Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Magdalena Pikul

Zespół policystycznych jajników (PCOS) - przyczyny, objawy, leczenie

Zespół policystycznych jajników często współistnieje z innymi chorobami
Zespół policystycznych jajników często współistnieje z innymi chorobami (123rf.com)

Zespół policystycznych jajników, czyli PCOS, jest złożonym zaburzeniem endokrynologicznym, które może mieć wiele przyczyn i dotykać kobiet bez względu na wiek, styl życia czy liczbę przebytych porodów. Statystyki podają, że dotyczy ono 10-15% kobiet w wieku rozrodczym. Zespół policystycznych jajników jest przyczyną ponad 70% niepłodności i braku owulacji oraz 85% wczesnych poronień. Wcześnie wykryte daje duże szanse na wyleczenie.

spis treści

1. Czym jest zespół policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników, zwany w skrócie PCOS (Polycystic Ovary Syndrome) to skomplikowane zaburzenie endokrynologiczne, które charakteryzuje się nieprawidłową pracą hormonów płciowych. Można o nim mówić wówczas, kiedy pęcherzyki, w których dojrzewa komórka jajowa nie pracują właściwie. Na skutek tego komórka nie wydostają się do jajowodu, co znacznie utrudnia zajście w ciążę i upośledza płodność, a także wpływa negatywnie na regularność cyklu. Pęcherzyki zaś obumierają i zamieniają się w małe torbiele.

Przez to, że PCOS jest chorobą endokrynologiczną, związaną z pracą hormonów, a nie z funkcjonowaniem jakiegokolwiek narządu, bardzo trudno ją wyleczyć. Nie musi to oznaczać, że zaburzenie jest niebezpieczne. Odpowiednie leczenie i szybko postawiona diagnoza pozwala kobietom wrócić do normalnego funkcjonowania.

2. Budowa i funkcje jajników

Zobacz film: "Usunięcie jajników sposbem na uniknięcie raka"

Jajniki to małe owalne narządy leżące po obu stronach macicy. Pomimo że ważą zaledwie 5–8 g, pełnią bardzo ważną funkcję. Odpowiadają za tworzenie komórek jajowych (oogenezę) oraz produkcję hormonów płciowych. Są to głównie hormony żeńskie (estrogeny, progesteron), a w niewielkich ilościach także męskie (androgeny).

W jajniku wyróżnia się dwie części: wewnętrzną, czyli rdzeń, oraz zewnętrzną – korę. Z zewnątrz otacza go tak zwana osłonka biaława. W korze znajdują się pęcherzyki jajnikowe (niedojrzałe komórki jajowe – oocyty – otoczone warstwą komórek ziarnistych). Rdzeń zawiera natomiast naczynia i nerwy.

2.1. Jajniki a cykl menstruacyjny

Jajniki odpowiadają także za przebieg cyklu miesiączkowego. Rozpoczyna się, gdy kilka pęcherzyków jajnikowych pierwotnych (oocyt otoczony jedną warstwą komórek) zostanie pobudzonych do dojrzewania. Stają się wówczas pęcherzykami wzrastającymi. Spośród nich tylko jeden, nazywany później pęcherzykiem dominującym, zróżnicuje się całkowicie i ulegnie owulacji (jajeczkowaniu).

W pęcherzykach wzrastających zachodzą liczne zmiany. Oocyt zaczyna dojrzewać do komórki jajowej, staje się też dwa razy większy. Otaczające go komórki dzielą się, tworząc kilka warstw komórek ziarnistych. Tkanka znajdująca się dokoła pęcherzyka przekształca się w jego osłonkę. Na tym etapie zachodzi selekcja pęcherzyka dominującego. Tylko w nim będzie się znajdować dojrzała komórka jajowa i tylko on ulegnie owulacji. Reszta pęcherzyków będzie powoli zanikać.

W trakcie rozwoju pęcherzyki przemieszczają się w obrębie jajnika od obszarów położonych blisko rdzenia na zewnątrz. Pęcherzyk dojrzały (Graafa) dociera pod samą osłonkę białawą. Ma on wówczas około 1 cm średnicy.

