Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Tomasz Nęcki

Gastroskopia - charakterystyka, przebieg, wskazania, przeciwwskazania

Gastroskopia - charakterystyka, przebieg, wskazania, przeciwwskazania
Gastroskopia - charakterystyka, przebieg, wskazania, przeciwwskazania (123RF)

Gastroskopia to badanie endoskopowe, podczas którego do przewodu pokarmowego wprowadza się rurę endoskopu zaopatrzoną na końcu w kamerę, co pozwala na uwidocznienie na ekranie monitora oglądanych narządów. Dzięki wykonaniu gastroskopii możliwe jest wykrycie u badanego ewentualnych zmian chorobowych, pobranie do badania wycinków, a nawet wykonanie pewnych leczniczych zabiegów endoskopowych.

spis treści

1. Charakterystyka gastroskopii

Początki gastroskopii sięgaja końca dziewiętnastego wieku, kiedy to krakowski profesor Mikulicz-Radecki skonstruował pierwszy sztywny gastroskop. Przełomem w gastroskopii było zastosowanie w połowie dwudziestego wieku giętkiego gastroskopu - rurki z układem optycznym, którą można wyginać. Określenie endoskopia nie odnosi się jedynie do wziernikowania przewodu pokarmowego, jest to pojęcie szersze, a w zależności od tego, jaki fragment jest oglądany, badaniu nadawane są inne nazwy.

Gastroskopia jest badaniem diagnostyczno-terapeutycznym. Diagnostycznym, ponieważ lekarz może dzięki gastroskopii dokładnie ocenić górny odcinek przewodu pokarmowego, to znaczy przełyk, żołądek i dwunastnicę.

Zobacz film: "Zalety gastroskopii"

W czasie wykonania gastroskopii może także pobrać wycinki do późniejszego badania histopatologicznego oraz wykonać test w kierunku obecności bakterii związanej z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy - Helicobacter pylori.

Gastroskopia ma też zastosowanie terapeutyczne, gdyż stwarza możliwości leczenia niektórych schorzeń górnego odcinka przewodu pokarmowego. Gastroskopia wykorzystywana jest zarówno w stanach nagłych, do ratowania życia chorego (na przykład tamowania krwotoków), jak również do wykonywania planowych zabiegów (poszerzania zwężeń, usuwania polipów).

2. Wskazania do gastroskopii

Gastroskopie lekarz może zlecić, kiedy objawy występujące u chorego sugerują istnienie choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego. Do objawów takich należą:

1) dolegliwości sugerujące nieprawidłowości w obrębie przełyku: zaburzenia połykania, bolesne połykanie, jadłowstręt, przewlekłe wymioty o nieustalonej przyczynie, spożycie lub podejrzenie spożycia substancji żrącej;

2) dolegliwości sugerujące nieprawidłowości w obrębie żołądka: przewlekłe bóle brzucha, szczególnie jeżeli towarzyszą im objawy sugerujące przyczynę organiczną (utrata masy ciała, niedokrwistość, jadłowstręt), krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego – aktywne, przedłużające się, nawracające;

3) inne dolegliwości sugerujące nieprawidłowości mogące występować w obrębie całego przewodu pokarmowego lub zaburzenia wchłaniania jelitowego:

  • przewlekła niedokrwistość z niedoboru żelaza o nieustalonej przyczynie,
  • podejrzenie ciała obcego w przewodzie pokarmowym,
  • pacjenci przed planowanym przeszczepem narządów,
  • utrata masy ciała u osoby, która nie odchudza się.

Niekiedy gastroskopia jest wskazana również u dzieci. Poza opisanymi powyżej wskazaniami, dodatkowo u dzieci powodem zalecenia gastroskopii mogą być:

  • niedostateczne przyrosty wzrostu i masy ciała oraz wynikające z tego zaburzenie rozwoju,
  • nieuzasadniony niepokój i drażliwość u niemowląt i małych dzieci.
6 wczesnych objawów raka żołądka
6 wczesnych objawów raka żołądka [7 zdjęć]

To jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych. Na świecie notuje się blisko milion zachorowań

zobacz galerię

Jeśli na podstawie gastroskopii stwierdzona zostanie choroba wrzodowa żołądka, stan zapalny przełyku bądź wykryte zostaną inne schorzenia, konieczne może być powtórzenie gastroskopii za jakiś czas, celem oceny dynamiki ich zmian oraz skutków podjętej terapii farmakologicznej.

Badanie gastroskopowe, jak już wspomniano, ma zastosowanie nie tylko w diagnostyce, ale także w leczeniu. Gastroskopia jest jedną z najważniejszych metod hamowania krwawień z górnego odcinka przewodu pokarmowego (ich źródłem mogą być np. wrzody żołądka bądź dwunastnicy, żylaki przełyku). Inne przykłady sytuacji, w których gastroskopia spełnia rolę terapeutyczną, to:

  • usuwanie polipów (najczęściej żołądka);
  • poszerzanie zwężeń przełyku (np. nowotworowych bądź takich, do których doszło na skutek wcześniejszego oparzenia substancjami żrącymi);
  • usuwanie ciał obcych z przewodu pokarmowego (szczególnie często u dzieci) – nie wszystkie ciała obce wymagają pilnej interwencji; zawsze w trybie pilnym usuwane są przedmioty ostre i baterie (do 24 godz.), a także ciała obce powodujące objawy kliniczne oraz takie, które w odpowiednim czasie nie opuściły przewodu pokarmowego; ciała obce znajdujące się w górnej części przełyku powodują objawy w obrębie dróg oddechowych, w części środkowej i dystalnej – zwykle bóle i zaburzenia połykania; występowanie objawów jest powodem wczesnej interwencji endoskopowej (konieczne jest znieczulenie);
  • u osób niemogących odżywiać się w sposób naturalny wytwarzany jest za pomocą gastroskopii dostęp odżywczy bezpośrednio do żołądka – tzw. gastrostomia;
  • leczenie achalazji przełyku za pomocą gastroskopii poprzez wstrzykiwania toksyny botulinowej czy poszerzania balonem (stosowane u dorosłych, natomiast u dzieci i osób młodych preferowane jest leczenie operacyjne).

W niektórych przypadkach, w przebiegu niektórych chorób gastroskopie wykonuje się w określonych odstępach czasu, najczęściej w celu wczesnego wykrycia zmian nowotworowych. Wskazania do nadzorowania górnego odcinka przewodu pokarmowego za pomocą gastroskopii:

  • przełyk Barretta – częstość przeprowadzania kontrolnej gastroskopii zależy od tego, czy stwierdzona została dysplazja w badaniu histopatologicznym, a jeśli tak, to czy jest to dysplazja małego, czy dużego stopnia;
  • polipowatość przewodu pokarmowego:
  1. rodzinna polipowatość jelita grubego (familial adenomatous polyposis – FAP) wymaga wykonania gastroskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego co 1-3 lata od momentu pojawienia się polipów w jelicie grubym.
  2. endoskop z optyką na wprost oraz boczną – do oceny brodawki Vatera,
  3. zespół Peutza-Jeghersa – panendoskopia (oraz dodatkowo badanie oceniające niedostępne dla endoskopii dalsze odcinki jelita cienkiego, np. enterografia RM lub TK) co 2 lata od 10 roku życia,
  4. polipowatość młodzieńcza – panendoskopia co 3 lata od wieku 12-15 lat lub wcześniej w przypadku objawów z górnego odcinka przewodu pokarmowego.

PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT

Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:

Wszystkie odpowiedzi lekarzy

3. Przeciwwskazania do gastroskopii

Gastroskopia jest czasem wykluczona z różnych względów. Ogólnym przeciwwskazaniem do gastroskopii jest sytuacja, kiedy ryzyko dla zdrowia i życia pacjenta przeważa nad ewentualnymi korzyściami wynikającymi z przeprowadzenia gastroskopii. Kolejnym przeciwwskazaniem do wykonania gastroskopii jest brak zgody pacjenta na wykonanie badania.

Przeciwwskazaniami do gastroskopii są również: perforacja przewodu pokarmowego, wstrząs, niestabilny stan chorego, ciężkie zaburzenia krzepnięcia oraz przebyte zapalenie wsierdzia (do roku od zachorowania).

4. Przygotowanie do badania

Przed wykoaniem gastroskopii należy zakwalifikować się do badania. W tym celu lekarz w pierwszej kolejności zbierze dokładny wywiad, w którym zapyta również o reakcje alergiczne i tolerancję stosowanych środków znieczulających i przeciwbólowych.

W następnej kolejności konieczne jest przeprowadzenie badania fizykalnego. Wskazana jest również ocena parametrów laboratoryjnych (parametry krzepnięcia, morfologia). Ten etap jest niezbędny w celu zapewnienia bezpieczeństwa podczas gastroskopii i rozpoczęcia przygotowań do gastroskopii.

Podczas zapisywania się na gastroskopię pacjent jest zwykle informowany, jak powinien się odpowiedni przygotować do gastroskopii. Informacji tych udziela także lekarz, który kieruje na badanie gastroskopii. W ramach przygotowania do gastroskopii w tygodniu poprzedzającym badanie nie należy przyjmować leków zawierających aspirynę oraz rozrzedzających krew.

Na gastroskopię należy zgłosić się na czczo - czas, jaki upłynął od ostatniego posiłku powinien być dłuższy niż 6 godzin. Ważnym punktem przygotowań do gastroskopii jest unikanie płynów przez minimum 4 godziny przed gastroskopią. Nie dotyczy to oczywiście sytuacji nagłych, jak choćby krwawienia, które wymagają natychmiastowego wykonania gastroskopii.

5. Przebieg badania

Gastroskopia może być przeprowadzana w znieczuleniu ogólnym (pacjent jest usypiany na czas zabiegu) bądź w znieczuleniu miejscowym. U dorosłych znacznie częściej wybierana jest ta druga możliwość. Podczas gastroskopii pacjent jest zwykle ułożony na lewym boku, górna połowa ciała jest lekko uniesiona.

Osoby noszące protezy zębowe są proszone o ich wyjęcie. Gardło przed gastroskopią jest miejscowo znieczulane służącym do tego aerozolem, po czym pacjent otrzymuje plastikowy ustnik do umieszczenia między zębami. Do wykonania gastroskopii niezbędne jest urządzenie zwane panendoskopem.

Przez ustnik wprowadzany jest do jamy ustnej, a następnie do gardła, endoskop (rura o średnicy ok. 1 cm). W tym momencie pacjent jest proszony o przełknięcie śliny, co ułatwia wprowadzenie endoskopu do przełyku. Jest to najmniej przyjemny moment gastroskopii.

Jak uniknąć kłopotów z przewodem pokarmowym?
Jak uniknąć kłopotów z przewodem pokarmowym? [10 zdjęć]

Spożywanie tłustego, smażonego jedzenia może być jednym z czynników prowokujących biegunkę. Tłuste mięso,

zobacz galerię

Następnie lekarz ogląda kolejne odcinki przewodu pokarmowego – przełyk, żołądek, dwunastnicę. Cała gastroskopia trwa od kilku do kilkunastu minut. Jeśli w czasie gastroskopii lekarz stwierdzi cechy zapalenia błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy bądź obecne tam owrzodzenia, istnieje możliwość wykonania testu w kierunku obecności odpowiedzialnej za te stany bakterii – Helicobacter pylori.

Jest to tzw. test urazowy. W pierwszej kolejności pobiera się wycinek błony śluzowej. Wycinek w czasie badania gastroskopii pobierany jest przy użyciu malutkich szczypczyków, które wkładane są przez endoskop. Pobieranie wycinku nie jest bolesne. Następnie obserwuje się reakcję, jaka zachodzi pomiędzy wycinkiem błony śluzowej a odczynnikiem zestawu testowego i odczytuje wynik badania.

Wycinki są także pobierane ze stwierdzanych w gastroskopii zmian (owrzodzeń, polipów) celem późniejszego badania histopatologicznego. Jest to kluczowe badanie służące do potwierdzenia bądź wykluczenia, czy dana zmiana ma charakter nowotworowy. Wszystkie przyrządy wykorzystywane podczas zabiegu gastroskopii, które wprowadzane są do przewodu pokarmowego, są jałowe, co ma na celu ochronę przed zakażeniem.

6. Polipektomia

Polipektomia to zabieg usuwania polipów. Może być wykonywany w trakcie zabiegów endoskopowych, również w trakcie gastroskopii. Najczęściej polipy zlokalizowane są w żołądku. W zależności od wielkości polipów istnieją różne techniki ich usuwania.

Małe polipy mogą zostać poddane koagulacji lub usunięte standardowymi kleszczykami do pobierania wycinków. W przypadku dużych polipów przez endoskop wprowadza się specjalną metalową pętlę, którą usuwa się polip przy użyciu prądu elektrycznego. Usuwanie polipów jest z reguły bezbolesne.

7. Cholangiopankreatografia wsteczna

Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ang. endoscopic retrograde cholangiopancreatography – ECPW, ERCP) jest również badaniem endoskopowym układu pokarmowego. Badanie to pozwala uwidocznić drogi żółciowe zewnątrz i wewnątrzwątrobowe oraz przewód trzustkowy.

Do wykonania ERCP niezbędne jest urządzenie zwane endoskopem. Ma ono kształt cienkiego i elastycznego przewodu. Wziernik wprowadza się przez usta lub nos do gardła, następnie przez przełyk i żołądek do dwunastnicy tak jak podczas gastroskopii, a następnie w okolicę brodawki większej dwunastnicy. W okolicy brodawki wysuwa się cienką rurkę (kaniulę), którą wprowadza się do ujścia przewodu żółciowego wspólnego.

Następnie wstrzykuje się środek kontrastowy, który uwidacznia drogi wątrobowe i przewody trzustkowe. Podczas badania stosowane są również promienie rentgena. Badanie wykonywane jest w znieczuleniu.

8. Zalecenia po gastroskopii

Ze względu na stosowane w czasie gastroskopii znieczulenie miejscowe gardła, przez minimum 2 godziny po jego zakończeniu nie można pić ani jeść, gdyż grozi to zachłyśnięciem. W dniu wykonania gastroskopii, jeśli odbyło się ono w znieczuleniu ogólnym, nie powinno się prowadzić samochodu ani obsługiwać urządzeń mechanicznych będących w ruchu.

Niekiedy, szczególnie w przypadku endoskopii terapeutycznej, konieczne może być przyjmowanie antybiotyków. W niektórych wypadkach konieczne jest podawanie antybiotyków już przed badaniem.

Możliwe jest również wykonanie gastroskopii przez nos. Wykonanie gastroskopii przez nos jest bardziej bolesne niż przez gardło, jednak w pewnych sytuacjach jest to jedyne wyjście. Wiele osób woli gastroskopię przez nos, ponieważ nie wywołuje ona odruchu wymiotnego. Gastroskopia przez nos jest możliwa dzięki wykorzystaniu małych, giętkich przewodów endoskopowych i często jest nazywana też gastroskopią bezstresową.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

9. Stan zapalny po gastroskopii

Jakie stany występujące po gastroskopii powinny skłonić do kontaktu z lekarzem?

Wszelkie niepokojące objawy, takie jak:

  • ból brzucha;
  • gorączka;
  • dreszcze;
  • wymioty;
  • smolisty (czarny) stolec;
  • fusowate wymioty.

Jeżeli po gastroskopii wystąpią objawy wymienione powyżej, należy skontaktować się z lekarzem wykonującym gastroskopię lub lekarzem podstawowej opieki medycznej. Powikłania po gastroskopii zdarzają się bardzo rzadko, dlatego też zabiegi te uważane są za bezpieczne. Endoskopia jednak należy do procedur inwazyjnych, a co za tym idzie, jest obarczona ryzykiem powikłań.

Powikłania mogą być związane też z przygotowaniem do gastroskopii. Mogą też mieć związek z sedacją lub dotyczyć samego zabiegu endoskopowego. Częściej powikłania są związane z gastroskopiami wykonywanymi w celach terapeutycznych niż diagnostycznych. Biorąc pod uwagę następstwa dla pacjenta, powikłania badania gastroskopowego można podzielić na:

  • niezagrażające życiu i nieprowadzące do niepełnosprawności,
  • wymagające zastosowania inwazyjnych metod leczenia,
  • prowadzące do uszczerbku na zdrowiu, mimo że leczone były we właściwy sposób,
  • kończące się zgonem.

Wyjątkowo zdarzają się:

  • przebicie przewodu pokarmowego (najczęściej przełyku);
  • krwawienie;
  • komplikacje sercowo-naczyniowe – mogą one być związane z sedacją oraz z samym wprowadzeniem aparatu – mogą pojawić się zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia tętniczego i bradykardia wskutek odruchu wazowagalnego;
  • infekcje - zwiększenie ryzyka podczas zabiegów terapeutycznych, na przykład podczas endoskopowego poszerzania przełyku czy skleroterapii żylaków przełyku;
  • przedostanie się bakterii do układu krwionośnego;
  • ból gardła, chrypka, kaszel;
  • ból brzucha i nudności.

Jesli po gastroskopii pacjent odczuwa silny ból brzucha, pojawi się czarny stolec bądź inna niepokojąca dolegliwość, należy niezwłocznie poinformować o tym lekarza.

Gastroskopia jest procedurą inwazyjną i należy o tym pamiętać, ustalając wskazania do wykonania badania endoskopowego. Decyzja o wykonaniu gastroskopii jest uzasadniona jedynie wówczas, gdy wynik badania będzie wpływał na dalsze postępowanie terapeutyczne lub diagnostyczne.

Badania endoskopowe zyskują na popularności, coraz więcej wykonywanych jest również endoskopowych zabiegów. Badania te są bezpieczne, związane z małą ilością powikłań. Gastroskopia może mieć znaczenie zarówno diagnostyczne, czyli może pomóc w postawieniu rozpoznania, poprzez pobranie wycinków czy posiewów, jak i terapeutyczne - podczas badania jest możliwe usunięcie części polipów, zatamowanie krwawienia.

Wykorzystywane jest zarówno w stanach nagłych, do ratowania życia chorego (na przykład tamowania krwotoków), jak również do wykonywania planowych zabiegów (poszerzania zwężeń, usuwania polipów).

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Badanie kontrastowe przełyku, żołądka i dwunastnicy
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze