Cykuta (szalej jadowity) - co to jest i jakie są objawy zatrucia
Cykuta, znana również jako szalej jadowity, blekot lub wsza wodna to niepozorna i śmiertelnie niebezpieczna roślina, która wchłania się do organizmu przez układ pokarmowy i skórę. Bylina ta znana jest ludziom od tysięcy lat. Już w starożytności bywała używana jako trucizna. Nawet jej niewielkiej ilości mogą być zabójcze. Po spożyciu trucizny zgon następuje w wyniku porażenia ośrodka oddechowego, często przy zachowaniu pełnej świadomości. Jak przebiega leczenie zatrucia cykutą? Jak działa trucizna zawarta w szaleju jadowitym? Co jeszcze warto wiedzieć na temat tej rośliny?
1. Co to jest cykuta?
Cykuta (Cicuta virosa L), czyli szalej jadowity, nazwany również pietruszycą, blekotem, bzduchą wodna, pietruszycą, szaleniem czy wszą wodną to trująca bylina należąca do rodziny selerowatych (z łac. Apiaceae). Jest gatunkiem wieloletniej rośliny zaliczanej do rodzaju szalej (z łac. Cicuta).
Szalej jadowity to roślina znana od tysięcy lat. Rośnie na glebach podmokłych, na brzegach rzek, w rowach, szuwarach i w okolicach torfowisk. By móc się rozmnażać, potrzebuje wody. Spotyka się ją na półkuli północnej, na terenach Azji, Ameryki Północnej, Europy. Bylina ta dobrze czuje się w klimacie umiarkowanym i zimnym, jednak w Indiach spotkać można ją również w tropikach. Szalej jadowity w Polsce najczęściej spotykany jest na terenach podmokłych, obszarach torfowych, terenach znajdujących się w niedalekiej odległości od zbiorników wodnych.
Cykuta kwitnie od czerwca do sierpnia. Jak wygląda? Niepozornie. Osiąga wysokość 150 centymetrów. Ma długą i nagą, pustą w środku łodygę, rozgałęzioną na górze. Porastają ją dwukrotnie lub trzykrotnie pierzastosieczne liście o ostro piłkowanych brzegach.
Kłącze rośliny jest bulwiaste z charakterystycznymi przegrodami wewnątrz (komory powietrzne). Jej kwiaty są drobne i białe, zebrane w wieloszypułkowe baldachy, złożone z dziesięciu do dwunastu mniejszych baldaszków. Kwitnąca cykuta przypomina dmuchawiec. Wydziela też charakterystyczny, „mysi” zapach. Szalej można rozpoznać również po tym, że po rozcięciu wydziela żółtawy sok. Owocem byliny jest rozłupnia o kulistym kształcie, która jest dwubocznie ściśnięta.
Zobacz także:
2. Właściwości cykuty
Łodyga, liście i kłącze cykuty mają działanie toksyczne. Najsilniej trujące są kłącza i łodyga. To dlatego w starożytności używano jej jako trucizny, zarówno do wykonywania wyroków śmierci i skrytobójczych otruć, jak i samobójstw.
Uważa się, że jej ofiarą padł na przykład Sokrates. Roślina ta pojawia się również w kryminalnych powieściach Agathy Christie, utworze literackim „Co się raz stało w Sydonie” Henryka Sienkiewicza czy powieści brytyjskiej pisarski Marion McChesney „Agatha Raisin i zabójcze ciasto”. Cykuta jest rośliną silnie toksyczną nie tylko dla człowieka, ale i zwierząt.
3. Jaka trucizna jest w cykucie?
W liściach, łodydze, ale również kłączach występuje cykutoksyna. To tak zwany jad skurczowy, organiczny związek chemiczny zaliczany do grupy alkoholi wielonienasyconych. Cykutoksyna zbudowana jest z siedemnastowęglowego łańcucha, obejmującego układ pięciu sprzężonych wiązań wielokrotnych oraz dwie grupy wodorotlenowe. Jad skurczowy atakuje rdzeń przedłużony, czyli część układu nerwowego odpowiedzialną za odruchy niezależne od człowieka (np. oddychanie).
Wpływ substancji na korę mózgową objawia się podobnie jak upojenie alkoholowe. Innym związkiem decydującym o trującym działaniu rośliny jest cykutol. Trucizny są szkodliwe dla ludzi i zwierząt, ponieważ wywierają negatywny wpływ na tkanki, organy jak i procesy biologiczne.
4. Jak działa trucizna w cykucie?
Zarówno cykutoksyna, jak i cykutol są truciznami drgawkotwórczymi. Po spożyciu szybko przenikają do krwiobiegu do krwiobiegu, następnie do układu nerwowego. Substancje te oddziałują na rdzeń przedłużony, czyli element tyłomózgowia, gdzie znajdują się ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe (np. układ krążenia, układ oddechowy czy naczynioruchowy).
Następstwem spożycia trującej rośliny szaleju jadowitego jest porażenie ośrodka oddechowego. Pacjent po zjedzeniu cykuty może uskarżać się między innymi na dolegliwości bólowe brzucha, zaburzenia równowagi, drgawki czy problemy z oddychaniem. Spożycie rośliny jest bezpośrednim zagrożeniem życia. Według lekarzy zjedzenie nawet kilku gramów rośliny może doprowadzić do zgonu pacjenta.
Warto wspomnieć, że cykuta w słownikach i encyklopediach pojawia się również jako trucizna będąca wyciągiem z różnych roślin, zarówno szaleju jadowitego, jak i szczwołu plamistego (szczwół plamisty ma też inne nazwy, takie jak pietrasznik plamisty, psia pietruszka, świńska wesz, weszka, szaleń plamisty). Za jej działanie odpowiada nie tylko cykutoksyna i cykutol z szaleju, ale i koniina pochodząca ze szczwołu.
5. Objawy zatrucia szalejem jadowitym
Szalej jadowity jest bardzo niebezpieczny. Stężenie substancji toksycznych w roślinie jest bardzo wysokie. Nie dość, że trucizna zaczyna działać szybko, bo po kilkunastu minutach po jej spożyciu, to i już jej niewielka ilość skutkuje silnym zatruciem.
Do pojawienia się jego objawów wystarczą nawet 2 g świeżej cykuty. Objawy zatrucia szalejem jadowitym to:
- ślinotok,
- pieczenie błony śluzowej jamy ustnej,
- nudności,
- wymioty,
- biegunka,
- skurcze mięśni,
- utrata świadomości,
- trudności w oddychaniu, niekiedy z ust toczy się piana,
- poszerzenie źrenic,
- drgawki, które zaczynają się od zgrzytania zębów, a kończą porażeniem układu oddechowego. To prowadzi do zgonu, często przy zachowaniu pełnej świadomości.
6. Kto może zatruć się szalejem jadowitym?
Do zatrucia szalejem może dojść wskutek pomyłki, ponieważ cykuta jest podobna do dzikiej marchwi czy pietruszki, a także innych dziko rosnących gatunków selerowatych. Zapach trującej rośliny jest bardzo podobny do aromatu zdziczałej marchwi czy pasternaku, z tego powodu dochodzi do tragicznych pomyłek.
Szalej jadowity może być niebezpieczny nie tylko po spożyciu (np. zerwaniu i żuciu), ale i w kontakcie ze skórą (roślina bywa wykorzystywana do ozdabiania nią stołów czy brzegów przydomowych oczek wodnych). To dlatego cykuty nie wolno zrywać, a jeśli już trzeba, należy użyć rękawiczek.
Kto może zatruć się szalejem jadowitym? Na zatrucie narażone są wszystkie te osoby, które decydują się na żucie oraz jedzenie rośliny, sadzenie tej byliny w doniczkach lub w ogrodzie, a także zbierające cykutę bez użycia grubych rękawiczek ogrodniczych. Wykonywanie wyżej wymienionych czynności może doprowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, a nawet śmierci osoby, która naraziła się na bezpośredni kontakt z szalejem jadowitym.
7. Leczenie zatrucia cykutą
Gdy dojdzie do spożycia cykuty, należy natychmiast skontaktować się z pogotowiem ratunkowym. Czekając na pomoc medyczną można pić rozcieńczony ocet, środki wymiotne lub mocny napar kawy lub herbaty.
Osoba, która zatruła się cykutą wymaga pilnej pomocy lekarskiej. Zatrucia roślinami przebiegają u pacjentów w różnoraki sposób, najważniejsze jest jednak precyzyjne określenie stanu pacjenta.
Postępowanie medyczne w szpitalu zazwyczaj opiera się na wypłukaniu żołądka pacjenta, podaniu leków przeciwdrgawkowych. Znaczna część pacjentów wymaga także intubacji oraz tlenoterapii. Diagnostyka i leczenie pacjentów w stanach ostrych zatruć odbywa się na oddziale toksykologicznym.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.
