Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Joanna Gładczak

Znieczulenie w kręgosłup - podpajęczynówkowe, zewnątrzoponowe

Znieczulenie jest szeregiem działań medycznych, które ma na celu wprowadzenie pacjenta w stan bezbolesności.
Znieczulenie jest szeregiem działań medycznych, które ma na celu wprowadzenie pacjenta w stan bezbolesności. (AdobeStock)

Znieczulenie jest szeregiem działań medycznych, które ma na celu wprowadzenie pacjenta w stan bezbolesności. Znieczulenie wykonuje zazwyczaj lekarz anestezjolog, ale niektórych przypadkach znieczulenie miejscowe może być również przeprowadzane przez chirurga czy stomatologa. Rodzaj znieczulenia jest dobierany przede wszystkim w zależności od rodzaju operacji czy zabiegu diagnostycznego oraz do stanu zdrowia pacjenta i chorób współistniejących.

spis treści

1. Znieczulenie podpajęczynówkowe

Znieczulenie podpajęczynówkowe jest rodzajem blokady centralnej, w którym lek znieczulenia przewodowego podawany jest w bezpośrednie sąsiedztwo rdzenia kręgowego (do worka oponowego, bezpośrednio do płynu mózgowo-rdzeniowego). Efektem jego działania jest odwracalna blokada przewodnictwa bodźców w korzeniach nerwowych, co skutkuje blokadą czuciową, ruchową i współczulną.

Zasięg blokady czuciowej określany jest dermatomami odpowiadającymi obszarom skóry unerwionym czuciowo przez nerwy segmentu rdzenia kręgowego. Blokada czuciowa oceniana jest na podstawie wrażliwości pacjenta na bodźce związane z różnicą temperatury (ciepło, zimno), czuciem dotyku i bólu. Blokada ruchowa powstaje w wyniku zahamowania przewodnictwa w nerwach ruchowych. Blokada współczulna jest związana z zahamowaniem przewodnictwa w przedzwojowych włóknach współczulnych. W efekcie w czasie tego znieczulenia w obszarze znieczulonym pacjent nic nie czuje: nie ma czucia dotyku, czucia temperatury, a zwłaszcza nie odczuwa jakiegokolwiek bólu. Nogi pacjenta są jakby zdrętwiałe, nie może nimi poruszać, odczuwa w nich przyjemne ciepło.

Zobacz film: "Przeciwwskazania do znieczulenia zewnątrzoponowego"
Narzędzia do znieczulenia podpajęczynówkowego
Narzędzia do znieczulenia podpajęczynówkowego

Igły stosowane przy znieczuleniu lędźwiowym.

zobacz galerię

Bezpieczeństwo tego znieczulenia polega także na tym, że wszystkie struktury nerwowe nie są niszczone poprzez przecinanie igłą, tylko rozsuwane na boki. Znieczulenie to wykonywane jest jedynie w okolicy lędźwiowej. Wykonywanie nakłucia na poziomie lędźwiowym kręgosłupa, na wysokości nie wyższej niż kręgi L3 i L4, pozwala uniknąć przypadkowego nakłucia rdzenia kręgowego i wiążących się z tym następstw (rdzeń kręgowy kończy się wyżej, a następnie przechodzi w tak zwany koński ogon). W porównaniu do znieczulenia zewnątrzoponowego działa ono szybciej. Najczęściej metoda ta wykorzystywana jest przy cesarskich cięciach i operacjach w obrębie dolnej części jamy brzusznej i krocza.

1.1. Przebieg znieczulenia podpajęczynówkowego i jego skuteczność

Przed przygotowaniem do operacji należy zostać do zabiegu zakwalifikowanym przez anestezjologa, czyli lekarza, który będzie dokonywał znieczulenia podczas zabiegu. W tym celu lekarz w pierwszej kolejności zbierze dokładny wywiad, w którym zapyta o reakcje alergiczne i tolerancję stosowanych środków znieczulających i przeciwbólowych. Lekarz zapyta również o przebyte choroby, stosowane obecnie leki, wagę i wzrost. W następnej kolejności konieczne jest przeprowadzenie badania fizykalnego (z oceną uzębienia, szyi, ruchomości kręgosłupa, zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa). Wskazana jest również ocena parametrów laboratoryjnych. Po ustaleniu najkorzystniejszej metody znieczulenia anestezjolog przedstawia swoje propozycje pacjentowi. Lekarz wyjaśnia pacjentowi również szczegóły postępowania przed, podczas i po znieczuleniu. Zapoznaje z czynnikami ryzyka i przedstawia ewentualne metody postępowania. Ostateczny wybór metody znieczulenia następuje po uzgodnieniu jej z pacjentem – pacjent musi wyrazić świadomą pisemną zgodę na znieczulenie. Ten etap jest niezbędny w celu zapewnienia bezpieczeństwa podczas operacji.