Jajeczkowanie polega na pęknięciu pęcherzyka i uwolnieniu komórki jajowej. Zostaje ona przechwycona przez jajowód i rozpoczyna swoją wędrówkę do macicy. Z pozostałej części pęcherzyka powstaje ciałko żółte. Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko zanika i cykl rozpoczyna się od nowa.

Pęcherzyki wzrastające pełnią jeszcze jedną ważną funkcję – produkują hormony. Komórki ziarniste są głównym źródłem estrogenów. To hormony płciowe odpowiedzialne za rozwój cech żeńskich i regulację cyklu miesiączkowej.

Komórki tekalne (osłonki) wytwarzają natomiast androgeny (testosteron, androstendion) – hormony płciowe odpowiadające przede wszystkim za rozwój cech męskich (męski typ owłosienia, niski ton głosu), powodują też zwiększoną aktywność skórnych gruczołów łojowych. Dla kobiet niewielkie stężenia tych hormonów są niezbędne dla prawidłowego przebiegu cyklu owulacyjnego. Ciałko żółte również jest aktywne hormonalnie. Odpowiada za produkcję progesteronu i estrogenów.

PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT

Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:

Wszystkie odpowiedzi lekarzy

3. Przyczyny zespołu policystycznych jajników

Patomechanizm tego schorzenia nie jest do końca poznany. Najprawdopodobniej polega na zaburzeniach w selekcji pęcherzyka dominującego w pierwszej fazie cyklu miesięcznego. W prawidłowych warunkach z licznych pęcherzyków dojrzewających w jajniku w tej fazie cyklu zostaje wybrany jeden, tak zwany pęcherzyk dominujący, z którego później zostanie uwolniona komórka jajowa w procesie owulacji, a pozostałe pęcherzyki zanikają.

W zespole policystycznych jajników brak jest pęcherzyka dominującego, w związku czym pozostałe pęcherzyki nie zanikają, ale pozostają w jajniku, produkując w nadmiarze androgeny (męskie hormony płciowe) oraz progesteron. Może też występować nadmiar estrogenów powstających z przemiany androgenów.

Pewną rolę w powstawaniu zespołu policystycznych jajników odgrywają także zaburzenia hormonalne z podwzgórza czy przysadki. Ponieważ udowodniono zwiększoną częstość występowania tego zespołu wśród krewnych kobiet z zespołem policystycznych jajników, bierze się pod uwagę udział czynników dziedzicznych w powstawaniu zespołu policystycznych jajników. Ciekawe jest, że w rodzinach, w których występuje zespół policystycznych jajników, mężczyźni mają tendencję do wczesnego łysienia (przed 30. rokiem życia). Nie są oni natomiast bezpłodni.

Przyczyną PCOS jest często nadmierne wydzielanie androgenów, czyli hormonów męskich, oraz wysoki poziom hormonu lutropiny. W jajnikach zwiększa się wtedy liczba niedojrzałych pęcherzyków Graafa, co powoduje problemy z owulacją.

Przyczyną choroby u niektórych kobiet może być zbyt wysoki poziom insuliny we krwi. Na PCOS najczęściej cierpią młode kobiety w wieku rozrodczym. Większość z nich nie wie, że powodem ich zaburzeń miesiączkowania jest właśnie to schorzenie.

4. Objawy zespołu policystycznych jajników (PCOS)

Istnieje duże zróżnicowanie dotyzące obrazu klinicznego zespołu policystycznego jajników w zależności od tego jaki jest stopnień zaburzeń hormonalnych. W łagodnych postaciach może on przebiegać jedynie pod postacią rzadkich miesiączek lub wtórnego zaniku miesiączki.

Natomiast w pełnoobjawowym zespole policystycznego jajników, poza zaburzeniami miesiączkowania dochodzi do rozwoju nadmiernego owłosienia, trądziku oraz cech wirylizacji.

Typowe objawy PCOS to:

  • zaburzenia miesiączkowania – dotyczą 90% chorych. Androgeny hamują proces owulacji, co skutkuje spóźniającym się okresem. Czasami krwawienie nie pojawia się wcale. Kobiety z takimi problemami powinny jak najszybciej zgłosić się do ginekologa. Lekarz zaleci odpowiednie badania, aby sprawdzić, skąd się biorą dolegliwości.
  • niepłodność – dotyczy nawet 40–90% pacjentek. Skutkiem i objawem choroby są nieregularne cykle miesiączkowe, przez które występują problemy z obliczeniem dni płodnych. Schorzenie wiąże się także z częstymi stanami zapalnymi jajników, co negatywnie wpływa na jakość komórek jajowych.
  • poronienie – donoszenie ciąży u kobiet z tym zaburzeniem jest trudne, wiele z nich ulega wczesnym poronieniom; przyczyną są nieprawidłowości hormonalne;
  • hiperandrogenizacja – jest sztandarowym objawem zespołu policystycznych jajników, dotyczy 90% chorych; może przebiegać pod różnymi postaciami, które mogą ze sobą współistnieć:
  • hirsutyzmu – Nadmiar męskich hormonów w organizmie kobiety może być przyczyną pojawienia się zbędnego owłosienia na całym ciele. Włosy rosną wtedy na plecach, brzuchu, piersiach, a nawet na twarzy. Są ciemne, mocne i trudne do usunięcia. Objawem PCOS może być również wypadanie włosów. Testosteron przekształca się w hormon DHT (dihydrotestosteron), który jest odpowiedzialny za gubienie włosów.,
  • trądzik – Androgeny mogą być również powodem nadmiernego wydzielania sebum na twarzy, trądziku oraz łupieżu. U kobiet z PCOS wykwity skórne pojawiają się najczęściej na linii żuchwy. Symptomem zespołu policystycznych jajników mogą być również nieestetyczne przebarwienia, np. na szyi, klatce piersiowej czy pod pachami.
  • wirylizacji – powoduje zmianę sylwetki ciała, zmniejszenie sutków, przerost łechtaczki, w ciężkich przypadkach obniżenie barwy głosu,
  • łysienia typu męskiego – rozpoczyna się od kątów czoła i na szczycie głowy;
  • otyłość – około 50% kobiet chorych na zespół policystycznych jajników cierpi z tego powodu; przyczyną są towarzyszące zespołowi zaburzenia gospodarki węglowodanowej, które wynikają z oporności komórek organizmu na działanie insuliny, czyli hormonu, który odpowiedzialny jest za wnikanie glukozy do komórek, gdzie jest używana jako źródło energii; gdy komórki są oporne na jej działanie, nadmiar glukozy jest przekształcany w tłuszcze; duża ilość cukru we krwi przyczynia się również do powstawania cukrzycy. Przy tym schorzeniu tkanka tłuszczowa odkłada się w okolicach brzucha, co jest bardzo niebezpieczne dla serca. Choroba sprawia, że kobiety częściej odczuwają głód i sięgają po niezdrowe przekąski.

Objawem zespołu policystycznych jajników mogą być także torbiele. Nazwa PCOS bywa myląca, ponieważ nie każda kobieta z tym schorzeniem posiada cysty. Torbiele przy tej chorobie różnią się od zwykłych, dlatego tak trudno je zdiagnozować. Jeżeli ginekolog po badaniu USG powie, że dostrzega wiele małych pęcherzyków, warto porozmawiać z nim o podejrzeniu zespołu policystycznych jajników.

Zespół policystycznych jajników może objawiać się również bezdechem sennym. U osób dotkniętych tym schorzeniem podczas snu dochodzi do zatrzymania oddechu. Dolegliwość sprawia, że wstajemy niewyspani i mamy złe samopoczucie. Właśnie dlatego kobiety z PCOS mogą skarżyć się na brak energii, zmęczenie i apatię.

PCOS wpływa także na psychikę. Badania wykazały, że pacjentki częściej cierpią na depresję, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne oraz stany lękowe.

4.1. Choroby towarzyszące PCOS

Zespół policystycznych jajników często współistnieje z innymi chorobami (oznacza to, że te schorzenia częściej występują u osób z PCOS niż u zdrowych kobiet). Należą do nich:

  • cukrzyca typu II – przyczyną jest oporność na insulinę i otyłość;
  • choroby układu sercowo-naczyniowego – takie jak nadciśnienie, choroba wieńcowa; wynikają z zaburzeń węglowodanowych, lipidowych (zwiększonego stężenia cholesterolu oraz krzepnięcia, które często towarzyszą PCOS,
  • hiperprolaktynemia – nadmiar prolaktyny (hormonu wydzielanego przez przysadkę), dotyczy 30% kobiet z PCOS; objawia się brakiem miesiączki, zaburzeniami płodności, mlekotokiem (wydzielaniem mleka u kobiet niebędących w ciąży ani w okresie karmienia piersią), osteoporoza,
  • rak trzonu macicy – spowodowany nadmiarem estrogenów, które powstają z androgenów w tkance tłuszczowej.

Zobacz także

5. Diagnoza i leczenie PCOS

Jajniki u kobiet z zespołem policystycznych jajników są nieprawidłowo zbudowane. Lekarz zazwyczaj podejrzewa obecność zespołu, gdy w trakcie badania ginekologicznego stwierdzi, że są twarde i powiększone. Mają też charakterystyczny wygląd w badaniu USG. Są za duże, ich osłonka biaława jest pogrubiała i zawierają wiele torbieli (cyst) o wielkości antykoncepcji hormonalnej.

W diagnostyce zespołu policystycznych jajników istotny jest również nadmiar androgenów (zwłaszcza testosteronu) w badaniach hormonalnych oraz występowanie zaburzenia miesiączkowania i klinicznych objawów nadmiernej androgenizacji.

Leczenie zespołu policystycznych jajników zależy od tego, jaki efekt chcemy uzyskać (normalizacja cykli miesięcznych, utrzymanie ciąży). Stosuje się przede wszystkim preparaty zmniejszające stężenie androgenów oraz niwelujące skutki ich działania. Leczy się również zaburzenia towarzyszące zespołowi. Jednakże żaden środek nie umożliwia całkowitego wyzdrowienia.

Po odstawieniu leków większość objawów powraca w ciągu 3–6 miesięcy. U kobiet, które w danym momencie nie chcą zachodzić w ciążę, dobre efekty daje stosowanie dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej (zawierającej zarówno estrogeny, jak i progesteron).

Normalizuje to cykle miesiączkowe i dobrze wpływa na objawy hiperandrogenizmu, takie jak trądzik czy hirsutyzm. Skuteczne działanie wykazuje również octan cyproteronu, który oprócz antykoncepcyjnego ma też działanie antyandrogenowe.

Panie starające się o dziecko leczone są zazwyczaj klomifenem. Wywołuje on owulację, a co za tym idzie – normalizuje cykle miesięczne. Dzięki takiej terapii 40–50% kobiet zachodzi w ciążę.

U osób otyłych bardzo pomocne jest zmniejszenie masy ciała (spadek wagi o 10% u połowy z nich skutkuje powrotem owulacji bez dodatkowego leczenia). Hiperprolaktynemię zwalcza się, stosując pochodne bromokryptyny (hamują wydzielanie prolaktyny w przysadce). Insulinooporności najlepiej przeciwdziałać za pomocą diety i wysiłku fizycznego.

Jeżeli to nie skutkuje, stosuje się metforminę lub troglitazon (doustne leki przeciwcukrzycowe). Przywrócenie prawidłowej wrażliwości komórek na insulinę poprawia funkcję jajników i zapobiega występowaniu cukrzycy.

Gdy środki farmakologiczne nie skutkują, można zastosować leczenie operacyjne drogą laparoskopii (mało inwazyjny zabieg chirurgiczny) lub laparotomii (operacja metodą typową, czyli przez otwarcie powłok brzusznych). Efekty są przeważnie zadowalające.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze