Rącznik pospolity – występowanie, właściwości i zastosowanie

Rącznik pospolity, nazywany rycynusem lub rycynowcem, to wysoka roślina z rodziny wiczomleczowatych. Jest piękna, ale i trująca. Jednocześnie, choć może być niebezpieczna, odpowiednio przygotowana znajduje zastosowanie w ogrodnictwie, kosmetyce oraz medycynie. Co warto o niej wiedzieć? Jak rącznik pospolity wpływa na organizm?

1. Co to jest rącznik pospolity?

Rącznik pospolity (Ricinus communis) to roślina z rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae) i jedyny przedstawiciel rodzaju rącznik Ricinus.

Bywa nazywana także:

Zobacz film: "Choroby serca najczęstszą przyczyną zgonów Polaków"

• kleszczowiną pospolitą, co nawiązuje do wyglądu jej nasion. Te przypominają opitą krwią samicę kleszcza pospolitego,
• rycynusem, od łac. ricinus oznaczającego kleszcz i rącznik,
• dłonią Chrystusa - Palma Christi (w średniowieczu) - z uwagi na kształt liści.

Jak wygląda rącznik pospolity?

Rosnąc w strefie tropikalnej roślina osiąga wysokość około 10 m, przybierając pokrój dużego krzewu lub małego drzewa. Rącznik pospolity w Polsce to jednoroczna, uzyskiwana z siewu, roślina dorastająca do 2 metrów wysokości.

Ricinus communis wyróżnia się egzotycznym wyglądem:

• liśćmi, które są duże, dłoniaste i czerwone, osiągające nawet 10 cm średnicy,
• prostymi, grubymi i długimi łodygami,
• atrakcyjnymi kwiatostanami,
• owocami, które stanowią kolczaste torebki zawierające błyszczące nasiona. Te są zasobne w oleje, toksyczne enzymy, albuminę białka, substancje śluzowe.

2. Rącznik pospolity – występowanie i odmiany

Rącznik pospolity prawdopodobnie pochodzi z północno-wschodniej Afryki i Bliskiego Wschodu. Zakłada się, że pierwotnie występował w Etiopii, nie ma jednak na to dowodów.

Obecnie roślina jest rozpowszechniona na terenach o klimacie tropikalnym, podzwrotnikowym i umiarkowanym ciepłym. Rośnie dziko, ale i może być uprawiana.

W Polsce najczęściej spotykane ogrodowe odmiany to:

• rącznik pospolity 'Zanzibariensis',
• rącznik pospolity 'Sanguineus',
• rącznik pospolity 'Impala',
• rącznik pospolity 'Gibsonii',
• rącznik pospolity 'Carmencita'.

3. Właściwości rącznika pospolitego

Rącznik pospolity zawiera dwie groźne substancje: rycynę, która jest białkiem o silnych właściwościach toksycznych oraz rycyninę będącą organicznym związkiem chemicznym z grupy alkaloidów i trującym alkaloidem pirydynowym pochodną pirydyny. Rycynę zawierają wszystkie części rośliny, a największe jej stężenie występuje w nasionach.

Rącznik pospolity - trucizna?

Rącznik pospolity jest niebezpieczny. Cała roślina, a zwłaszcza jej nasiona, są silnie trujące. Ich spożycie wywołuje zatrucie, biegunkę i wymioty.

Zjedzenie kilku nasion rącznika może oznaczać śmierć. Dlaczego? Badania dowodzą, że rycyna, którą zawierają, jest około tysiąc razy bardziej trująca niż cyjanek. Jej wysoka toksyczność jest porównywana do jednego z najgroźniejszych gazów bojowych – sarinu. Co nie mniej ważne, niepożądane objawy może wywoływać nie tylko spożycie nasion, ale i bezpośredni kontakt z innymi częściami rośliny.

4. Zastosowanie rącznika pospolitego

Dawniej rącznik był wykorzystywany w różnych formach i celach leczniczych, dziś zastosowanie w medycynie znajduje jedynie olej z jego nasion. Jest on powszechnie wykorzystywany nie tylko w lecznictwie, ale także przemyśle i kosmetyce.

Olej rycynowy, bo o nim mowa, jest nieszkodliwy dla ludzi - nie zawiera rycyny. Traktuje się go jako środek przeczyszczający. Zawarte w nim substancje działają drażniąco na błonę śluzową jelita cienkiego, pobudzając perystaltykę.

W kosmetyce olej rycynowy dodawany jest do różnych kosmetyków. To głównie preparaty przeznaczone do pielęgnacji cery suchej i stylizacji włosów. Odpowiednio przygotowany, pozbawiony toksyn olej można także znaleźć na przykład w lotionach i szamponach (pod nazwą „castor oil”).

Kleszczowina pospolita odnajduje się również w przemyśle włókienniczym. Zawarty w oleju rącznikowym kwas rycynowy używany jest do barwienia tkanin.

W ogrodnictwie rącznik pospolity pomaga odstraszać krety i nornice. W sklepach można znaleźć preparaty odstraszające na bazie wyciągu z rącznika.

5. Rącznik pospolity – uprawa

Rącznik pospolity w uprawie najlepiej prezentuje się jako pojedynczy soliter lub w szerokiej rozstawie wzdłuż ogrodzenia czy chodnika. Można go sadzić również na wysokich rabatach. Nie należy do gatunków zbyt wymagających. Wystarczy regularne, umiarkowane nawadnianie i systematyczne nawożenie.

Decydując się na uprawę rącznika pospolitego w ogrodzie, trzeba pamiętać, by:

• wszelkie prace pielęgnacyjne wykonywać w rękawiczkach ochronnych,
• nie uprawiać go w ogrodach, w których bawią się dzieci lub przebywają zwierzęta domowe,
• usuwać dojrzałe owoce zanim ich osłonki zaczną pękać, uwalniając duże, ciemne, trujące, nakrapiane nasiona,
• z uwagi na spore rozmiary roślina potrzebuje w ogrodzie dość dużo miejsca.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.