Przed operacją wykonywane są przynajmniej podstawowe badania: oznaczenie grupy krwi, morfologii, parametrów krzepnięcia, wykonywane jest zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej oraz EKG serca. Jeżeli operacja wykonywana jest w trybie planowym, wskazane jest również wyleczenie możliwych ognisk infekcji – na przykład próchniczych zębów. W trybie planowym warto rozważyć również szczepienie przeciwko WZW B.

Po zbadaniu przez lekarza anestezjologa pacjent jest oceniany wg skali ASA (Amerykańskie Towarzystwo Anestezjologów). Skala ta opisuje stan ogólny pacjenta poddawanego znieczuleniu. Skala jest pięciostopniowa.

I. Pacjent nieobciążony chorobami, poza schorzeniem będącym przyczyną operacji.
II. Pacjent obciążony niewielką lub średnio-ciężką chorobą ogólnoustrojową, bez współistnienia zaburzeń czynnościowych – na przykład stabilna choroba wieńcowa, wyrównana cukrzyca, wyrównane nadciśnienie tętnicze.
III. Pacjent obciążony poważną chorobą ogólnoustrojową – na przykład zdekompensowana cukrzyca.
IV. Pacjent obciążony poważną chorobą ogólnoustrojową stale zagrażającą życiu.
V. Pacjent bez szans przeżycia 24 godzin – niezależnie od sposobu leczenia.

Niekiedy przed kwalifikacją do operacji oprócz konsultacji anestezjologicznej muszą odbyć się inne konsultacje lekarzy specjalistów – dochodzi do tego w sytuacjach, gdy pacjent choruje na schorzenia, którymi na co dzień anestezjolog się nie zajmuje.

Podczas oczekiwania na operację pacjent jest zwykle informowany, jak powinien się do niej przygotować. Informacji tych udziela także lekarz, który kieruje na zabieg. W tygodniu poprzedzającym badanie nie należy przyjmować leków zawierających aspirynę oraz rozrzedzających krew. Jeżeli w leczeniu mają zastosowanie pochodne kumaryny, konieczne jest odstawienie farmakoterapii około tydzień przez operacją, a w zastępstwie do leczenia lekarz przepisze zastrzyki podskórne zawierające heparynę drobnocząsteczkową. Preparaty te są dostępne w jednorazowych ampułkostrzykawkach, a ich podanie jest bardzo proste. Po operacji będzie możliwe powrócenie do poprzedniej terapii. Również w okresie okołooperacyjnym zmianie może podlegać leczenie cukrzycy - często, jeżeli leczenie przebiega przy użyciu leków doustnych, konieczne może okazać się czasowe leczenie za pomocą insuliny.

Po kwalifikacji do znieczulenia najpierw pacjent zostaje przewieziony do sali przygotowawczej lub operacyjnej. Niekiedy stosowana jest również premedykacja, polegająca na podaniu uspokajających leków doustnie. Znieczulenie podpajęczynówkowe wykonywane jest w sali spełniającej kryteria jałowości, podobnie warunki przygotowania miejsca wprowadzenia igły muszą być traktowane jak przygotowanie pola operacyjnego. Pacjent ma zakładane wkłucie obwodowe do żyły (venflon). Następnie konieczne jest przyjęcie odpowiedniej pozycji ciała najlepszej do wykonania znieczulenia rdzeniowego. Wkłucie odbywa się w dolnej części pleców. Pacjent kładzie się w pozycji na boku – głowa jest wtedy przygięta do mostka, kolana podciągnięte są do brzucha. Pacjent może mieć również zakładane znieczulenie w pozycji siedzącej. Siedzi wtedy na stole, pochylony nieco do przodu. Pozycja taka jest preferowana u osób bardzo otyłych.

