Duszności w klatce piersiowej - przyczyny, objawy, leczenie
Duszności w klatce piersiowej to uczucie, że brakuje nam powietrza. Atak duszności może się pojawić wskutek czynników fizjologicznych, chorób, a także czynników psychologicznych. Podczas napadu duszności człowiek zwiększa wysiłek wkładany w oddychanie, oddech przyspiesza i jest płytki, serce bije szybciej, a osoba odczuwająca duszności może czuć zwiększający się niepokój.
- 1. Przyczyny duszności w klatce piersiowej
- 1.1. Duszności w astmie oskrzelowej
- 1.2. Rodzaje duszności
- 2. Diagnostyka duszności w klatce piersiowej
- 3. Postępowanie w napadach duszności
- 4. Leczenie duszności
- 4.1. Leczenie farmakologiczne duszności
- 4.2. Tlenoterapia w astmie
- 4.3. Glikokortykosteroidy o działaniu ogólnoustrojowym
- 4.4. Inne leki w astmie
- 4.5. Monitorowanie leczenia astmy
- 4.6. Wskazania do hospitalizacji przy astmie
1. Przyczyny duszności w klatce piersiowej
Najczęstszą przyczyną ataku duszności jest po prostu wysiłek fizyczny zbyt duży w stosunku do kondycji fizycznej i związane z tym zwiększone zapotrzebowanie na tlen w organizmie. Stan ten może być także wynikiem przebywania na dużych wysokościach i niedoboru tlenu z tym związanego. Inne przyczyny duszności można podzielić na trzy grupy - przyczyny płucne, sercowe i inne.
Ataki duszności towarzyszą także niektórym chorobom. Mogą to być choroby układu oddechowego (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc), ale nie tylko. Przyczyny duszności to także choroby układu krążenia, takie jak:
- niewydolność serca,
- wady serca,
- choroba wieńcowa,
- inne choroby serca.
Duszności pojawiają się także w przebiegu chorób zakaźnych, chorób układu ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeniach metabolicznych, takich jak kwasica czy zatrucia (np. zatrucia tlenkiem azotu czy tlenkiem węgla) i niedokrwistości.
Psychiczne podłoże duszności to nerwica, atak histerii, stres lub stan lękowy wywołany wstrząsem psychicznym lub fobią. Uczucie duszności w klatce piersiowej może także wywołać lęk i niepokój, mając zupełnie inne podłoże.
Pozostałe czynniki wywołujące duszności to:
- potencjalna obecność alergii,
- zaburzenia systemu odporności,
- środowisko życia astmatyka,
- wysiłek fizyczny,
- dym tytoniowy,
- zimne powietrze,
- lekarstwa,
- kontakt z pyłkami roślin,
- kontakt z roztoczami kurzu domowego,
- kontakt ze zwierzętami futerkowymi,
- drażniące opary,
- ekspozycja na silne zapachy.
Duszność o charakterze ostrym pojawia się wskutek obrzęku płuc, odmy opłucnowej, zatoru tętnicy płucnej, a także astmy oskrzelowej. Duszność przewlekła także może być wywołana przebiegiem astmy oskrzelowej. Przyczynami tego typu duszności jest także rozedma płuc, pojawienie się płynu w opłucnej, zmiany naciekowe w płucach i przewlekła niewydolność serca.
1.1. Duszności w astmie oskrzelowej
Powtarzające się napady duszności są charakterystycznymi objawami astmy oskrzelowej. Spowodowane są ograniczeniem przepływu powietrza w drogach oddechowych, u podłoża którego leży przewlekły stan zapalny toczący się w ścianach oskrzeli. Wynikiem przewlekle trwającego zapalenia jest:
- nadreaktywność oskrzeli, czyli zwiększona pobudliwość mięśni gładkich i skłonność do skurczu pod wpływem różnych bodźców, nawet o bardzo małym nasileniu, które u osób zdrowych nie wywołałyby widocznej reakcji,
- obrzęk błony śluzowej zmniejszający średnicę oskrzela i ograniczający przepływ powietrza,
- tworzenie czopów śluzowych zatykających światło oskrzeli, spowodowane zwiększoną aktywnością wydzielniczą komórek kubkowych produkujących śluz,
- przebudowa oskrzeli – przewlekły stan zapalny uszkadza strukturę ścian oskrzeli, co powoduje uruchomienie naturalnych procesów naprawczych i przebudowę dróg oddechowych, czego konsekwencją jest nieodwracalny ubytek przestrzeni wentylacyjnej.
Objawy duszności w astmie mogą rozwinąć się gwałtownie, w ciągu kilku minut, lub narastać powoli, w ciągu kilkunastu godzin, a nawet kilku dni. Atak duszności może się pojawić o każdej porze dnia lub nocy, ale charakterystyczne w astmie jest ich występowanie nad ranem.
W zaostrzeniach astmy oskrzelowej występuje duszność o zmiennym nasileniu, głównie wydechowa. Niektórzy chorzy odczuwają ją jako ciężar lub ściskanie w klatce piersiowej. Często towarzyszy jej świszczący oddech, może się pojawić również suchy kaszel.
W trakcie ataku astmy dziecko bywa niespokojne, spocone, ma przyspieszony oddech. U małych dzieci w okresie napadowym pojawiają się bóle brzucha i brak apetytu.
Zdarza się, że u chorych z ciężkim uczuciem duszności występuje silny lęk. Jest to czynnik niekorzystny, ponieważ często powoduje przyspieszenie i pogłębienie oddechu (hiperwentylację), co u chorych z utrudnionym przepływem powietrza w drogach oddechowych dodatkowo nasila duszność.
1.2. Rodzaje duszności
W zależności od okoliczności występowania, można wyróżnić różne rodzaje duszności:
- wysiłkową – ma związek z wysiłkiem fizycznym, jest uzależniona od jego intensywności,
- spoczynkową – świadczący o ciężkości i zaawansowaniu choroby, występuje w spoczynku i w znacznym stopniu ogranicza aktywność chorego,
- napadową – pojawia się nagle, często jest związana z narażeniem na określony bodziec, może to być alergen (np. pyłki roślin, kurz, alergeny odzwierzęce), zimne powietrze, intensywny zapach, zanieczyszczenie powietrza, dym papierosowy, wysiłek fizyczny lub gwałtownie wyrażane, silne emocje (śmiech, płacz),
- orthopnoë – duszność pojawiająca się w pozycji leżącej, która ustępuje po przyjęciu pozycji siedzącej lub stojącej.
2. Diagnostyka duszności w klatce piersiowej
Aby można było zdiagnozować przyczyny duszności, trzeba przede wszystkim starać się możliwie najprecyzyjniej określić przebieg ataku duszności. Ważne są poniższe czynniki:
- czas trwania duszności,
- okoliczności pojawienia się duszności (po wysiłku, w czasie wysiłku czy w stanie spoczynku – mamy wtedy do czynienia z dusznością wysiłkową lub spoczynkową),
- pora pojawienia się duszności (w dzień, rano czy w nocy),
- czy duszność ma charakter napadowy, nagły czy przewlekły (duszność ostra i przewlekła).
Osoba cierpiąca na duszności, powinna zwrócić uwagę, czy dusznościom towarzyszą także inne objawy, takie jak:
- ból w klatce piersiowej,
- kłucie w klatce piersiowej,
- kołatanie serca,
- świszczenie przy oddychaniu,
- inne odgłosy towarzyszące oddychaniu (bulgotanie, gwizdanie),
- suchy kaszel.
Przy chorobach, takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc, stosuje się także skalę nasilenia duszności MRC (Medical Research Council). Dzieli się ona na stopnie od zera do czterech:
- 0 - duszność pojawia się przy dużym wysiłku;
- 1 - duszność pojawia się przy niewielkim wysiłku;
- 2 - duszność pojawia się podczas chodzenia;
- 3 - duszność pojawia się już po przejściu ok. 100 metrów, a osoba chora musi się zatrzymać, aby uspokoić oddech;
- 4 - pojawia się duszność spoczynkowa, poważnie utrudniająca codzienne, proste czynności niewymagające wysiłku.
Atak duszności w klatce piersiowej może mieć wiele przyczyn - rozpoznanie czynnika odpowiedzialnego za tę dolegliwość ma kluczowe znaczenie dla wyeliminowania niepokojących objawów.
3. Postępowanie w napadach duszności
W duszności o lekkim nasileniu objawy mogą być dyskretne i narastać niepostrzeżenie, dlatego czasami chorzy w pierwszej chwili nie uświadamiają sobie, że coś się dzieje z ich układem oddechowym. Jednak odczuwany przez nich dyskomfort skłania ich do pewnych zachowań. Najczęściej podchodzą do otwartego okna i opierają się rękoma o parapet albo siedzą lekko pochyleni do przodu, opierając łokcie na kolanach. Stabilizują w ten sposób klatkę piersiową i ułatwiają pracę pomocniczych mięśni oddechowych.
Każdy chory na astmę zawsze powinien mieć przy sobie szybko działający lek rozkurczający oskrzela do stosowania wziewnego. Zwykle jest to lek należący do grupy beta2-mimetyków (salbutamol, fenoterol). Kiedy pojawi się odczucie braku powietrza, stosuje się inhalację 2–4 dawek co 20 minut. Jeżeli objawy ustępują, nie należy od razu odstawiać leku, tylko zwiększyć czas pomiędzy inhalacjami do 3–4 godzin.
W ciężkim, zagrażającym zatrzymaniem oddechu zaostrzeniu astmy chory powinien zostać jak najszybciej przewieziony do szpitala i poddany intensywnemu leczeniu, najlepiej na oddziale intensywnej opieki medycznej (OIOM).
Chory powinien niezwłocznie trafić do lekarza, jeśli:
- odczuwa duszności w spoczynku,
- ma przyspieszony oddech,
- występują głośne świsty oddechowe lub świsty zanikają,
- tętno przekracza 120 na minutę,
- reakcja na leki rozszerzające oskrzela jest wolna.
Ciężki napad duszności, który może wystąpić w zaostrzeniu astmy oskrzelowej, jest stanem zagrażającym życiu chorego, dlatego bardzo ważne jest wczesne zaobserwowanie pierwszych objawów i jak najszybsze zastosowanie leczenia. Zarówno chory, jak i jego bliscy powinni dobrze znać schemat postępowania w zaostrzeniu astmy, żeby móc szybko rozpoznać objawy i odpowiednio zareagować.
4. Leczenie duszności
Każdy pacjent wymaga indywidualnego postępowania. Leczenie duszności zależy nie tylko od czynników wywołujących chorobę, ale też od stopnia jej ciężkości. Generalnie inaczej leczy się łagodną, epizodyczną duszność, a innego postępowania medycznego wymaga ciężka, przewlekła duszność. Leczenie astmy można podzielić na: objawowe – mające na celu przerwanie napadu duszności astmatycznej, i przyczynowe – które powinno uwzględniać czynniki etiologiczne w rozwoju choroby.
W leczeniu objawowym podajemy leki zapobiegające występowaniu napadów duszności (kontrolujące astmę) oraz przerywające napad duszności (doraźne). Ich odpowiedni, indywidualny dobór pozwala na normalne funkcjonowanie chorego.
"]
Leczenie przyczynowe jest trudne. Polega na poszukiwaniu czynnika powodującego napady choroby, zapobieganiu jego występowaniu i eliminowaniu go. Wiele leków w astmie podaje się drogą wziewną przy użyciu inhalatora.
4.1. Leczenie farmakologiczne duszności
Lekami pierwszego rzutu w leczeniu zaostrzeń astmy są szybko i krótko działające beta2-mimetyki wziewne. Należą do nich salbutamol i fenoterol. Preparaty te charakteryzują się największą skutecznością w znoszeniu obturacji oskrzeli. Formy podawania leku i dawkowanie (salbutamol):
- za pomocą inhalatora MDI z przystawką: w zaostrzeniach lekkich i umiarkowanych – początkowo inhalacja 2–4 dawek (po 100 μg) co 20 minut, później 2–4 dawki co 3–4 godziny w zaostrzeniach lekkich lub 6–10 dawek co 1–2 godziny w zaostrzeniach umiarkowanych; w zaostrzeniach ciężkich do 20 dawek w ciągu 10–20 minut, później może być konieczne zwiększenie dawki,
- za pomocą nebulizatora – ten sposób podawania może być łatwiejszy w ciężkich zaostrzeniach, zwłaszcza na początku leczenia (2,5–5,0 mg powtarzane co 15–20 min., a w ciężkim napadzie nebulizacja ciągła 10 mg/h).
W ciężkim, zagrażającym zatrzymaniem oddechu zaostrzeniu astmy chory powinien zostać jak najszybciej przewieziony do szpitala i poddany intensywnemu leczeniu, najlepiej na oddziale intensywnej opieki medycznej (OIOM).
4.2. Tlenoterapia w astmie
Leczenie tlenem powinno zostać włączone jak najszybciej u wszystkich chorych z ciężkim zaostrzeniem astmy w celu zniesienia hipoksemii (obniżonej zawartości tlenu we krwi), która może skutkować niedotlenieniem ważnych dla życia tkanek i narządów.
4.3. Glikokortykosteroidy o działaniu ogólnoustrojowym
Powinny być stosowane w leczeniu wszystkich zaostrzeń astmy (z wyjątkiem najlżejszych), ponieważ łagodzą ich przebieg i zapobiegają nawrotom. Mogą być podawane doustnie lub dożylnie. Efekty działania GKS stają się widoczne dopiero po upływie ok. 4–6 godzin od podania. Typowy czas trwania krótkotrwałej terapii glikokortykosteroidami w zaostrzeniach astmy to 5–10 dni.
4.4. Inne leki w astmie
Jeżeli po godzinie podawania beta2-mimetyku nie nastąpi wyraźna poprawa, można dołączyć inhalacje bromku ipratropium. Powinno to znamiennie zmniejszyć obturację oskrzeli. W rutynowym leczeniu zaostrzeń astmy nie podaje się metyloksantyny w postaci krótkodziałającej (np. teofiliny), ponieważ udowodniono, że dożylne podanie teofiliny nie powoduje dodatkowego rozszerzenia oskrzeli, natomiast o wiele częściej wywołuje działania niepożądane.
4.5. Monitorowanie leczenia astmy
Ważne jest przede wszystkim stałe monitorowanie takich parametrów, jak:
- szczytowy przepływ wydechowy (PEF) mierzony przy pomocy pikflometru,
- częstość oddechów na minutę,
- częstotliwość rytmu serca,
- saturacja, czyli wysycenie hemoglobiny krwi tętniczej tlenem mierzone za pomocą pulsoksymetru, najczęściej na palcu,
- gazometria (w ciężkim zaostrzeniu zagrażającym życiu chorego lub jeśli saturacja utrzymuje się
Jeżeli po godzinie intensywnego leczenia pomiar PEF nie osiąga przynajmniej 80 proc. wartości należnej albo najlepszej wartości z ostatniego okresu przed zaostrzeniem, należy skontaktować się z lekarzem.
4.6. Wskazania do hospitalizacji przy astmie
W ciężkich napadach duszności chory powinien zostać poddany hospitalizacji. Wskazaniami do takiego postępowanie są:
- wartość PEF,
- odpowiedź na wziewne beta2-mimetyki jest wolna, a poprawa stanu chorego trwa krócej niż 3 godziny,
- konieczność stosowania szybkodziałającego beta2-mimetyku co 3–4 godziny trwa dłużej niż dwie doby,
- brak zauważalnej poprawy po 4–6 godzinach od podania GKS,
- pogorszenie się stanu chorego.
Niektórzy chorzy są szczególnie obciążeni ryzykiem zgonu w przebiegu napadu astmy. Wymagają oni natychmiastowej pomocy lekarskiej już we wczesnym etapie zaostrzenia choroby. Do tej grupy należą chorzy:
- z przebytym napadem astmy zagrażającym życiu, którzy z powodu niewydolności oddechowej wymagali intubacji i wentylacji mechanicznej,
- którzy w ostatnim roku byli hospitalizowani lub wymagali pilnej pomocy lekarskiej z powodu astmy,
- którzy stosują albo niedawno przerwali doustne leczenie glikokortykosteroidami,
- niestosujący obecnie glikokortykosteroidów wziewnych,
- którzy wymagają częstego stosowania doraźnych inhalacji szybko działającego beta2-mimetyku (np. salbutamolu – jest to lek rozkurczający oskrzela, który zaczyna działać bardzo szybko po podaniu wziewnym),
- z chorobą psychiczną lub problemami psychospołecznymi w wywiadzie, w tym chorzy przyjmujący leki sedatywne,
- którzy nie przestrzegają zaleceń dotyczących leczenia astmy.
Ciężki napad astmy jest stanem zagrażającym życiu chorego, dlatego bardzo ważne jest wczesne zaobserwowanie pierwszych objawów i jak najszybsze zastosowanie leczenia. Zarówno chory, jak i jego bliscy powinni dobrze znać schemat postępowania w zaostrzeniu astmy, żeby móc szybko rozpoznać objawy i odpowiednio zareagować.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.