Jak uchronić się przed boreliozą?
Borelioza jest schorzeniem zakaźnym wywoływanym przez bakterie z rodzaju Borrelia. Pierwsze objawy rumienia powstałego po ukąszeniu kleszcza odnotowano na początku XX w. Objawy neurologiczne powstałe wskutek rozwoju boreliozy opisano w latach 40. ubiegłego wieku. Natomiast w 1975 roku w miasteczku Lyme w USA, odnotowano aż kilkanaście przypadków klinicznie manifestującej się boreliozy (stąd potoczna nazwa boreliozy - choroba z Lyme).
1. Kilka słów o kleszczach
Są to jedne z najgroźniejszych pasożytów zewnętrznych człowieka i zwierząt domowych. Ich średnica waha się od 2,5 mm do 4 mm. Za pomocą specjalnego aparatu gębowego (tzw. hypostomu) zakotwiczają się w skórze ofiary. Kleszcze przechodzą w swoim życiu trzy stadia rozwojowe (larwa, nimfa, imago), z których każde wymaga wyssania krwi kręgowca.
Wyższa temperatura otoczenia powoduje wzrost aktywności kleszczy. Występują one głównie w terenach leśnych (na pograniczu lasów iglastych i liściastych), na terenach podmokłych i łąkach porośniętych wysoką trawą. Mogą się pojawić nawet w parkach miejskich i na skwerach.
2. Czym odstraszyć kleszcza?
Na rynku aptecznym znajduje się wiele preparatów przeciwko kleszczom (tzw. repelentów). Odznaczają się one różną skutecznością oraz występowaniem (lub brakiem występowania) działań niepożądanych.
Najbardziej bezpieczne są preparaty zawierające mieszaninę naturalnych olejków eterycznych (zwł. lawendowego, cytrynowego, goździkowego, melisowego, miętowego), których zapach odstrasza owady i pajęczaki. Jedynym przeciwwskazaniem do stosowania tych repelentów jest uczulenie na składniki olejków eterycznych.
Preparaty tego typu są produkowane w postaci aerozoli i – znacznie wygodniejszych w użyciu – plastrów. Inne preparaty, o ile równie skuteczne, to jednak nieobojętne dla naszej skóry. Przykładem jest substancja zwana dietylotoluamidem (w skrócie DEET). Jest to skuteczny środek owadobójczy i odstraszający insekty. Jego mechanizm działania polega na zahamowaniu rozkładu przekaźnika w układzie nerwowym kleszcza (tzw. acetylocholiny). Substancja ta jest odpowiedzialna za przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi oraz reguluje skurcze mięśni.
Nagromadzenie acetylocholiny w organizmie kleszcza powoduje skurcz wszystkich mięśni pasożyta oraz jego śmierć. Jest to substancja działająca dłużej niż pozostałe repelenty (do 10 godzin po aplikacji). Preparat ten wykazuje jednak działanie drażniące na skórę. Z tego względu środek ten jest przeciwwskazany u małych dzieci. Substancją o podobnym działaniu, lecz pozbawionym drażniącego działania na skórę, jest ikarydyna. Niektóre preparaty, oprócz środka odstraszającego kleszcze zawierają również środek bakteriobójczy – triclosan.
Oprócz środków odstraszających, ważnym działaniem profilaktycznym jest także noszenie odpowiedniego ubrania. Powinno ono chronić całe ciało. Należy unikać ubrań o jasnych kolorach – mogą one wabić kleszcze.
3. Infekcja bakteryjna po ukąszeniu kleszcza
Bakterie z rodzaju Borrelia żyją w organizmach wielu dzikich zwierząt (m.in. gryzonie, sarny, wilki). Kleszcze z kolei żerują na ponad 200 gatunkach tych zwierząt, stając się nosicielami bakterii. Po ukąszeniu człowieka przez kleszcza (będącego nosicielem zarazków), dochodzi do infekcji.
Ukłucie pasożyta jest zwykle nieodczuwalne, ponieważ w ślinie kleszcza znajdują się substancje uśmierzające ból. W wydzielinie tej mogą znajdować się także zarazki bakterii wywołującej boreliozę oraz wirusy wywołujące kleszczowe zapalenie mózgu.
4. Objawy boreliozy
Bakteria może występować w organizmie człowieka w kilku różnych postaciach: „skręconej" (tzw. krętek), owalnej (tzw. forma L), w formie cysty oraz w jako tzw. spory (postać przetrwalnikowa). Wszystkie wyżej wymienione postacie Borrelii posiadają odrębną wrażliwość na różne antybiotyki.
Drobnoustroje te zasiedlają wnętrze komórek człowieka, mają również zdolność przekraczania bariery krew-mózg. Ich najczęstszym miejscem bytowania w organizmie człowieka jest skóra, stawy, ściany naczyń krwionośnych, mięśnie i komórki nerwowe.
Zmiany chorobowe zaczynają się od wystąpienia tzw. rumienia wędrującego na skórze. Jest to ciepły, lekko swędzący pęcherzyk. Następnie dołączają się objawy zapalenia nerwów obwodowych i czaszkowych. Może dojść do drętwienia kończyn, języka, zaburzeń pamięci. Po kilku lub kilkunastu latach, do objawów boreliozy dołączają zmiany zapalne stawów, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
5. Antybiotykoterapia boreliozy
W leczeniu boreliozy stosuje się antybiotyki z czterech różnych grup:
tetracykliny (doksycyklina, minocyklina)
- w niskich dawkach działają bakteriostatycznie (czyli hamują podziały komórek bakteryjnych)
- wykazują aktywność wobec form L bakterii
penicyliny (amoksycylina)
- stosuje się dawki działające bakteriobójczo,
- są aktywne wobec postaci „skręconej" (forma krętka) bakterii.
cefalosporyny (cefuroksym)
- stosowany również w skojarzeniu z innymi antybiotykami (np. klarytromycyną – patrz niżej),
- są aktywne wobec postaci „skręconej" (forma krętka) bakterii.
makrolidy (klarytromycyna)
- wykazują aktywność wobec form L bakterii.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.