W następnej kolejności lekarz myje środkiem odkażającym okolicę pleców, w której zostanie wykonane nakłucie, które następnie zostaje obłożone jałowymi serwetami, by zminimalizować ryzyko przedostania się bakterii i drobnoustrojów chorobotwórczych do światła rdzenia kręgowego. Przed podaniem znieczulenia rdzeniowego konieczne jest znieczulenie miejscowe skóry nad kręgosłupem – środek znieczulający podawany jest w postaci zastrzyku - pacjent odczuwa niewielkie ukłucie skóry i niewielkie szczypanie. Po znieczuleniu miejscowym przez znieczuloną skórę jest prowadzona igła do środka, do przestrzeni podpajęczynówkowej. Igła służąca do wykonania znieczulenia jest delikatna.

Wkłucie wykonuje się pomiędzy kręgami. Kolejno przebija się skórę, tkankę podskórną, trzy więzadła, które stawiają określony opór. Następnie przebija się oponę twardą i znajdujemy się w zamierzonym miejscu. Wprowadzenie igły do przestrzeni może być nieprzyjemne dla pacjenta, ale powinno być bezbolesne. Znieczulenie podpajęczynówkowe wykonywane jest bardzo cienkimi igłami o specjalnie skonstruowanym ostrzu, dzięki czemu więzadła są rozsuwane, a nie rozcinane. Igła wprowadzana jest o około 1-2 mm głębiej niż przy znieczuleniu zewnątrzoponowym (przebija ona oponę twardą).

Następnie podaje się środek znieczulający do przestrzeni podpajęczynówkowej. Do przestrzeni podpajęczynówkowej podaje się kilkukrotnie mniejszą objętość leku aniżeli do przestrzeni zewnątrzoponowej. Znieczulenie zaczyna się rozwijać po około 5 minutach (często w chwili podania). Po 20 minutach od chwili podania pacjent jest znieczulony. W czasie znieczulenia podpajęczynówkowego pacjent raczej nie śpi. Gdy pożądane jest uzyskanie snu, wtedy znieczulenie podpajęczynówkowe jest łączone albo z sedacją (uzyskuje się wtedy uspokojenie pacjenta i płytki sen), albo z płytkim znieczuleniem ogólnym (uzyskuje się sen). Znieczulenie podpajęczynówkowe zapewnia doskonałą bezbolesność, natomiast sedacja uspokojenie pacjenta i sen. Znieczulenie podpajęczynówkowe jest znieczuleniem pewnym – to znaczy, że zawsze po podaniu uzyskujemy efekt przeciwbólowy. Czas trwania blokady wynosi przeciętnie od 1,5 do 3 godzin.

Podczas znieczulenia podpajęczynówkowego monitoruje się stan pacjenta: ciśnienie krwi, tętno oraz inne funkcje organizmu. Płyny podaje się dożylnie, aby zapobiec odwodnieniu i niskiemu ciśnieniu krwi. Pacjent w trakcie podawania znieczulenia może znajdować się w pozycji siedzącej lub leżącej.

Znieczulenie podpajęczynówkowe zwykle jest wykonywane poprzez pojedyncze nakłucie, rzadko wprowadza się cewnik do przestrzeni podpajęczynówkowej.

Po zakończonym zabiegu pacjent jest przewożony na salę pooperacyjną lub na oddział, w którym wcześniej leżał. Pacjent po zabiegu musi pozostać w pozycji leżącej, zupełnie na płasko, przez okres kilku najbliższych godzin po zabiegu. Nie wolno podnosić głowy, wstawać ani siadać.

1.2. Znieczulenie podpajęczynówkowe jednostronne

W znieczuleniu podpajęczynówkowym jednostronnym możliwe jest uzyskanie znieczulenia tylko jednej strony ciała, na przykład operowanej kończyny dolnej. W tym samym czasie druga kończyna pozostaje nieznieczulona. Znieczulenie podpajęczynówkowe jednostronne w małym stopniu wpływa na układ krążenia pacjenta (znacznie rzadziej pojawia się spadek ciśnienia, które podczas zwykłego znieczulenia podpajęczynówkowe jest częste). Podczas wykonywania znieczulenia jednostronnego wymaga się od pacjenta pozostawania w pozycji bocznej, na chorej stronie przez okres około 20 minut, aż podany lek zwiąże się z odpowiednimi strukturami nerwowymi po znieczulanej stronie. Technika wykonania znieczulenia podpajęczynówkowego jednostronnego jest trudniejsza.

1.3. Jakie zabiegi wykonywane są w znieczuleniu podpajeczynówkowym?

Blokada podpajęczynówkowa jest idealnym znieczuleniem do operacji wykonywanych poniżej pępka. Do najczęstszych zabiegów wykonywanych w technice znieczulenia podpajęczynówkowego należą operacje ginekologiczno-położnicze, urologiczne. Ponadto operacje chirurgiczne w obrębie dolnego odcinka jamy brzusznej oraz operacje ortopedyczne.
Poniżej przykłady zabiegów, w których może zostać zastosowane znieczulenie podpajęczynówkowe:

  • Zabiegi ortopedyczne i chirurgiczne w obrębie kończyn dolnych;
  • Artroskopia stawu kolanowego;
  • Przezcewkowe wycięcie gruczołu krokowego;
  • Zabiegi urologiczne w obrębie dolnych dróg moczowych;
  • Litotrypsja (kruszenie) kamieni moczowych;
  • Operacje przepuklin: udowej, pachwinowej, mosznowej;
  • Operacje żylaków kończyn dolnych;
  • Operacje w okolicy odbytu;
  • Operacje ginekologiczne.

1.4. Przeciwwskazania do wykonania znieczulenia podpajęczynówkowego

  • Brak zgody pacjenta;
  • Zakażenie w miejscu wkłucia – może skutkować wprowadzeniem drobnoustrojów do płynu mózgowo-rdzeniowego;
  • Zaburzenia krzepnięcia krwi;
  • Zakażenie ogólnoustrojowe;
  • Niektóre schorzenia neurologiczne;
  • Niewyrównana gospodarka wodno-elektrolitowa organizmu;
  • Niewyrównane nadciśnienie tętnicze;
  • Ciężkie wady wrodzone serca;
  • Niestabilna choroba niedokrwienna serca;
  • Zaawansowane zmiany w obrębie stawów kręgosłupa okolicy lędźwiowej.

1.5. Powikłania znieczulenia podpajęczynówkowego

Znieczulenie podpajęczynówkowe jest zabiegiem bezpiecznym. Ze względu na miejsce wkłucia (czyli jedynie okolica lędźwiowa) nie ma możliwości uszkodzenia rdzenia kręgowego, gdyż tak nisko struktura ta nie sięga. Najczęściej pojawiające się objawy niepożądane to:

  • Spadek ciśnienia tętniczego – jest to powikłanie dość częste, ale odpowiednie monitorowanie pacjenta pozwala uniknąć wystąpienia dolegliwości; spadek ciśnienia jest najbardziej odczuwalny dla pacjentów z wysokim ciśnieniem tętniczym.
  • Bóle pleców w miejscu wkłucia o charakterze przemijającym, trwające 2-3 dni.
  • Zaburzenia rytmu serca, w tym bradykardia.
  • Nudności, wymioty.
  • Zatrzymanie moczu.
  • Popunkcyjne bóle głowy - powstają w wyniku nakłucia opony twardej i następującego później wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego do przestrzeni zewnątrzoponowej.
  • Krwiak w okolicy, w której podaje się lek znieczulający, z towarzyszącymi ubytkami neurologicznymi – w praktyce powikłanie bardzo rzadkie, ale poważne.

Popunkcyjne bóle głowy mogą się zdarzyć jedynie po znieczuleniu podpajęczynówkowym, bo tylko w tym znieczuleniu anestezjolog celowo punktuje oponę twardą, aby podać środek znieczulenia miejscowego do przestrzeni podpajęczynówkowej, która jest umiejscowiona za oponą twardą. W prawidłowo wykonanym znieczuleniu zewnątrzoponowym nie dochodzi do popunkcyjnch bólów głowy, ponieważ opona twarda pozostaje w trakcie znieczulenia nienaruszona. Popunkcyjne bóle głowy zdarzają się z różną częstotliwością. Częściej dotykają osób młodych i położnic. Ból taki może pojawić się od 24 do 48 h po wykonanym znieczuleniu. Najczęściej ból taki trwa 2-3 dni i samoistnie ustępuje.

Do powstawania bólu głowy przyczynia się stosowanie grubych igieł punkcyjnych - im cieńsza igła punkcyjna, tym mniejsze prawdopodobieństwo powstania późniejszych dolegliwości. Znaczenie ma również rodzaj zakończenia igły. Jeżeli dojdzie do powstania popunkcyjnych bólów głowy, zastosowanie mają leki przeciwbólowe, konieczne jest również pozostawanie w pozycji leżącej. W niektórych przypadkach wykonuje się łatę zewnątrzoponową z krwi własnej pacjenta. Niektórzy anestezjolodzy zalecają leżenie na płasko przez okres kilku godzin po zabiegu i znieczuleniu.

Dobór odpowiedniego rodzaju znieczulenia zależy od indywidualnej kwalifikacji pacjenta, w zależności od jego stanu klinicznego, jak również planowanego zabiegu. Bardzo ważne oprócz samego wykonania znieczulenia jest szczegółowe monitorowanie pacjenta prowadzone zarówno przez lekarza anestezjologa, jak i wyszkoloną pielęgniarkę. Ten typ znieczulenia jest najczęściej bezpieczny, a nawet w przypadku pojawienia się objawów niepożądanych często są one przemijające. Znieczulenie to jest często przeprowadzane w przypadku operacji zlokalizowanych poniżej pępka i pozwala na uniknięcie znieczulenia ogólnego.

2. Znieczulenie zewnątrzoponowe

Znieczulenie zewnątrzoponowe polega na wprowadzeniu do przestrzeni zewnątrzoponowej (znajduje się w środku kręgosłupa) cienkiego polietylenowego cewnika średnicy około 1 mm. Następnie podaje się przez niego leki znieczulające, które łagodzą dolegliwości bólowe. Ten rodzaj znieczulenia należy do grupy tak zwanych blokad centralnych. Zarówno znieczulenie zewnątrzoponowe, jak i podpajęczynówkowe jest bardzo efektywną techniką zapewniającą głęboką i długotrwałą blokadę bez konieczności prowadzenia znieczulenia ogólnego. Znieczulenie zewnątrzoponowe jest również najbardziej skuteczną formą terapii bólu, także pooperacyjnego.

Znieczulenie zewnątrzoponowe to najpopularniejsze znieczulenie przy porodzie. Zaletą znieczulenia zewnątrzoponowego jest to, że rodząca nie odczuwa bolesnych skurczów porodowych oraz że ten rodzaj znieczulenia pozwala odpocząć podczas przedłużającego się porodu, uspokoić się i skoncentrować na porodzie. W przypadku cesarskiego cięciaznieczulenie zewnątrzoponowe pozwala być przytomną i uśmierza ból po porodzie.

2.1. Przebieg znieczulenia zewnątrzoponowego

Oprócz chirurgicznej kwalifikacji do zabiegu, przed przygotowaniem do operacji każdego pacjenta czeka kwalifikacja anestezjologiczna przeprowadzana przez lekarza specjalistę. W tym celu lekarz w pierwszej kolejności zbierze dokładny wywiad. Podczas wywiadu lekarz będzie wypytywał o reakcje alergiczne i tolerancję stosowanych środków znieczulających oraz przeciwbólowych. Ważne są również przebyte choroby towarzyszące oraz stosowane przez pacjenta leki. W następnej kolejności lekarz przeprowadzi badanie fizykalne, szczególną uwagę zwróci na ocenę uzębienia, ruchomośź i budowę szyi, zmiany w obrębie kręgosłupa, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa). Przed zabiegiem wskazana jest również ocena parametrów laboratoryjnych (morfologii, grupy krwi, elektrolitów, czasów krzepnięcia). W tym etapie ustalany jest również najkorzystniejszy dla danego pacjenta rodzaj znieczulenia. Następnie lekarz opisuje szczegóły postępowania przed, podczas i po znieczuleniu. Pacjent powinien zapoznać się również z czynnikami ryzyka zarówno operacji, jak i znieczulenia. Ostateczny wybór metody znieczulenia następuje po uzgodnieniu jej z pacjentem – konieczne jest wyrażenie przez pacjenta świadomej zgody. Ten etap jest koniecznym elementem w celu zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta podczas operacji.

Przed operacją wykonywane są zazwyczaj podstawowe badania: oznaczenie grupy krwi, morfologii krwi obwodowej, parametrów krzepnięcia, poziomów elektrolitów, wykonywane jest zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej oraz badanie elektrogardiograficzne serca. Jeżeli operacja wykonywana jest w trybie planowym, wskazane jest również wyleczenie możliwych ognisk infekcji – na przykład próchniczych zębów. Po zbadaniu przez lekarza anestezjologa pacjent jest oceniany wg skali ASA (Amerykańskie Towarzystwo Anestezjologów). Skala ta opisuje stan ogólny pacjenta poddawanego znieczuleniu. Skala jest pięciostopniowa.

I. Pacjent nieobciążony chorobami, poza schorzeniem będącym przyczyną operacji. II. Pacjent obciążony niewielką lub średnio-ciężką chorobą ogólnoustrojową, bez współistnienia zaburzeń czynnościowych – na przykład stabilna choroba wieńcowa, wyrównana cukrzyca, wyrównane nadciśnienie tętnicze. III. Pacjent obciążony poważną chorobą ogólnoustrojową – na przykład zdekompensowana cukrzyca. IV. Pacjent obciążony poważną chorobą ogólnoustrojową stale zagrażającą życiu. V. Pacjent bez szans przeżycia 24 godzin – niezależnie od sposobu leczenia.

Niekiedy przed kwalifikacją do operacji oprócz konsultacji anestezjologicznej muszą odbyć się inne konsultacje specjalistyczne – dochodzi do tego w sytuacjach, gdy pacjent choruje na schorzenia, którymi na co dzień anestezjolog się nie zajmuje (na przykład w przypadku zrekompensowanej cukrzycy, zmian endokrynologicznych).

Jeżeli pacjent jest leczony przewlekle, to najczęściej podczas oczekiwania na operację jest informowany, jak powinien się do zabiegu przygotować. Informacji tych udziela także lekarz, który kieruje na zabieg. W tygodniu poprzedzającym badanie nie należy przyjmować leków zawierających aspirynę oraz wpływające na krzepnięcie krwi. Jeżeli w leczeniu mają zastosowanie pochodne kumaryny, konieczne jest odstawienie farmakoterapii zwykle 7 dni przez operacją, a w zastępstwie do leczenia lekarz przepisze zastrzyki podskórne zawierające heparynę drobnocząsteczkową. Preparaty te są dostępne w jednorazowych ampułkostrzykawkach, a ich podanie jest bardzo proste. Również w okresie okołooperacyjnym zmianie może podlegać leczenie cukrzycy - często, jeżeli leczenie przebiega przy użyciu leków doustnych, konieczne może okazać się czasowe leczenie za pomocą insuliny, która po zakończeniu okresu okołooperacyjnego przy braku przeciwwskazań ponownie zmieniana jest na tabletki doustne.

W dniu operacji pacjent zostaje przewieziony do sali przygotowawczej lub operacyjnej. Znieczulenie zewnątrzoponowe wykonywane jest w sali spełniającej kryteria jałowości, podobnie warunki przygotowania miejsca wprowadzenia igły muszą być traktowane jak przygotowanie pola operacyjnego. Pacjent ma zakładane wkłucie obwodowe do żyły. Następnie konieczne jest przyjęcie odpowiedniej pozycji ciała najlepszej do wykonania znieczulenia rdzeniowego. Wkłucie odbywa się najczęściej w dolnej części pleców. Pacjent kładzie się w pozycji na boku – głowa jest wtedy przygięta do mostka, kolana podciągnięte są do brzucha. Pacjent może mieć również wykonywane znieczulenie w pozycji siedzącej. Pacjent siedzi wtedy na stole, pochylony nieco do przodu. Pozycja taka jest preferowana u osób bardzo otyłych.

W następnej kolejności lekarz myje środkiem odkażającym okolicę pleców, w której zostanie wykonane nakłucie. Następnie zdezynfekowane miejsce zostaje obłożone jałowymi serwetami, by zminimalizować ryzyko przedostania się bakterii i drobnoustrojów chorobotwórczych do światła rdzenia kręgowego. Przed podaniem znieczulenia rdzeniowego stosowane jest znieczulenie miejscowe skóry nad kręgosłupem – pacjent odczuwa niewielkie ukłucie skóry i niewielkie szczypanie. Po znieczuleniu miejscowym przez znieczuloną skórę jest prowadzona igła do środka, do przestrzeni zewnątrzoponowej. Igła służąca do wykonania znieczulenia zewnątrzoponowego jest delikatna.

Wkłucie wykonuje się pomiędzy kręgami. Kolejno przebija się skórę, tkankę podskórną, trzy więzadła, które stawiają określony opór. Wprowadzenie igły do przestrzeni zewnątrzoponowej może być nieprzyjemne dla pacjenta, ale powinno być bezbolesne. Znieczulenie wykonywane jest bardzo cienkimi igłami o specjalnie skonstruowanym ostrzu, dzięki czemu więzadła są rozsuwane, a nie rozcinane. Do przestrzeni zewnątrzoponowej wprowadza się małą rurkę lub cewnik. Igła zostaje ostrożnie wyjęta, w miejscu nakłucia zostawia się natomiast cewnik, przez który podaje się leki. Cewnik przykleja się do pleców, aby nie wyślizgnął się. Następnie podaje się środek znieczulający. Do przestrzeni zewnątrzoponowej podaje się kilkukrotnie większą objętość leku aniżeli do przestrzeni podpajęczynówkowej. Znieczulenie zewnątrzoponowe może być założone w czterech odcinkach kręgosłupa: szyjnym, piersiowym, lędźwiowym, krzyżowym.

Podczas znieczulenia zewnątrzoponowego monitoruje się stan pacjenta: ciśnienie krwi, tętno oraz inne funkcje organizmu. Płyny podaje się dożylnie, aby zapobiec odwodnieniu i niskiemu ciśnieniu krwi. Po zakończonym zabiegu pacjent jest przewożony na salę pooperacyjną lub na oddział, w którym wcześniej leżał. Pacjent po zabiegu musi pozostać w pozycji leżącej, zupełnie na płasko, przez okres kilku najbliższych godzin po zabiegu. Nie wolno podnosić głowy, wstawać ani siadać.

2.2. Wskazania do zastosowania znieczulenia zewnątrzoponowego

Wskazaniem do zastosowania znieczulenia zewnątrzoponowego są najczęściej:

  • Zabiegi operacyjne na kończynach dolnych, zwłaszcza jeżeli związane są z dużą bolesnością po zabiegu, np. wymiana stawu biodrowego, operacje stawu kolanowego.
  • Zabiegi naczyniowe - operacje pomostowania naczyń biodrowych, operacje tętniaków aorty. Umożliwia długotrwałą terapię bólu pooperacyjnego, zapobiega powikłaniom zatorowo-zakrzepowym, pozwala na szybkie dokonanie ponownej operacji w przypadku niepowodzenia pierwszego zabiegu.
  • Zabiegi usunięcia żylaków kończyn dolnych.
  • Zabiegi operacyjne w obrębie jamy brzusznej - jest wtedy kojarzone zwykle z płytkim znieczuleniem ogólnym.
  • Duże zabiegi w obrębie klatki piersiowej - zabiegi z zakresu torakochirurgii (operacje płuc), zabiegi z zakresu kardiochirurgii.
  • Zabiegi urologiczne, zwłaszcza w obrębie dolnych dróg moczowych.
  • Zwalczanie bólu pooperacyjnego.
  • Znieczulenie podczas porodu.

Jest to obecnie najdoskonalszy i najbardziej skuteczny sposób zwalczania bólu w okresie pooperacyjnym oraz okołoporodowym.

2.3. Przeciwwskazania do wykonania znieczulenia zewnątrzoponowego

Najpopularniejsze przeciwwskazania do wykonania znieczulenia zewnątrzoponowego:

  • Brak zgody pacjenta.
  • Zakażenie w miejscu wkłucia – może skutkować wprowadzeniem drobnoustrojów do płynu mózgowo-rdzeniowego.
  • Zaburzenia krzepnięcia krwi.
  • Zakażenie ogólnoustrojowe.
  • Niektóre schorzenia neurologiczne.
  • Niewyrównana gospodarka wodno-elektrolitowa organizmu.
  • Niewyrównane nadciśnienie tętnicze.
  • Ciężkie wady wrodzone serca.
  • Niestabilna choroba niedokrwienna serca.
  • Zaawansowane zmiany w obrębie stawów kręgosłupa okolicy lędźwiowej.

2.4. Powikłania znieczulenia zewnątrzoponowego

Każde znieczulenie niesie ze sobą pewne ryzyko powikłań. Ważnym elementem zapobiegającym ich wystąpieniu jest zarówno dobre przygotowanie pacjenta, jak i doświadczenie lekarza wykonującego znieczulenie.

Oto najczęstsze powikłania po wykonaniu znieczulenia zewnątrzoponowego:

  • Spadek ciśnienia tętniczego – jest to powikłanie dość częste, ale odpowiednie monitorowanie pacjenta pozwala uniknąć wystąpienia dolegliwości; jest najbardziej odczuwalne dla pacjentów z wysokim ciśnieniem tętniczym.
  • Bóle pleców w miejscu wkłucia o charakterze przemijającym, trwające 2-3 dni.
  • Znieczulenie w łaty – w niektórych przypadkach po podaniu znieczulenia niektóre obszary skóry mogą być nieznieczulone; wówczas podaje się pacjentowi kolejną dawkę środka znieczulającego albo silny lek przeciwbólowy, w niektórych sytuacjach konieczne może być zastosowanie znieczulenia ogólnego.
  • Zaburzenia rytmu serca, w tym bradykardia.
  • Nudności, wymioty.
  • Zatrzymanie moczu, trudności z oddawaniem moczu
  • Popunkcyjne bóle głowy - powstają w wyniku nakłucia opony twardej i następującego później wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego do przestrzeni zewnątrzoponowej.
  • Krwiak w okolicy, w której podaje się lek znieczulający, z towarzyszącymi ubytkami neurologicznymi – w praktyce powikłanie bardzo rzadkie, ale poważne.
  • Zapalenie mózgu i opon mózgowo rdzeniowych.

2.5. Znieczulenie zewnątrzoponowe podczas porodu

Podstawowym celem tego znieczulenia jest znaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych podczas porodu. Znieczulenie nie eliminuje całkowicie bólu. W znieczuleniu zachowany zostaje odruch parcia. Do przestrzeni zewnątrzoponowej wprowadzany jest cewnik, przez który podawane są leki, kiedy zachodzi taka potrzeba. Zmniejszenie dolegliwości bólowych pojawia się po kilkunastu minutach od chwili podania leku. Znieczulenie może być podane wielokrotnie, w zależności od czasu trwania porodu, z częstotliwością co 1,5-2–3 godziny. Gdy poród się zakończy, cewnik zostanie usunięty. W przypadku komplikacji położniczych w czasie porodu i konieczności wykonania cięcia cesarskiego założone już znieczulenie zewnątrzoponowe może być wykorzystane do znieczulenia cięcia cesarskiego. Leki stosowane w znieczuleniu zewnątrzoponowym stosowane są w tak małych stężeniach, że nie mają zauważalnego wpływu na dziecko. Znieczulenie zewnątrzoponowe stosuje się, gdy rozwarcie wynosi 4 cm. Przeciwwskazania do wykonania znieczulenia zewnątrzoponowego u położnicy są takie same jak u reszty pacjentów. Niestety czasami zdarza się, że znieczulenie zewnątrzoponowe wydłuża czas trwania porodu.

2.6. Ból pooperacyjny

Znieczulenie zewnątrzoponowe jest stosowane nie tylko w trakcie zabiegu operacyjnego, ale jest także kontynuowane w okresie pooperacyjnym w celu zwalczania bólu pooperacyjnego. Po założeniu cewnika zewnątrzoponowego pacjent po operacji wraca na oddział. Dzięki temu ma zapewniony komfort w postaci całkowitej bezbolesności miejsca, w którym wykonano zabieg operacyjny. Leki przeciwbólowe są podawane wtedy do przestrzeni zewnątrzoponowej nawet jeszcze przez dobę po zakończeniu operacji.

Dobór odpowiedniego rodzaju znieczulenia zależy od indywidualnej kwalifikacji pacjenta, w zależności od jego stanu klinicznego, jak również planowanego zabiegu. Bardzo ważne oprócz samego wykonania znieczulenia jest szczegółowe monitorowanie pacjenta prowadzone zarówno przez lekarza anestezjologa, jak i wyszkoloną pielęgniarkę. Ten typ znieczulenia jest najczęściej bezpieczny, a nawet w przypadku pojawienia się objawów niepożądanych często są one przemijające. Dzięki tej metodzie możliwe jest wykonywanie części operacji bez konieczności znieczulenia ogólnego, ponadto jest szeroko wykorzystywane podczas porodu oraz walki z bólem pooperacyjnym.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Znieczulenie zewnątrzoponowe
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze