Choroby mózgu bez tabu: dlaczego wciąż wierzymy w szkodliwe mity na temat chorób mózgu?

Choroby mózgu, takie jak depresja, schizofrenia i padaczka, dotykają miliony ludzi na całym świecie. W Polsce problem ten jest równie powszechny, ale wciąż otoczony murem wstydu i mitów, które utrudniają życie chorym. Jakie uprzedzenia blokują społeczną świadomość i jak możemy wspólnie walczyć z dezinformacją?

Odpowiedzią na te pytania jest raport „Wyprostuj Spojrzenie”, opracowany w ramach kampanii społecznej, której celem jest obalanie mitów i walka z uprzedzeniami wobec osób cierpiących na choroby mózgu. Kampania została zainicjowana przez fundacje „Nie Widać Po Mnie” oraz „EPI-BOHATER”. Jej mecenasem jest Angelini Pharma Polska, a patronat nad nią objęły instytucje takie jak: Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Polskie Towarzystwo Neurologiczne, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Ambasciata d'Italia a Varsavia oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Konferencję inaugurującą kampanie patronatem objął również Rzecznik Praw Obywatelskich.

W ramach kampanii opracowano pierwszy tak szczegółowy raport w Polsce, oparty na wynikach badania opinii publicznej, przeprowadzonego w 2024 roku przez agencję badawczą SW Research na zlecenie Angelini Pharma. Raport analizuje poziom wiedzy na temat chorób mózgu oraz zidentyfikowane mity i stereotypy, które wciąż funkcjonują w społeczeństwie.

-Choroby psychiczne od zawsze podlegały społecznemu napiętnowaniu i nadal, mimo ogromnego postępu psychiatrii, są negatywnie przedstawiane w mediach, sztuce czy w zwykłym życiu. Osoby chore są dyskryminowane w rodzinie, w pracy, a nawet w relacjach ze służbą zdrowia. Często wynika to z niewystarczającej wiedzy, a co za tym idzie – lęku przed nieznanym – zauważa prof. dr hab. med. Dominika Dudek, prezes Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

Brak wiedzy oraz zakorzenione w społeczeństwie stereotypy często prowadzą do wykluczenia i izolacji pacjentów. W efekcie ich stan psychiczny się pogarsza, a szanse na powrót do zdrowia maleją. Problem dotyczy znaczącej grupy ludzi - w Polsce na depresję cierpi około 1,2 miliona osób, na schizofrenię 385 tysięcy, a na padaczkę około 400 tysięcy. Mimo powszechności tych schorzeń, chorzy wciąż spotykają się z uprzedzeniami i stygmatyzacją.

-Obserwacje z wielu ostatnich lat wskazują, że wiedza społeczna o chorobach układu nerwowego w Polsce opiera się w dużej mierze na stereotypach. Rodzi to ogromne wyzwanie, jakim jest uświadamianie społeczeństwa w tym zakresie – dodaje prof. Konrad Rejdak, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego

Mity, które wciąż rządzą świadomością

Powszechne są liczne szkodliwe przekonania dotyczące chorób mózgu. Przykłady mitów wymienionych w raporcie „Wyprostuj Spojrzenie” są alarmujące:

• „Depresja to wymysł naszych czasów” – 10% Polaków uważa, że depresja nie istnieje lub jest wymówką przed pracą. Takie przekonania prowadzą do lekceważenia cierpienia milionów osób.
• „Schizofrenia to wiele osobowości” – aż 64% badanych błędnie utożsamia schizofrenię z rozszczepieniem osobowości. Ten mit nie tylko dezinformuje, ale także wzbudza niepotrzebny strach przed osobami chorymi.
• „Leki antydepresyjne zmieniają osobowość” – aż 38% osób wierzy, że farmakoterapia zmienia to, kim są pacjenci. To przekonanie zniechęca chorych do szukania pomocy farmakologicznej, mimo że leczenie lekami może być kluczowe dla ich zdrowia.

-Zaskakujące jest także, że 1/3 respondentów była zaskoczona poznanymi faktami i mitami związanymi z epilepsją. To pokazuje jak wiele osób nie jest świadomych aktualnej wiedzy medycznej i istniejących mitów. – zaznacza Alicja Lisowska, prezes fundacji EPI-BOHATER.

Wstyd jako bariera w szukaniu pomocy

Jednym z kluczowych problemów, z którymi zmagają się osoby chore na depresję, schizofrenię czy padaczkę, jest wstyd. Raport pokazuje, że 38% Polaków deklaruje, że nie zna nikogo zmagającego się z chorobami psychicznymi lub neurologicznymi. Jednak eksperci zwracają uwagę, że wiele osób nie ujawnia swojej choroby z obawy przed społeczną reakcją.

