Przyczyny astmy

Astma to jedna z najczęstszych przewlekłych chorób układu oddechowego. Przyczyny jej powstawania są złożone i zależą od postaci choroby, ale istotą astmy jest przewlekły stan zapalny dróg oddechowych, prowadzący do rozwoju nadreaktywności oskrzeli i ich skurczu, odpowiedzialnego za duszność i świszczący oddech. Od połowy XX wieku obserwuje się wzrost zapadalności na astmę, zwłaszcza na przestrzeni ostatnich 2-3 dekad. Dotyczy to w szczególności krajów wysoko rozwiniętych.

1. Skąd bierze się astma?

Wzrost zachorowań na astmę dotyczy w szczególności krajów wysoko rozwiniętych, z silną gospodarką przemysłową i wysokim poziomem higieny. Uważa się, że zanieczyszczenie powietrza oraz “zachodni styl życia”, czyli przebywanie w zamkniętych, klimatyzowanych pomieszczeniach, nałogi i zła dieta, przyczyniają się do powstania astmy. Na czym dokładnie polega mechanizm, w którym wspomniane czynniki przyczyniają się do rozwoju choroby?

1.1. Zmiany w oskrzelach a astma

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje astmy – astma alergiczna i niealergiczna. Choć ich przyczyny są różne, to w obydwu chorobach występują pewne wspólne czynniki, upośledzające przepływ powietrza w płucach. Rozwój astmy zaczyna się od przewlekłego stanu zapalnego w obrębie dróg oddechowych. Jeżeli zapalenie utrzymuje się zbyt długo, dochodzi do szeregu niekorzystnych zmian w oskrzelach.

Pierwszą z nich jest skurcz oskrzeli – gdy kurczą się mięśnie gładkie znajdujące się w ścianach oskrzeli, dochodzi do zmniejszenia średnicy dróg oddechowych. Dodatkowo światło oskrzeli może być zmniejszone przez obrzęk błony śluzowej. Zwiększony opór w drogach oddechowych zaburza wentylację płuc i sprzyja zaleganiu wydzieliny, co może prowadzić do powstawania czopów śluzowych. Z czasem powyższe zmiany prowadzą do procesu zwanego przebudową oskrzeli, co wiąże się z uszkodzeniem struktury ścian oskrzeli i upośledzeniem funkcji dróg oddechowych.

1.2. Astma alergiczna

Astma alergiczna, zwana także “astmą IgE-zależną”, występuje głównie u dzieci i młodych dorosłych. U jej podłoża leżą mechanizmy związane z uczuleniem na alergeny, takie jak roztocza kurzu domowego, alergeny zwierząt domowych, grzyby pleśniowe, dym tytoniowy czy pyłki roślin.

Reakcja typu wczesnego

Kontakt uczulonej osoby z alergenem prowadzi do wystąpienia reakcji alergicznej. Polega ona na połączeniu się antygenu, czyli alergenu, z przeciwciałami klasy IgE, które znajdują się na powierzchni mastocytów, czyli komórek układu odpornościowego biorących udział w zapoczątkowaniu reakcji zapalnej. Mastocyty uwalniają do krwi szereg substancji, w tym histaminę oraz produkują inne substancje indukujące proces zapalny.

Reakcja typu późnego

Poza mechanizmem związanym z przeciwciałami klasy IgE, w rozwoju astmy może odgrywać rolę tzw. nadwrażliwość typu późnego. W tym przypadku kilka godzin po reakcji wczesnej i pobudzeniu mastocytów dochodzi do napływu komórek zapalnych do dróg oddechowych i wystąpienia obturacji oskrzeli, czyli zwężenia ich światła.

1.3. Astma niealergiczna

Przyczyny powstawania astmy niealergicznej nie zostały dotąd dokładnie poznane. Nie mają one związku z uczuleniem, gdyż nie dochodzi w tym przypadku do reakcji alergicznej. Uważa się, że ta postać astmy może być związana z odpowiedzią układu odpornościowego na zakażenie lub inne czynniki drażniące.

Światło oskrzeli wysłane jest nabłonkiem, czyli warstwą komórek stanowiących barierę ochronną dróg oddechowych. W przypadku uszkodzenia nabłonka, na przykład wskutek zakażenia, bariera może zostać przerwana. Prowadzi to do pobudzenia komórek nabłonkowych i innych komórek obecnych w ścianach dróg oddechowych do produkcji czynników wyzwalających reakcję zapalną. Celem powyższego procesu jest naprawa uszkodzonego nabłonka.

Proces naprawczy powoduje jednak pewne zmiany w budowie i czynności dróg oddechowych, określane jako przebudowa oskrzeli. Polegają one m. in. na zwłóknieniu błony podstawnej nabłonka, przeroście mięśni gładkich oraz gruczołów śluzowych nabłonka oskrzeli i tworzeniu nowych naczyń. Zmiany w oskrzelach mogą być nieodwracalne, jeżeli przebieg obturacji jest wyjątkowo ciężki.

1.4. Inne postaci astmy

Wystąpienie astmy może także wynikać z przyjmowania niektórych leków, np. kwasu acetylosalicylowego (astma aspirynowa). U osób predysponowanych po spożyciu aspiryny dochodzi do napadów astmy. Osoby z tą postacią astmy produkują większą ilość leukotrienów cysteinylowych - substancji silnie kurczących oskrzela. Spożycie aspiryny powoduje niekontrolowane uwalnianie leukotrienów. W związku z tym nawet pojedyncza dawka może wywołać gwałtowny skurcz oskrzeli, stanowiący zagrożenie utratą przytomności i zatrzymaniem oddechu.

2. Czynniki ryzyka astmy

Podłoże rozwoju astmy jest złożone i zależy od wielu czynników. Należą do nich czynniki osobnicze i środowiskowe. Ryzyko zachorowania na astmę zwiększają:

• predyspozycje genetyczne (atopia, nadreaktywność oskrzeli),
• alergia,
• płeć żeńska (u dorosłych),
• płeć męska (w przypadku dzieci),
• rasa czarna.

Dodatkowo, u osób z predyspozycjami, pewne czynniki środowiskowe mogą spowodować wystąpienie astmy. Zaliczamy do nich:

• alergeny (kurzu domowego, zwierząt, pyłki roślin),
• palenie tytoniu (czynne oraz bierne),
• zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego (pyły, dymy, gazy),
• przebywanie w zanieczyszczonych pomieszczeniach,
• zakażenia układu oddechowego (zwłaszcza wirusowe),
• zakażenia pasożytnicze,
• otyłość.

3. Czynniki zmniejszające ryzyko astmy

Skoro istnieją czynniki związane ze stylem życia sprzyjające wystąpieniu astmy, nasuwa się pytanie, czy można zrobić coś, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na nią. Odpowiedź brzmi: tak! Badania wykazały, że wyłączne karmienie piersią niemowląt przez pierwsze 4-6 miesięcy życia zmniejsza ryzyko wystąpienia astmy u dzieci, obciążonych obecnością chorób atopowych w rodzinie (w porównaniu do dzieci karmionych mlekiem krowim i sojowym).

Dieta w dalszym okresie życia jest równie ważna. Istnieją doniesienia, że spożywanie dużej ilości pełnoziarnistych produktów oraz ryb przez dzieci, zmniejsza ryzyko zachorowania przez nie na astmę. Pozytywny wpływ w zapobieganiu astmy ma również dieta śródziemnomorska, o dużej zawartości świeżych owoców i warzyw oraz orzechów.

Astma jest przewlekłą chorobą układu oddechowego, wywołaną przez stan zapalny powodujący nadreaktywność oskrzeli. Rozwój astmy może zależeć od reakcji alergicznej lub być związany z odpowiedzią na czynnik uszkadzający drogi oddechowe, np. zakażenie. Wyeliminowanie szkodliwych nawyków, właściwy tryb życia i unikanie alergenów może w pewnych przypadkach zmniejszyć ryzyko zachorowania na astmę.