Refluks żołądkowo-przełykowy: rodzaje, przyczyny, objawy i zapobieganie
Refluks żołądkowo-przełykowy, określany również mianem choroby refluksowej objawia się zarzucaniem treści z żołądka do przełyku. Pacjentom z tym problemem co jakiś czas towarzyszy uczucie pieczenia, gorycz i kwasota w jamie ustnej, palący ból w obrębie nadbrzusza lub mostka, ból gardła oraz chrypka. Refluks żołądkowy wymaga konsultacji lekarskiej. W trakcie diagnozowania choroby zalecone mogą być badania: radiologiczne przełyku z kontrastem, badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego, 24-godzinna pH-metria lub manometria przełykowa.
- 1. Co to jest refluks żołądkowo-przełykowy (choroba refluksowa)?
- 1.1. Czynniki wpływające na skurcz oraz rozkurcz dolnego zwieracza przełyku
- 1.2. Odsetek chorych na refluks żołądka
- 1.3. Refluks żołądka u niemowląt i dzieci
- 2. Rodzaje refluksu
- 3. Przyczyny refluksu żołądkowo-przełykowego
- 3.1. Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia refluksu
- 3.2. Wpływ alergii na rozwój refluksu
- 4. Refluks i jego objawy
- 4.1. Nietypowe objawy refluksu żołądkowego
- 5. Refluks żołądkowo-przełykowy a dieta i profilaktyka
- 5.1. Główne zasady żywieniowe w chorobie refluksowej
- 5.2. Najważniejsze wskazania dietetyczne w przebiegu refluksu żołądkowego
- 6. Diagnozowanie i leczenie refluksu żołądkowo-przełykowego
- 6.1. Najczęściej wykonywane badania przy podejrzeniu refluksu żołądka
- 6.2. Leczenie choroby refluksowej
- 6.3. Choroba refluksowa a powikłania
- 6.4. Zalecenia dotyczące postępowania po ustąpieniu objawów refluksu żołądkowo-przełykowego
1. Co to jest refluks żołądkowo-przełykowy (choroba refluksowa)?
Refluks żołądkowo-przełykowy, zwany również chorobą refluksową przełyku (gastroesophageal reflux disease - GERD) polega na zarzucaniu zawartości żołądka do przełyku. Dzieje się tak, ponieważ zmniejszone jest napięcie zwieracza dolnego przełyku. W zdrowych warunkach zwieracz uniemożliwia zarzucanie treści żołądkowej. Schorzenie to rozwija się w wyniku zaburzeń przewodu pokarmowego.
1.1. Czynniki wpływające na skurcz oraz rozkurcz dolnego zwieracza przełyku
Wśród czynników wpływających na skurcz dolnego zwieracza przełyku warto wymienić niektóre środki farmakologiczne takie jak gastryna czy motylina.
Główną funkcją gastryny jest stymulowanie komórek okładzinowych żołądka do wydzielania kwasu solnego. Substancja poprawia perystaltykę jelit, poprawia stan śluzówki żołądka, a także wykazuje zdolność do kurczenia wspomnianego wyżej zwieracza przełyku.
Kolejna z substancji, motylina jest hormonem tkankowym produkowanym za pośrednictwem komórek jelita cienkiego. Jej nazwa nawiązuje do języka angielskiego, w którym termin motility oznacza motorykę lub ruchliwość. Hormon bierze czynny udział w opróżnianiu żołądka, ponieważ zmienia siłę skurczu mięśnia dolnego zwieracza przełyku.
Rozkurczająco na fragment warstwy mięśniowej okrężnej przełyku wpływają z kolei kobiece hormony płciowe. Jest to widoczne przede wszystkim u kobiet ciężarnych. Przyszłe mamy często uskarżają się na refluks (sytuacja ta dotyczy około pięćdziesięciu procent kobiet w ciąży). Sytuacja ta wynika ze zmiany ciśnienia w obrębie jamy brzusznej, a także powiększania się płodu.
Kolejną substancją wpływającą na rozluźnienie mięśni przewodu pokarmowego oraz dolnego zwieracza jest progesteron, występujący w tabletkach antykoncepcyjnych. Wśród innych substancji działających rozkurczająco warto wspomnieć również o:
- histaminie,
- sekretynie,
- glukagonie,
- serotoninie,
- nikotynie.
1.2. Odsetek chorych na refluks żołądka
Wyniki badań potwierdzają, że refluks żołądka stanowi poważny problem wśród osób zamieszkujących kraje wysoko rozwinięte. Do tej grupy państw zaliczamy kraje Europy Zachodniej, USA, Kanadę, Australię, Nową Zelandię, Japonię, Izrael, Singapur, a także Koreę Południową.
Z objawami choroby refluksowej boryka się każdego dnia około 5-10 procent populacji krajów wysoko rozwiniętych. U 20 procent symptomy te są widoczne raz na tydzień. Refluks żołądkowy w takim samym stopniu doskwiera kobietom, co mężczyznom w wieku dojrzałym.
1.3. Refluks żołądka u niemowląt i dzieci
Refluks żołądkowy u niemowląt jest bardzo częsty. Zjawisko to dotyczy około pięćdziesięciu lub sześćdziesięciu procent niemowlaków. GERD u najmłodszych dzieci jest tak częsty, ponieważ ich układ pokarmowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Objawy chorobowe można załagodzić poprzez karmienie maluszka piersią (częstsze, mniejszymi porcjami).
Ważna jest też pozycja, w jakiej niemowlę znajduje się w czasie i zaraz po posiłku. Rodzice maluszka powinni zadbać o to, by dziecko z refluksem miało główkę wyżej niż pupę w czasie karmienia, a po posiłku również ułożyć je tak, aby główka była wyżej.
Refluks u dzieci, jeśli często się powtarza doprowadzić do choroby refluksowej przełyku. Głównym objawem refluksu u dzieci jest kaszel od żołądka i chrypka. W przypadku wystąpienia tego problemu zdrowotnego u dzieci powyżej pierwszego roku życia należy udać się do lekarza.
2. Rodzaje refluksu
Najczęściej spotykanym rodzajem jest refluks żołądkowo-przełykowy. W jego przebiegu treść żołądka jest zarzucana do przełyku. Wraz z połkniętym wcześniej pokarmem, do przełyku przedostają się również inne substancje takie jak kwas solny czy enzymy trawienne. Refluks przełyku powoduje objawy:
- pieczenie,
- zgagę,
- puste odbijanie,
- dyskomfort spowodowany cofaniem się treści żołądkowej.
Warto zaznaczyć, że epizody tego rodzaju refluksu czasem pojawiają się również u osób zdrowych. Trwają zwykle około pięciu minut.
Refluks jelitowo-żołądkowy, określany również jako refluks żółciowy to kolejny rodzaj refluksu. Objawami refluksu żółciowego są promieniujące na plecy bóle nadbrzusza. Z problemem tego rodzaju są również związane dokuczliwe nudności i wymioty. Epizody w refluksie żółciowym są dość rzadkie. Zdarzają się raz na kilka tygodni, a nawet miesięcy i trwają od 30 minut do nawet kilku godzin.
Refluks krtaniowo-gardłowy polega na tym, że treść żołądka przesuwa się do krtani, jamy ustnej, zatok, a także ucha środkowego. Osoby chore z refluksem tego rodzaju odczuwają chrypę i drapanie w gardle. Ponadto mają uczucie, że w gardle mają ciało obce. Dokucza im męczący kaszel, mają problemy z przełykaniem i ściekaniem zbyt dużej ilości wydzieliny po ścianie gardła. Te objawy refluksu z czasem nasilają się i nie są to już nagłe dolegliwości.
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- Jak przebiega leczenie refluksu niekwaśnego? - odpowiada lek. Tomasz Budlewski
- Czy to może być refluks u 20-latki? - odpowiada dr n. med. Wojciech Kawiorski
- Czym jest spowodowana zgaga po każdym posiłku? - odpowiada prof. dr hab. Jarosław Leszczyszyn
3. Przyczyny refluksu żołądkowo-przełykowego
Choroba refluksowa powstaje w związku z zapaleniem błony śluzowej przełyku. Jest to spowodowane przewlekłym zarzucaniem kwaśnej treści żołądka do przełyku. Zaburzenia czynności przewodu pokarmowego prowadzą do słabnięcia napięcia dolnego zwieracza przełyku, mięśnia stanowiącego fragment warstwy mięśniowej okrężnej. W naturalnych warunkach dolny zwieracz powinien działać jak wrota zamykające światło tego narządu po przejściu kęsa pokarmu do żołądka.
Gdy kwaśna treść jest zarzucana do przełyku wiele razy, w błonie śluzowej rozwija się stan zapalny i pojawia się zgaga. Można przy tym odczuwać promieniujący ból do szyi. Czasem treść żołądka może docierać do krtani lub oskrzeli i w tych miejscach powstanie stan zapalny. Dochodzi do tego głównie podczas snu, ponieważ w pozycji leżącej zwieracz ma naturalnie mniejsze napięcie.
3.1. Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia refluksu
Oto czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia refluksu:
- spożywanie pokarmów obniżających ciśnienie dolnego zwieracza przełyku, a także potraw tłustych,
- spożywanie pokarmów, które drażnią przełyk,
- przepuklina rozworu przełykowego,
- palenie papierosów,
- nadużywanie alkoholu,
- otyłość,
- ciąża,
- obcisła odzież,
- urazy klatki piersiowej,
- przyjmowanie leków szczególnie obniżających ciśnienie w obrębie dolnego zwieracza przełyku.
3.2. Wpływ alergii na rozwój refluksu
Zależność pomiędzy alergią pokarmową i refluksem została wyraźnie potwierdzona w wielu badaniach. Szczególną rolę odgrywa w tym temacie histamina, występująca w sposób naturalny w ludzkim organizmie.
Ten organiczny związek chemiczny jest swoistym mediatorem odczynu alergicznego, neuroprzekaźnikiem, który odpowiada za pobudzanie kwasu żołądkowego w naszym ciele. Spożycie produktów żywnościowych, które nas uczulają, wywołuje gwałtowne reakcje w obrębie naszej śluzówki żołądka.
4. Refluks i jego objawy
Refluks żołądkowo może powodować zarówno objawy typowe, jak i nietypowe. Typowym objawem choroby refluksowej jest palący ból w nadbrzuszu lub za mostkiem. Może być odczuwany nawet na poziomie gardła. Niekiedy ból promieniuje do szyi i żuchwy.
Zgaga pojawia się zwykle po jedzeniu, zwłaszcza gdy posiłek był bardzo obfity, słodki, kwaśny lub cierpki. Refluks żołądkowy może prowadzić do powikłań płucnych oraz do podrażnienia dróg oddechowych lub strun głosowych. Dochodzi do nich wtedy, gdy płynna zawartość żołądka jest cofnięta do gardzieli przez przełyk i zasysana do układu oddechowego. Ma to miejsce najczęściej w trakcie snu, podczas pochylania się, parcia, a także w pozycji na wznak np. po zjedzeniu obfitego posiłku.
Typowe objawy refluksu żołądkowo-przełykowego oraz zapalenia przełyku to:
- gorycz lub kwaśność w jamie ustnej,
- nudności,
- wymioty,
- bolesne połykanie,
- odbijanie (zwykle kwaśne).
4.1. Nietypowe objawy refluksu żołądkowego
Nietypowymi objawami refluksu żołądkowego są objawy pozaprzełykowe. Wśród nich warto wymienić:
- bóle w klatce piersiowej lub nadbrzuszu sugerujące bóle wieńcowe,
- chrypkę,
- nieprzyjemny zapach z ust,
- napadowy kaszel refluksowy,
- nadreaktywność oskrzeli dająca objawy astmy oskrzelowej,
- bóle gardła,
- zapalenie krtani,
- zapalenie zatok,
- próchnica,
- zapalenie dziąseł,
- ubytki zębowe.
Alarmującymi symptomami przy refluksie żołądkowym są:
- krwawienia z górnego odcinka pokarmowego,
- duże spadki masy ciała,
- uczucie guza w obrębie nadbrzusza, nasilenia objawów chorobowych.
Pacjent borykający się z objawami niecierpiącymi zwłoki powinien natychmiast zgłosić się do specjalisty, a także wykonać gastroskopię.
Zobacz także
5. Refluks żołądkowo-przełykowy a dieta i profilaktyka
W leczeniu choroby refluksowej najważniejsza jest odpowiednia dieta, dlatego leczenie obejmuje przede wszystkim stosowanie się do zaleceń dietetycznych przedstawionych przez lekarza. By nie dochodziło do refluksu, powinna to być dieta lekkostrawna.
W diecie na refluks warto unikać obfitych i ostrych posiłków, ograniczyć palenie, picie alkoholu, kawy, spożycie owoców cytrusowych. Bez względu na to jaki refluks występuję u pacjenta, żołądkowo-przełykowy, krtaniowo-gardłowy czy refluks żółciowy, wskazane jest unikanie jedzenia w późnych godzinach wieczornych (kolację należy jeść maksymalnie trzy godziny przed snem).
Oprócz diety ogromną rolę odgrywa również profilaktyka. Aby nie doszło do przyjemnych objawów, lepiej ograniczyć pracę wymagającą schylania się, podłożyć dodatkową poduszkę podczas snu.
W przypadku osób otyłych zaleca się zmniejszenie masy ciała. Nie zaleca się także noszenia obcisłych ubrań, które mogą zwiększać ciśnienie śródbrzuszne i tym samym refluks żołądka.
5.1. Główne zasady żywieniowe w chorobie refluksowej
W chorobie refluksowej niezwykle istotną rolę odgrywają zasady prawidłowego żywienia. Pacjenci chcący uniknąć cofania się pokarmu, nieprzyjemnej zgagi, uczucia pieczenia, nudności, a także innych symptomów związanych bezpośrednio z refluksem żołądkowo przełykowym powinni spożywać każdego dnia pięć lub sześć mniejszych lekkostrawnych posiłków, zamiast trzech obfitych.
Zmiana nawyków żywieniowych, a także rezygnacja z tłustych pokarmów nie tylko pozytywnie wpływa na stan zdrowia, ale również samopoczucie osób z GERD. Dieta na refluks żołądkowo-przełykowy zakłada wykluczenie z codziennego jadłospisu:
- posiłków z barów szybkiej obsługi,
- tłustych wędlin oraz mięs,
- pasztetów,
- alkoholu,
- tłustych ryb,
- żółtych serów,
- owoców cytrusowych oraz świeżo wyciskanych soków,
- pieczywa razowego, żytniego oraz chrupkiego,
- słodyczy,
- ostrych przypraw,
- serów topionych,
- owoców kandyzowanych,
- owoców pestkowych,
- orzechów.
5.2. Najważniejsze wskazania dietetyczne w przebiegu refluksu żołądkowego
Niektóre pokarmy mogą niwelować objawy refluksu żołądkowego. Wśród najważniejszych wskazań dietetycznych w przebiegu GERD dietetycy wymieniają spożywanie mleka, a także alkalicznej wody zawierającej dużą zawartość wapnia. Produkty te alkalizują kwaśną zawartość przełyku i żołądka.
Pacjenci mogą sięgać także po chude wędliny oraz mięsa np. kurczaka, indyka czy cielęcinę. Dozwolone jest jedzenie:
- łuskanego białego ryżu,
- kaszy jęczmiennej,
- chudych twarożków,
- śmietany,
- jogurtów naturalnych,
- białych serków,
- gotowanych ziemniaków oraz warzyw, takich jak: marchew, szpinak, szparagi, kalafior.
Wśród ryb dozwolonych w diecie refluksowej dietetycy wymieniają również pstrąga, dorsza oraz sandacza. Pacjenci mogą sięgać po przyprawy ziołowe takie jak bazylia czy oregano, masło oraz oleje roślinne.
6. Diagnozowanie i leczenie refluksu żołądkowo-przełykowego
6.1. Najczęściej wykonywane badania przy podejrzeniu refluksu żołądka
Refluks żołądka rozpoznaje się zwykle po objawach. Jeśli jednak nie są one jednoznaczne, to konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych:
- Gastrofiberoskopia – fiberoskop zakończony kamerą i światłem wprowadza się do przełyku i żołądka pacjenta. Metoda ta pozwala na identyfikację wszelkich nieprawidłowości i pobranie wycinków tkanek.
- Badanie radiologiczne – polega na wypiciu przez pacjenta papki barytowej, dzięki której lekarz na ekranie monitora może obejrzeć przełyk.
- Próba z inhibitorem pompy protonowej – pacjentowi podaje się duże dawki tego leku i obserwuje się jego wpływ na objawy refluksu żołądka.
6.2. Leczenie choroby refluksowej
Farmakologiczne leczenie refluksu, polega na podaniu środków zwiększających napięcie dolnego zwieracza przełyku, a także zobojętniających kwas solny i redukujących wydzielanie soku żołądkowego.
Ponadto w leczeniu GERD podaje się lepkie farmaceutyki alkalizujące w płynnej postaci. Tego rodzaju leki na refluks żołądkowy mają za zadanie chronić błonę śluzową przed czynnikami drażniącymi.
Jak jeszcze można leczyć refluks? Oprócz leków, medycyna uwzględnia również wykorzystanie leczenia operacyjnego. Zabiegi chirurgiczne stosuje się tylko w powikłanej postaci refluksu z towarzyszącym mu ciężkim zapaleniem przełyku i nadżerkami, a także przy przewlekłych lub ostrych krwawieniach powodujących niedokrwistość. Wskazaniem do operacji może być również pozapalne zwężenie przełyku.
6.3. Choroba refluksowa a powikłania
Źle leczona lub nieleczona choroba refluksowa może doprowadzić do poważnych powikłań takich jak:
- zwężenie przełyku,
- nadżerki, będącej ubytkiem błony śluzowej przełyku,
- nadżerkowego zapalenia przełyku,
- owrzodzeń,
- krwotoku,
- raka przełyku,
- przełyk Barretta.
Odpowiednio dobrane leki na refluks żołądkowy, a także stosowanie odpowiedniej diety to sposoby, dzięki którym można nie tylko zapobiec niebezpiecznym powikłaniom, ale również poprawić swój stan zdrowia.
6.4. Zalecenia dotyczące postępowania po ustąpieniu objawów refluksu żołądkowo-przełykowego
Nawet, jeśli objawy refluksu żołądkowo-przełykowego ustaną, ważne jest kontrolowanie swojego stanu zdrowia. Wskazane jest utrzymywanie odpowiedniej wagi ciała, unikanie tłustych potraw, jedzenie pięciu, sześciu mniejszych posiłków dziennie, picie wody mineralnej, stosowanie zaleceń diety refluksowej.
Pacjentom nie zaleca się stosowania środków farmaceutycznych, które mogłyby zmniejszać ciśnienie w przełyku.
Co jakiś czas warto również wykonać badanie kontrolne – endoskopię. Pacjenci ze zdiagnozowanym przełykiem Baretta zaleca się odbywać co jakiś czas wizyty kontrolne u lekarza, a także wykonywać co trzy lata badanie histopatologiczne. W bardziej zaawansowanym stadium problemu badanie może być wykonywane częściej.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.