-Badanie potwierdza także panujący nie w pełni adekwatny obraz choroby psychicznej, wiązanej przede wszystkim z niezrównoważeniem i brakiem logicznego myślenia. Co ciekawe, niezwykle rozpowszechniona współcześnie depresja przestaje być kojarzona z chorobą psychiczną. Choroba ta staje się dla nas zjawiskiem związanym z typowym status quo współczesnego człowieka, charakterystycznym przede wszystkim dla ludzi młodych. - zauważa Dr Magdalena Nowicka, psycholog i wykładowczyni SWPS

-38% respondentów nie zna nikogo z zaburzeniami. Co to oznacza? Sądzę, że najlepiej obrazują to słowa Wisławy Szymborskiej: „Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono” – dodaje Urszula Szybowicz, prezes fundacji Nie Widać Po Mnie.

Jak możemy walczyć z mitami?

W walce z mitami dotyczącymi chorób mózgu, kluczowym narzędziem jest edukacja. Jak pokazują wyniki raportu „Wyprostuj Spojrzenie”, głęboko zakorzenione stereotypy i brak zrozumienia dla problemów osób chorych sprawiają, że niezbędne jest wdrażanie szeroko zakrojonych programów informacyjnych. Jednym z filarów tej edukacji są kampanie społeczne, takie jak „Wyprostuj Spojrzenie”, które angażują zarówno organizacje pacjenckie, jak i media.

Ważną częścią strategii walki z mitami jest obecność rzetelnej wiedzy w szkołach, co pozwala młodszym pokoleniom lepiej rozumieć choroby mózgu i przyczynia się do redukcji stygmatyzacji. Zgodnie z wynikami raportu, aż 70% ankietowanych uznaje edukację w szkołach za najskuteczniejszy sposób na walkę ze stereotypami dotyczącymi zdrowia psychicznego i neurologicznego.

Wprowadzenie do programów nauczania tematów dotyczących chorób psychicznych i neurologicznych oraz organizowanie warsztatów w miejscach pracy mogłyby skutecznie przełamywać bariery w myśleniu o chorobach mózgu.

Kluczowe wnioski z raportu „Wyprostuj Spojrzenie”

Raport „Wyprostuj Spojrzenie” rzuca nowe światło na to, jak polskie społeczeństwo postrzega choroby mózgu, takie jak depresja, schizofrenia i padaczka. Wyniki badania wskazują na istnienie wielu szkodliwych mitów i stereotypów, które negatywnie wpływają na życie chorych. Mimo że świadomość dotycząca depresji w ostatnich latach wzrosła, wciąż funkcjonują błędne przekonania, takie jak to, że osoby z depresją są leniwe lub szukają uwagi.

Jednym z najbardziej niepokojących wyników badania jest fakt, że aż 64% respondentów uważa schizofrenię za chorobę związaną z wieloma osobowościami, co wskazuje na mylenie jej z dysocjacyjnym zaburzeniem osobowości. Mit ten prowadzi do stygmatyzacji osób cierpiących na schizofrenię, co może ograniczać ich szanse na skuteczne leczenie i integrację w społeczeństwie.

Co więcej, raport pokazuje ogromne braki w wiedzy na temat padaczki. Wiele osób wciąż wierzy w mity, takie jak ten, że chorzy na padaczkę nie powinni prowadzić samochodów ani funkcjonować w społeczeństwie na równi z osobami zdrowymi.

Raport zwraca również uwagę na to, że osoby chore psychicznie i neurologicznie doświadczają dyskryminacji w różnych sferach życia – od miejsca pracy po relacje rodzinne. Aż 25% ankietowanych przyznało, że było świadkiem niewłaściwego traktowania osób chorych, co świadczy o skali problemu.

Co możemy zrobić, by zmienić postrzeganie chorób mózgu?

Każdy z nas może odegrać rolę w walce ze stygmatyzacją i mitami. Rozmawianie o chorobach psychicznych i neurologicznych, dzielenie się rzetelną wiedzą oraz wsparcie osób zmagających się z tymi problemami to klucz do zmiany. W ramach kampanii „Wyprostuj Spojrzenie” organizowane są liczne działania edukacyjne, które mają na celu zwiększenie świadomości wśród społeczeństwa.

Kampania będzie kontynuowana, a jej pełen program oraz szczegóły dotyczące raportu dostępne są na stronie internetowej https://harmoniamentis.pl/wyprostujspojrzenie/.