewa Augustynowicz z Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP-PZH, rekombinowane szczepionki podjednostkowe, oparte są na zupełnie innej technologii, niż preparaty wektorowe oraz mRNA.

- Zasada działania wszystkich szczepionek przeciw COVID-19 jest taka sama. Układ immunologiczny wytwarza odpowiedź odpornościową po "spotkaniu" z białkiem S kolca koronawirusa, które odgrywa kluczową rolę w procesie zakażania wirusem SARS-CoV-2. Białko pełni więc w szczepionce rolę antygenu, który pobudza silną odpowiedź przeciwciał i innych komórek odpornościowych. Różni się tylko sposób dostarczenia tego białka przez szczepionki. Preparaty mRNA oraz wektorowe dostarczają do komórek instrukcje genetyczną, a organizm sam zaczyna produkować to białko. W przypadku szczepionek podjednostkowych, do organizmu trafiają już gotowe, wyprodukowane w fabryce komórkowej, białka koronawirusa - wyjaśnia dr Augustynowicz.

Rekombinowanie białek jest tradycyjną i stosowaną od dziesięcioleci metodą wytwarzania szczepionek. Dzięki tej metodzie możliwe było opracowanie szczepionek przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) czy ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV).

Już wiadomo, że częściowo szczepionka Novavax będzie również produkowana w zakładzie wytwórczym firmy Mabion w Konstantynowie Łódzkim. W ubiegłym tygodniu polska spółka poinformowała, że zawarła umowę na produkcję serii technicznej białka do NVX-CoV2373.

2. Jak powstają szczepionki podjednostkowe?

Wcześniej do wytwarzania szczepionek podjednostkowych wykorzystywano głównie komórki drożdży. Teraz coraz częściej producenci szczepionek wykorzystują linię komórek owadzich.

- Białko do szczepionek rekombinowanych otrzymuje się dzięki specjalnie zmodyfikowanym w tym celu komórkom. W ich materiał genetyczny włącza się gen, który koduje to białko. W rezultacie komórki stają się swojego rodzaju fabrykami do produkcji białek - wyjaśnia dr hab. Piotr Rzymski z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu (UMP).

W tym celu można wykorzystać zarówno komórki ssaków, owadów, drożdży jak i bakterii. - Otrzymane w ten sposób białko jest izolowane i oczyszczane, zatem w preparacie szczepionkowym nie znajdziemy żadnych komórek ani nawet ich fragmentów - mówi dr Rzymski. - Koncern Novavax w celu otrzymania białka kolca SARS-CoV-2 wykorzystał hodowle linii komórek Sf9. Zostały one pozyskane w latach 70. z motyla Spodoptera frugiperda i od tego czasu są hodowane w warunkach laboratoryjnych i wykorzystywane w różnych badaniach. Na potrzeby produkcji szczepionki Novavax komórki te zmodyfikowano tak, by były zdolne do produkcji białka koronawirusa - dodaje naukowiec.

Dr Piotr Rzymski podkreśla, że sam pomysł wykorzystania komórek owadziego pochodzenia do produkcji szczepionek podjednostkowych nie jest pomysłem nowym. - Wcześniej tę technologię wykorzystywano do opracowywania potencjalnych terapeutyków przeciwnowotworowych oraz kandydatów na szczepionki przeciw chorobom zakaźnym - mówi dr Rzymski.

3. Adiuwanty z mydłodrzewu wzmacniają reakcję immunologiczną

Reakcja immunologiczna na gotowe białka, które wchodzą w skład szepionki podjednostkowej, nie jest zbyt silna. - Dlatego wszystkie tego typu szczepionki zawierają adiuwanty, substancje, które wzmacniają odpowiedź odpornościową na antygeny. Dobór odpowiedniego adiuwanta jest bardzo trudny, ale kluczowy dla skuteczności preparatu. Z powodu niewłaściwie dobranego adiuwantu wiele kandydatów na szczepionki odpada w początkowych etapach badań - wyjaśnia dr Ewa Augustynowicz.

Przykładem może być szczepionka przeciw COVID-19 opracowana przez Sanofi. - Ten francuski koncern ma duże doświadczenie w produkcji szczepionek m.in. przeciw grypie. Jednak ich preparat przeciw COVID-19 okazał się za mało immunogenny już na etapie wstępnych badań klinicznych, nie przeszedł więc do dalszych faz testów - tłumaczy dr Rzymski. - Z kolei szczepionka Novavax wydaje się bardzo obiecująca i wysoce immunogenna. Przyznam, że jest to preparat przygotowany w przemyślany sposób. Wykorzystano tę samą wersję białka kolca, którą kodują również cząsteczki mRNA w szczepionkach BioNTech/Pfizer i Moderny - jest to wersja najsilniej pobudzająca układ odporności do produkcji przeciwciał neutralizujących - dodaje dr Rzymski.

Do tej pory w badaniach klinicznych nad NVX-CoV2373 wzięło udział ponad 37 tys. uczestników. Wstępne wyniki pokazują, że szczepionka Novavax gwarantuje prawie 90 proc. ochrony przez COVID-19. Zdaniem ekspertów taką wysoką skuteczność szczepionka zawdzięcza wykorzystaniu nowego adiuwanta Matrix-M™ (w skrócie M1), który oparty jest o saponiny pochodzenia roślinnego.

- Badania nad adiuwantem M1 rozpoczęły się jeszcze przed pandemią koronawirusa. Początkowo miał on zostać użyty do stworzenia szczepionki przeciw ptasiej grypie, ale w końcu nigdy nie wszedł w skład powszechnie używanych szczepionek. Więc wykorzystanie M1 jest jedną z innowacji NVX-CoV2373 - komentuje dr Paweł Grzesiowski, pediatra, immunolog, doradca Naczelnej Rady Lekarskiej ds. COVID-19.

Jak tłumaczy dr Grzesiowski, zadaniem adiuwanta jest podrażnienie układu odpornościowego, przez co wzmacniana jest odpowiedź na białko koronawirusa. - M1 jest polimerem, ale roślinnego pochodzenia. Jest skonstruowany z mikrocząsteczek z mydłodrzewu, rośliny pochodzącej z Ameryki Południowej - wyjaśnia dr Grzesiowski.

4. Szczepionki podjednostkowe powodują mniejsze NOP-y?

Novavax jeszcze nie opublikował wyników z trzeciej fazy badań klinicznych, wciąż więc nie wiadomo, jaka będzie specyfika tej szczepionki.

- Na podstawie drugiej fazy badań można wywnioskować, że prawdopodobnie szczepionka Novavax będzie wywoływać lżejsze i bardziej krótkotrwałe niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). Wynika to z faktu, że organizm nie wytwarza sam białka wirusa koronawirusa, tylko wchłania już gotowe antygeny dostarczone w szczepionce - opowiada dr Paweł Grzesiowski.

Ten mechanizm również pozwała na szybsze wytworzenie odporności.

- W przypadku podania preparatów mRNA oraz szczepionek wektorowych, nasze komórki najpierw przyjmują materiał genetyczny, a następnie przez kilkadziesiąt godzin intensywnie produkują białko i je przetwarzają. W przypadku szczepionek podjednostkowych odporność zaczyna być indukowana w chwili wstrzyknięcia preparatu. Więc przeciwciała neutralizujące mogą powstawać nawet o tydzień szybciej niż w przypadku innych szczepionek. Badania pokazują, że już po 7-10 dniach od podania szczepionki podjednostkowej jest obserwowany wyraźny wzrost przeciwciał. Dlatego szczepionki podjednostkowe mogą być dobrym rozwiązaniem dla ludzi, którym zależy na szybkim uodpornieniu. Na przykład, w przypadku pacjentów, którzy muszą zacząć chemioterapię - opowiada dr Grzesiowski.

5. Kiedy szczepionka Novavax będzie dostępna w UE?

3 lutego 2021 roku Europejska Agencja Leków rozpoczęła etapową procedurę (rolling review) oceny szczepionki przeciw COVID-19 firmy Novavax. Proces ten to na razie wstępny etap oceny szczepionki, gdzie oceniane są wyniki jakościowe, badania przedkliniczne oraz wczesne etapy badań klinicznych prowadzone wśród osób dorosłych.

Polska zakontraktowała 8 mln dawek szczepionki Novavax. Szacuje się, że preparat będzie dostępny dopiero pod koniec wiosny.

Zobacz również: Brak odporności po szczepionce na COVID-19. Kim są no-responders i dlaczego nie działają na nich szczepionki?

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.