Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Łukasz Galus

Zapalenie ucha środkowego - rodzaje, objawy, przebieg, diagnostyka, leczenie, powikłania

Zapalenie ucha środkowego jest stosunkowo częstą chorobą rozpoznawaną zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych.
Zapalenie ucha środkowego jest stosunkowo częstą chorobą rozpoznawaną zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych. (123rf.com)

Zapalenie ucha środkowego to bolesna dolegliwość, która może być wywołana zarówno przez bakterie, jak i wirusy. Częściej dotyczy dzieci niż dorosłych, choć nie jest to regułą. Infekcji ucha środkowego towarzyszy silny ból i wysoka gorączka, może pojawić się również wyciek z ucha. W przypadku stanu zapalnego ucha środkowego konieczne jest szybkie wdrożenie leczenia. Jak wygląda zapalenie ucha? Czy zapalenie ucha boli i jak długo trwa niedosłuch po zapaleniu ucha? Czy zapalenie ucha jest zaraźliwe?

spis treści

1. Czym jest zapalenie ucha środkowego?

Ucho środkowe stanowi część narządu słuchu, znajduje się między uchem zewnętrznym a wewnętrznym. Składa się z jamy bębenkowej oddzielonej od przewodu słuchowego zewnętrznego błoną bębenkową, łańcucha kosteczek słuchowych, jamy sutkowej połączonej z komórkami powietrznymi kości skroniowej oraz trąbki słuchowej.

Łańcuch kosteczek słuchowych znajduje się między błoną bębenkową a ścianą jamy, budują go trzy kosteczki: młoteczek, kowadełko i strzemiączko połączone najmniejszymi stawami w organizmie człowieka.

Zobacz film: "Higiena uszu [Specjalista radzi]"

Zapalenie ucha środkowego jest stosunkowo częstą chorobą, która ze względu na sąsiedztwo tytułowej struktury z jamą czaszki, możliwe powikłania oraz dokuczliwe objawy nie może być lekceważona.

Dodatkowo należy wspomnieć, że pomimo tego, iż zapalenie ucha środkowego ma charakter bakteryjny, to często zakażenie wirusowe (w tym grypa) może poprzedzać wtórne zapalenie uszu. Wirusowe zapalenie ucha jest rozpoznawane rzadko i wymaga jedynie leczenia objawowego.

Czy można się zarazić zapaleniem ucha? Ta choroba uszu sama w sobie nie jest zaraźliwa poprzez kontakt bezpośredni, ale wywołują je bakterie lub wirusy, które mogą doprowadzić do przeziębienia lub grypy u drugiej osoby.

Ile trwa zapalenie ucha środkowego? Ostre dolegliwości bólowe utrzymują się nie dłużej niż przez kilka dni, natomiast leczenie zwykle zajmuje 2-4 tygodnie.

2. Rodzaje zapalenia ucha

Istnieje wirusowe i bakteryjne zapalenie ucha, choć zasadniczy podział wyróżnia zapalenia ostre i przewlekłe. Wśród ostrych można wyróżnić:

  • ostre ropne zapalenie ucha środkowego u dorosłych,
  • ostre zapalenia ucha środkowego u dziecka lub niemowląt,
  • ostre zapalenie wyrostka sutkowatego.

Wśród przewlekłych wyróżnia się:

  • przewlekłe proste zapalenie ucha środkowego,
  • przewlekłe perlakowe zapalenie ucha środkowego,
  • przewlekle ziarninowe zapalenie ucha środkowego,
  • nieaktywne formy przewlekłego zapalenia uszu, do których zaliczymy: zarostowe zapalenie ucha środkowego (zejściowy etap różnych zapaleń, w którym włókniste zrosty unieruchamiają kosteczki słuchowe, powodując niedosłuch), tympanosklerozę (powstają złogi kolagenowo-wapniowe w jamie bębenkowej i wyrostka sutkowatego, co objawia się niedosłuchem, szumami w uszach i suchą perforacją błony bębenkowej), atelektazję (jest to częściowa lub całkowita deformacja błony bębenkowej z wytworzeniem przepukliny, co wiąże się z zaburzeniami upowietrzenia ucha środkowego).

Z kolei chorobą wieku dziecięcego jest wysiękowe zapalenie ucha, które charakteryzuje ropa z ucha u dziecka (wysięk z ucha u dziecka), pogorszenie słuchu, niekiedy pojawiają się również szumy uszne. Wysiękowe zapalenie ucha u dorosłych diagnozowane jest rzadziej, pacjenci skarżą się na bulgotanie i wrażenie wody w uchu.

2.1. Ostre zapalenie ucha środkowego

Do ostrego zapalenia ucha środkowego dochodzi najczęściej drogą „wstępującą” przez trąbkę słuchową. Jest to przewód łączący gardło z uchem środkowym, mający na celu wyrównywanie ciśnienia.

W przypadku infekcji toczącej się w gardle, może się ona przedostać do ucha. Możliwe są także zakażenia typu zewnątrzpochodnego, czyli wnikające przez uszkodzoną błonę bębenkową oraz krwiopochodne, jednakże są one zdecydowanie rzadsze.

W zdecydowanej większości zapalenie ucha środkowego ma etiologię bakteryjną, bywa określane również jako ropne zapalenie ucha. Oto najczęstsze patogeny:

2.2. Ostre zapalenie wyrostka sutkowego

Ostre zapalenie wyrostka sutkowatego najczęściej nie rozwija się jako pierwotna choroba ucha środkowego, ale jako jego powikłanie. Proces zapalny może objąć kość wyrostka sutkowatego lub szpik kostny piramidy kości skroniowej, a wtedy wraz z krwią migrować do innych miejsc.

Ostre zapalenie wyrostka sutkowatego objawia się tętniącym bólem ucha, pogorszeniem słuchu, wysiękiem z ucha, zwykle w postaci ropnej wydzieliny (żółtej, żółtozielonej, mętnej i gęstej), gorączką, ogólnym złym samopoczuciem.

W badaniu laryngologicznym występuje bolesność przy nacisku na wyrostek sutkowaty, widoczne może być odstawanie małżowiny usznej spowodowane opuchlizną tej okolicy, obrzęk okolicy kości jarzmowej, a nawet bolesność i obrzęk szyi.

Przy podejrzeniu zapalenia wyrostka sutkowatego wykonuje się zdjęcie rentgenowskie, które pozwala zobrazować stan kości oraz upowietrznienie wyrostka sutkowatego.

Leczenie rozpoczyna się od antybiotykoterapii dożylnej, lecz w związku ze słabym ukrwieniem wyrostka sutkowatego, a co za tym, idzie słabą penetracją antybiotyku do kości, konieczna może być interwencja chirurgiczna polegająca na antromastoidektomii. Jest to zabieg chirurgiczny polegający na usunięciu zmienionych zapalnie komórek wyrostka sutkowatego i odtworzeniu prawidłowych połączeń między jamą sutkową i jamą bębenkową.

2.3. Przewlekłe zapalenie ucha

Przewlekle proste zapalenie ucha środkowego jest najczęściej następstwem nawracających zapaleń ostrych. Do wystąpienia tej choroby predysponują uwarunkowania anatomiczne ucha, zaburzenia w powietrzności komórek wyrostka sutkowatego, zaburzenia czynności trąbki słuchowej, wysoka aktywność drobnoustrojów chorobotwórczych, choroby ogólne czy złe warunki socjoekonomiczne.

Zapalenie proste objawia się okresowym lub stałym wyciekiem śluzowo-ropnym z ucha, niedosłuchem, a w badaniu laryngologicznym stwierdza się perforację błony bębenkowej. Stan ogólny jest dobry, bez gorączki i dolegliwości bólowych.

Leczenie zachowawcze polega na oczyszczeniu ucha środkowego i zewnętrznego z zalegającej wydzieliny, płukaniu ucha roztworem soli fizjologicznej i środkami odkażającymi. W przypadkach nieskutecznego postępowania zachowawczego konieczna jest chirurgiczna rekonstrukcja aparatu przewodzącego dźwięki.

2.4. Przewlekłe perlakowe zapalenie ucha

Perlak to torbiel zbudowana z keratyny, nabłonka rogowaciejącego płaskiego oraz tkanki łącznej. Powoduje on przewlekły stan zapalny, który skutkuje uszkodzeniem kosteczek słuchowych oraz kości skroniowej.

Objawy, jakie towarzyszą perlakowemu zapaleniu ucha środkowego, to: cuchnący wyciek śluzowo-ropny z ucha, postępujący niedosłuch, okresowe zawroty głowy, bóle ucha, uczucie rozpierania w uchu. Istnieje kilka rodzajów perlaków, m.in.:

  • perlak pierwotny zachyłka nadbębenkowego,
  • perlak wtórny ucha środkowego,
  • perlak wrodzony,
  • perlak pourazowy, rozwijający się w wyniku złamania piramidy kości skroniowej,
  • perlak przewodu słuchowego zewnętrznego.

W okresie zaostrzeń można zastosować antybiotyki oraz krople zawierające środki przeciwbólowe, przeciwzapalne i dezynfekujące. Celem operacji jest całkowite usunięcie perlaka, tkanek, z których się wywodził, zmienionej zapalnie wyściółki ucha oraz uszkodzonych przez proces chorobowy kosteczek słuchowych i kości. W niektórych przypadkach możliwa jest rekonstrukcja aparatu przewodzącego dźwięki.

3. Objawy zapalenia ucha środkowego

Jakie są objawy zapalenia ucha i jak rozpoznać zapalenie ucha? Stan zapalny w uchu to choroba charakteryzująca się bólem i obrzękiem w okolicy ucha. Najczęstsze objawy zapalenia ucha środkowego u dorosłych i dzieci to:

  • pulsujący, ostry ból ucha i okolicy,
  • ból ucha i gardła,
  • obrzęk ucha (obrzęk w uchu),
  • zaczerwienione ucho,
  • bolesność wyrostka sutkowatego znajdującego się za uchem,
  • bardzo wysoka gorączka,
  • dreszcze,
  • wysięk z ucha (płyn w uchu środkowym u dorosłych, ropa w uchu),
  • u dzieci niekiedy objawy podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych, takie jak np. sztywność karku,
  • szum w chorym uchu, często zgodny z tętnem chorego,
  • niedosłuch,
  • zatkane ucho przy zapaleniu ucha,
  • uczucie przelewania w uchu,
  • wymioty przy zapaleniu ucha,
  • grypowe zapalenie ucha środkowego może spowodować wystąpienie krwotocznych pęcherzyków zajmujących błonę bębenkową oraz skórę przewodu słuchowego zewnętrznego,
  • objawy wysiękowego zapalenia ucha to płyn z ucha, niedosłuch, szumy uszne, uczucie pełności i przelewania się w uchu.

Warto pamiętać, że objawy stanu zapalnego ucha mogą być zróżnicowane, niektórzy ropne zapalenie ucha środkowego znoszą lepiej, inni nieco gorzej, szacuje się, że nawet połowa chorych może przechodzić zapalenie ucha bez bólu. Dolegliwości będą znacznie bardziej dotkliwe w przypadku obustronnego zapalenia uszu.

Zdarza się również, że w wyniku długo trwającego stanu zapalnego rozwija się zapalenia ucha wewnętrznego, które powoduje zaburzenia widzenia i równowagi. Pozostałe objawy zapalenia ucha wewnętrznego to zawroty głowy, oczopląs, szumy uszne, nudności i wymioty.

Zapalenie ucha może być też mylone z zapaleniem przewodu słuchowego, które wywołuje kłujący ból ucha z promieniowaniem do żuchwy oraz uczucie pełności.

4. Jak przebiega zapalenie ucha środkowego?

W zależności od czasu trwania zapalenia ucha środkowego jego obraz się zmienia (wpływ na to ma także ewentualne włączenie leczenia i jego działanie):

  • faza przekrwienno-nieżytowa, w której w badaniu otoskopowym widoczna jest zaczerwieniona, przekrwiona błona bębenkowa.
  • faza wysiękowa – w wyniku gromadzenia się płynu za błoną bębenkową w badaniu ucha środkowego można zauważyć uwypuklenie się błony bębenkowej w kierunku zewnętrznym, czyli w kierunku ucha zewnętrznego (tzw. zapalenie ucha z wysiękiem),
  • faza ropna – płyn wysiękowy zostaje zamieniony na treść ropną, w tej fazie najczęściej dochodzi to perforacji błony bębenkowej, o ile wcześniej nie zostanie dokonana paracenteza, czyli zabieg medyczny polegający na kontrolowanym nacięciu błony bębenkowej, w celu ewakuacji nagromadzonej treści, w obu przypadkach pacjent odczuwa wyraźną ulgę, związaną ze znacznym ustąpieniem objawów,
  • faza gojenia się/ faza powikłań.

5. Jak diagnozuje się zapalenie ucha środkowego?

5.1. Badanie laryngologiczne

Niemowlęta są częstymi pacjentami otolaryngologów ze względu na uwarunkowania anatomiczne budowy ich ucha oraz jamy nosowo-gardłowej. Występuje u nich szeroka i krótka trąbka słuchowa, która powoduje łatwą transmisję stanu zapalnego między uchem a gardłem.

Dodatkowo sprzyja temu jednolity charakter błony śluzowej wyścielającej drogi oddechowe i ucho oraz częsta obecność przerośniętego migdałka, zwłaszcza gardłowego, który zaburza prawidłowe przewietrzanie ucha środkowego oraz zwiększa ciśnienie panujące w jamie bębenkowej.

Kolejnymi niekorzystnymi elementami są słabe upowietrznienie wyrostka sutkowatego i często występujące infekcje górnych dróg oddechowych u niemowląt i małych dzieci.

W badaniu laryngologicznym zapalenie ucha środkowego w tej grupie wiekowej objawia się wystąpieniem szaroczerwonej, a nie jak prawidłowo różowej błony bębenkowej, z rzadką samoistną perforacją. W badaniu lekarz często stwierdza powiększenie węzłów chłonnych za uchem dziecka.

W przypadku rozpoznania zapalenia ucha środkowego konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii podawanej dożylnie, kropli obkurczających rozpulchnioną śluzówkę nosa, leków przeciwgorączkowych, przeciwbólowych, jak również w niektórych przypadkach wykonanie paracentezy.

6. Powikłania zapalenia ucha środkowego

Powikłania zapalenia ucha środkowego są skutkiem przejścia zapalenia na dalsze struktury kości skroniowej lub do wnętrza czaszki. Powikłania częściej obserwuje się w przebiegu przewlekłego zapalenia ucha środkowego lub nieleczonego zapalenia ucha. Można je podzielić na dwie duże grupy: powikłania wewnątrzczaszkowe i wewnątrzskroniowe.

Do powikłań wewnątrzskroniowych zaliczymy:

  • zapalenia wyrostka sutkowatego − proces zapalny dotyczy komórek powietrznych oraz kości i ma etiologię bakteryjną, objawia się nasilającymi się bólami w okolicy zausznej, wyciekiem ropnym, niedosłuchem po zapaleniu ucha, pogorszeniem stanu ogólnego oraz gorączką. W przypadku tworzenia się ropnia podokostnowego charakterystyczne jest ustawienie głowy chorego w pochyleniu w stronę chorego ucha i brak ruchów głową. Leczenie polega na usunięciu komórek powietrznych z lub bez wyrostka sutkowatego.
  • zapalenie błędnika − najczęściej po perlakowym zapaleniu ucha środkowego, przebiegające z zaburzeniami równowagi, zawrotami głowy, szumami w uszach oraz niedosłuchem.
  • przetokę perylimfatyczną − patologiczne, przetrwałe połączenie między płynami ucha wewnętrznego a uchem środkowym.
  • zapalenie części skalistej kości skroniowej,
  • uszkodzenie nerwu twarzowego − występuje dość rzadko w wyniku wpływu toksyn na nerw lub ucisku perlaka albo ziarniny na kanał kostny, którym przebiega nerw twarzowy. W zależności od przypadku stosuje się paracentezę i leczenie antybiotykami lub postępowanie zabiegowe. W około 30% mimo prawidłowego leczenia czynność nerwu nie powraca.

7. Jak leczyć zapalenie ucha środkowego?

Co na zapalenie ucha? Czym leczyć zapalenie ucha? Objawy infekcji ucha łagodzą leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, dodatkowo wprowadza się antybiotykoterapię.

Leki na zapalenie ucha środkowego to również środki obkurczające błonę śluzową nosa, ponieważ oddziałują jednocześnie na poprawę drożności trąbki słuchowej.

Jak wyleczyć zapalenie ucha? Wśród sposobów na zapalenie ucha wymienia się również nacięcie błony bębenkowej, zabieg wykonywany jest, gdy pacjent skarży się na zawroty głowy, zaburzenia widzenia, oczopląs i porażenie nerwu twarzowego. Zdarza się również, że jest on podstawą leczenia wysiękowego zapalenia ucha.

Leczenie przewlekłego zapalenia ucha środkowego jest z reguły procesem bardziej skomplikowanym i wymagającym interwencji operacyjnej, mającej na celu usunięcie ogniska stanu zapalnego oraz rekonstrukcję zmienionych przez długotrwały stan zapalny struktur ucha środkowego.

Z preparatów farmakologicznych w leczeniu nawracającego zapalenia ucha stosowane są:

  • antybiotyki podawane doustnie,
  • antybiotyki w postaci kropli,
  • krople „osuszające”, np. z kwasem bornym.

8. Czy istnieją sposoby zapobiegania zapaleniu ucha środkowego?

Profilaktyka zapalenia ucha środkowego obejmuje następujące sposoby:

  • dbanie o higienę uszu,
  • unikanie zalewania uszu wodą,
  • szczepienia ochronne na Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae,
  • dbanie o odporność organizmu,
  • zdrowa, zbilansowana dieta,
  • dopasowywanie ubioru do pogody.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Zapalenie ucha u dziecka
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze